Het Amerikaanse buitenlandse beleid in de 21e eeuw heeft weinig anders te bieden dan enorme militaire macht. Voorbij zijn de dagen dat militaire macht werd gebruikt om ‘de wereld naar het beeld van Amerika te herscheppen’. In het tijdperk na de Koude Oorlog vinden Amerikaanse militaire interventies plaats zonder een algemene strategische visie en met ideologische rechtvaardigingen die zelfs onder de traditionele bondgenoten van de Verenigde Staten kracht en overtuiging ontberen. Geen wonder dus dat militaire interventies, altijd illegaal en niet te rechtvaardigen, uiteindelijk niets anders opleveren dan het creëren van zwarte gaten, terwijl ze op hun beurt aanleiding geven tot nieuwe en steeds toenemende gewelddadige terroristische organisaties die erop uit zijn hun eigen visie op de sociale en politieke orde te verspreiden.
In dit exclusieve interview voor Truthout reflecteert Noam Chomsky op de dynamiek van het Amerikaanse buitenlandse beleid in de 21e eeuw en de implicaties van het beleid van vernietiging voor de wereldorde. Chomsky beoordeelt ook de rol van de Russische betrokkenheid in Syrië, de opkomst van Islamitische Staat en de schijnbare aantrekkingskracht die deze uitoefent op veel jonge moslims uit Europa, en biedt een sombere kijk op de toekomst van het Amerikaanse buitenlandse beleid.
CJ Polychroniou: Amerikaanse militaire interventies in de 21e eeuw (bijvoorbeeld Afghanistan, Irak, Libië, Syrië) zijn volkomen rampzalig gebleken, maar toch moeten de voorwaarden van het interventiedebat nog worden hertekend onder de oorlogsmakers in Washington. Wat is de verklaring hiervoor?
Noam Chomski: Gedeeltelijk het oude cliché: als je alleen maar een hamer hebt, lijkt alles op een spijker. Het comparatieve voordeel van de VS ligt in de militaire macht. Wanneer één vorm van interventie faalt, kunnen doctrine en praktijk worden herzien met nieuwe technologieën, apparaten, enz. Er is een goed overzicht van het proces vanaf de Tweede Wereldoorlog tot heden in een recent boek van Andrew Cockburn, Dood Chain. Er zijn mogelijke alternatieven, zoals het ondersteunen van democratisering (in werkelijkheid geen retoriek). Maar deze hebben waarschijnlijk gevolgen waar de VS geen voorstander van zijn. Dat is de reden waarom wanneer de VS “democratie” steunen; het zijn ‘top-down’ vormen van democratie waarin traditionele elites die banden hebben met de VS aan de macht blijven, om de leidende geleerde op het gebied van ‘democratiebevordering’ te citeren, Thomas Carothers, een voormalige Reagan-functionaris die een groot voorstander is van het proces, maar die erkent de realiteit, ongelukkig.
Sommigen hebben betoogd dat de oorlogen van Obama zowel qua stijl als qua essentie heel anders zijn dan die van zijn voorganger, George W. Bush. Zit er enige geldigheid achter deze beweringen?
Bush vertrouwde op shock-and-awe militair geweld, dat rampzalig bleek voor de slachtoffers en tot ernstige nederlagen voor de VS leidde. Obama vertrouwt op verschillende tactieken, voornamelijk de wereldwijde drone-moordcampagne, die nieuwe records breekt op het gebied van internationaal terrorisme, en operaties van de Special Forces, inmiddels over een groot deel van de wereld. Nick Turse, de leidende onderzoeker op dit onderwerp, meldde onlangs dat Amerikaanse elitetroepen “in 147 in een recordaantal van 2015 landen zijn ingezet.”
Destabilisatie en wat ik de ‘creatie van zwarte gaten’ noem, is het voornaamste doel van het Rijk van Chaos in het Midden-Oosten en elders, maar het is ook duidelijk dat de VS in een turbulente zee varen zonder richtingsgevoel en, in feite hebben ze geen idee wat er moet gebeuren zodra de vernietigingstaak is voltooid. In hoeverre is dit te wijten aan de teloorgang van de VS als mondiale hegemon?
De chaos en destabilisatie zijn reëel, maar ik denk niet dat dat het doel is. Het is eerder een gevolg van het raken van fragiele systemen die men niet begrijpt met de voorhamer die het belangrijkste instrument is, zoals in Irak, Libië, Afghanistan en elders. Wat betreft de voortdurende achteruitgang van de Amerikaanse hegemonische macht (eigenlijk vanaf 1945, met enkele ups en downs), zijn er consequenties op het huidige wereldtoneel. Neem bijvoorbeeld het lot van Edward Snowden. Vier Latijns-Amerikaanse landen zouden hem asiel hebben aangeboden, omdat ze niet langer bang waren voor de zweepslagen van Washington. Geen enkele Europese macht is bereid de Amerikaanse woede onder ogen te zien. Dat is een gevolg van de zeer aanzienlijke afname van de Amerikaanse macht op het westelijk halfrond.
Ik betwijfel echter of de chaos in het Midden-Oosten substantieel aan deze factor te wijten is. Eén gevolg van de Amerikaanse invasie van Irak was het aanwakkeren van sektarische conflicten die Irak vernietigen en de regio nu aan flarden scheuren. De door Europa geïnitieerde bombardementen op Libië hebben daar een ramp veroorzaakt, die zich tot ver daarbuiten heeft verspreid door de wapenstroom en de stimulering van jihadistische misdaden. En er zijn nog veel meer gevolgen van buitenlands geweld. Er zijn ook veel interne factoren. Ik denk dat Midden-Oostencorrespondent Patrick Cockburn gelijk heeft als hij zegt dat de wahhabisering van de soennitische islam een van de gevaarlijkste ontwikkelingen van de moderne tijd is. Inmiddels lijken veel van de meest verschrikkelijke problemen vrijwel onoplosbaar, zoals de Syrische catastrofe, waar de enige spaarzame hoop ligt op een soort onderhandelde oplossing waar de betrokken machten langzaam naar toe lijken te evolueren.
Rusland zorgt ook voor verwoestingen in Syrië. Met welk doel, en vormt Rusland een bedreiging voor de Amerikaanse belangen in de regio?
De Russische strategie is kennelijk bedoeld om het Assad-regime in stand te houden, en het regent inderdaad “vernietiging” door in de eerste plaats de door jihadisten geleide strijdkrachten aan te vallen die worden gesteund door Turkije, Saoedi-Arabië en Qatar, en tot op zekere hoogte de VS. Een recent artikel in de Washington Post suggereerde dat de hoogtechnologische wapens die door de CIA aan deze strijdkrachten waren geleverd (waaronder TOW-antitankraketten) de militaire balans tegen Assad hadden verschoven en een factor waren in het aantrekken van de Russen. " We moeten voorzichtig zijn. De belangen van de Amerikaanse macht en die van de bevolking van de Verenigde Staten zijn vaak heel verschillend, zoals ook elders vaak het geval is. Het officiële belang van de VS is het elimineren van Assad, en uiteraard vormt de Russische steun voor Assad daarvoor een bedreiging. En de confrontatie is niet alleen schadelijk, zo niet catastrofaal, voor Syrië, maar brengt ook een dreiging met zich mee van een toevallige escalatie die tot ver daarbuiten catastrofaal zou kunnen zijn.
Is ISIS een door de VS gecreëerd monster?
Een recent interview met de prominente Midden-Oostenanalist Graham Fuller kopt: “Voormalig CIA-officier zegt dat het Amerikaanse beleid heeft geholpen IS te creëren.” Wat Fuller zegt, terecht denk ik, is: “Ik denk dat de Verenigde Staten een van de belangrijkste makers van deze organisatie zijn. De Verenigde Staten hebben de vorming van ISIS niet gepland, maar hun destructieve interventies in het Midden-Oosten en de oorlog in Irak waren de fundamentele oorzaken van de geboorte van ISIS. U zult zich herinneren dat het uitgangspunt van deze organisatie het protesteren tegen de Amerikaanse invasie van Irak was. In die tijd werd het ook gesteund door veel niet-islamistische soennieten vanwege hun verzet tegen de bezetting van Irak. Ik denk dat ISIS [nu de Islamitische Staat] zelfs vandaag de dag wordt gesteund door veel soennieten die zich geïsoleerd voelen door de sjiitische regering in Bagdad.” Het vestigen van een sjiitische dominantie was een direct gevolg van de Amerikaanse invasie, een overwinning voor Iran en een onderdeel van de opmerkelijke Amerikaanse nederlaag in Irak. Dus als antwoord op uw vraag: Amerikaanse agressie was een factor in de opkomst van ISIS, maar er zijn geen verdiensten voor de complottheorieën die in de regio circuleren en die stellen dat de VS de opkomst van dit buitengewone gedrocht hebben gepland.
Hoe verklaar je de fascinatie die een compleet barbaarse en wrede organisatie als Islamitische Staat heeft voor veel jonge moslims die in Europa wonen?
Er is veel zorgvuldig onderzoek naar het fenomeen gedaan, onder meer door Scott Atran. De aantrekkingskracht lijkt vooral te liggen bij jonge mensen die leven onder omstandigheden van repressie en vernedering, met weinig hoop en weinig kansen, en die een doel in het leven zoeken dat waardigheid en zelfrealisatie biedt; in dit geval het vestigen van een utopische islamitische staat die zich verzet tegen eeuwen van onderwerping en vernietiging door de westerse imperiale macht. Bovendien blijkt er sprake te zijn van veel groepsdruk – leden van dezelfde voetbalclub, enzovoort. Het sterk sektarische karakter van de regionale conflicten speelt ongetwijfeld ook een rol – niet alleen ‘het verdedigen van de islam’, maar ook het verdedigen ervan tegen sjiitische afvalligen. Het is een zeer lelijke en gevaarlijke scène.
De regering-Obama heeft weinig interesse getoond in het opnieuw evalueren van de Amerikaanse relatie met autoritaire en fundamentalistische regimes in landen als Egypte en Zuid-Arabië. Is het bevorderen van de democratie een volledig schijnelement van het Amerikaanse buitenlandse beleid?
Er zijn ongetwijfeld mensen zoals de hierboven genoemde Thomas Carothers, die zich werkelijk inzetten voor de bevordering van de democratie en die deel uitmaken van de regering; hij was betrokken bij de ‘bevordering van de democratie’ op het Reagan State Department. Maar uit de gegevens blijkt heel duidelijk dat het nauwelijks een onderdeel van het beleid is, en dat democratie vaak als een bedreiging wordt beschouwd – om goede redenen, als we naar de publieke opinie kijken. Om maar één voor de hand liggend voorbeeld te noemen: uit peilingen van de internationale opinie door het toonaangevende Amerikaanse opiniepeilingsbureau (WIN/Gallup) blijkt dat de VS met een enorme marge worden beschouwd als de grootste bedreiging voor de wereldvrede, terwijl Pakistan ver achterop staat op de tweede plaats (vermoedelijk opgeblazen door de Indiase stemming). Uit opiniepeilingen in Egypte aan de vooravond van de Arabische lente bleek dat er aanzienlijke steun was voor Iraanse kernwapens als tegenwicht voor de macht van Israël en de VS. De publieke opinie is vaak voorstander van sociale hervormingen van het soort dat de in de VS gevestigde multinationals zou schaden. En nog veel meer. Dit zijn bepaald geen beleidsmaatregelen die de Amerikaanse regering graag ingevoerd zou zien, maar authentieke democratie zou een belangrijke stem aan de publieke opinie geven. Om soortgelijke redenen wordt de democratie in eigen land gevreesd.
Verwacht u in de nabije toekomst grote veranderingen in het Amerikaanse buitenlandse beleid, onder een Democratische of een Republikeinse regering?
Niet onder een Democratische regering, maar de situatie onder een Republikeinse regering is veel minder duidelijk. De partij is ver buiten het spectrum van de parlementaire politiek afgedreven. Als de uitspraken van de huidige lichting kandidaten serieus kunnen worden genomen, zou de wereld voor grote problemen kunnen komen te staan. Neem bijvoorbeeld het nucleaire akkoord met Iran. Ze zijn er niet alleen unaniem tegen, maar ze wedijveren ook over de vraag hoe snel ze Iran kunnen bombarderen. Het is een heel vreemd moment in de Amerikaanse politieke geschiedenis, en in een staat met een ontzagwekkende vernietigingskracht, zou dat niet weinig zorgen moeten baren.
CJ Polychroniou is een politiek econoom/politicoloog die les heeft gegeven en heeft gewerkt aan universiteiten en onderzoekscentra in Europa en de Verenigde Staten. Zijn belangrijkste onderzoeksinteresses liggen op het gebied van de Europese economische integratie, de mondialisering, de politieke economie van de Verenigde Staten en de deconstructie van het politiek-economische project van het neoliberalisme. Hij levert regelmatig bijdragen aan Truthout en is lid van Truthout's Public Intellectual Project. Hij heeft verschillende boeken gepubliceerd en zijn artikelen zijn verschenen in verschillende tijdschriften, tijdschriften, kranten en populaire nieuwswebsites. Veel van zijn publicaties zijn vertaald in verschillende vreemde talen, waaronder Kroatisch, Frans, Grieks, Italiaans, Portugees, Spaans en Turks.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren