Noam Chomsky, ea hlahileng ka 1928 'me a qala ho ruta Setsing sa Theknoloji sa Massachusetts ka 1955, o hlalositsoe e le "ntate oa lipuo tsa sejoale-joale," empa o tsebahala le ho feta e le moitseki oa lipolotiki le setsebi sa sechaba. Mohlahlobisisi ea ka sehloohong oa ho kenya letsoho ha US Asia Boroa-bochabela, Middle East, le Latin America, o boetse o ngotse ka mokhoa o nyatsang ka bokhaphithaliste ba lefats'e mme o itlhalosa e le ralibertarian socialist. Libuka tsa hae tse ngata kenyeletsa Ntoeng le Asia (1971); Tshotharo e Hlollang: US, Israel le Palestinians (1983); Tumello ea Tlhahiso: Moruo oa Lipolotiki oa Mecha ea phatlalatso (le Edward Herman, 1988); 'me Ka Anarchism (2013).
K'honeng ea ofisi ea hae e MIT, Chomsky o na le setšoantšo sa Oscar Romero le Majesuite a tšeletseng a bolailoeng El Salvador ka 1989.
Nicholas Haggerty: Ke mona ho tla u botsa ka taba ea setšoantšo seo.
Noam Chomski: Ke e boloka moo ho ikhopotsa lefatše la sebele. Hape, ho ile ha fumaneha hore ke mofuta o khahlisang oa tlhahlobo ea Rorschach. Ke botsa batho hangata hore na ba tseba hore na ke eng. Maamerika, hoo e batlang e se motho. Maeurope, mohlomong karolo ea 10 lekholong. Batho ba Latin America, e ne e le bona kaofela, empa bacha ha ba tsebe.
NH: Sehloohong sa morao tjena, u buile ka sehopotso sa mashome a mabeli a metso e mehlano sa polao e sehlōhō ea Majesuite ao. Ke hobane'ng ha u tsoela pele ho nahana le ho ngola ka ketsahalo ee e le 'ngoe?
NC: Taba e 'ngoe ke e mpe haholo, empa ho e 'ngoe ke ea bohlokoa bo boholo ba nalane. Ketso eo e ile ea fella ka lilemo tse leshome tsa liketso tse sehlōhō tsa likhukhuni Amerika Bohareng. Lilemo tse leshome li qalile ka polao ea Moarekabishopo Romero, e ile ea fella ka polao ea barutehi ba tšeletseng ba Majesuite. Ka nako e tšoanang, ho ile ha bolaoa batho ba likete tse makholo a mabeli. United States e ile ea ahloleloa ho kenya letsoho ho tse ling tsa liketso tsena tse sehlōhō Lekhotleng la Machaba la Toka, ea e lahla, ’me ea atolosa ntoa. E ne e le nako e tshosang ruri. Mme ha se phetho. Hape ho ile ha fella ka ho hong ho telele. Ka 1962, Mopresidente Kennedy o ile a fetola mosebetsi oa sesole sa Latin America ho tloha ho “tšireletso ea lefatše” ho ea “tšireletseho ea ka hare.” * Tšireletseho ea ka hare e bolela ho hong. Ho bolela ntoa khahlanong le baahi ba hau. 'Me seo se ile sa hlahisa tlaleho e nyarosang ea litlōlo tsa molao le liketso tse sehlōhō. Haele hantle, Charles Maechling, eo e neng e le hlooho ea leano la ho loantša le ho sireletsa tlas'a Kennedy le Lyndon Johnson, hamorao o ile a re sena se fetotse United States ho tloha ho mamella feela ho hlekefetsoa ha sesole sa Latin America ho tšehetsa ka ho toba mekhoa e meng e sebelisoang ke Heinrich Himmler. E leng se nepahetseng. Mme ho na le tse ling: 1962 e ne e le Vatican II. Ke ha Mopapa John XXIII a leka ho kgutlisetsa kereke dikosepeleng, ho seo e neng e le sona pele Constantine a e etsa bodumedi ba semmuso ba Mmuso wa Roma. Seo se ile sa nkoa ka botebo ke babishopo ba Latin America. Ba ile ba phehella khetho e khethehileng bakeng sa mafutsana, ba leka ho etsa hore batho ba futsanehileng ba bale likosepele, ho li hlophisa. Seo se ile sa qala ntoa khahlanong le kereke. E ne e le ntoa e sehlōhō le e tšollang mali. Bashoela-tumelo ba bolumeli tsela eohle, le ba bang ba bangata. Libaka tsa ts'ireletso ea naha tsa mofuta oa Neo-Nazi naheng ea Brazil, Uruguay, Chile, Argentina. Qetellong ba ile ba fihla Amerika Bohareng ka bo-1980. E ne e le nako e mahlonoko. ’Me ha e le hantle e ile ea fela ka la 16 Pulungoana, 1989, ka polao ea Majesuite a tšeletseng a El Salvador. Eo ke ketsahalo ea bohlokoa haholo historing. Batho ba United States ba tlameha ho tseba ka eona. Re jere boikarabelo ba yona. E mpe haholo ho feta eng kapa eng e ileng ea etsahala Europe Bochabela nakong eo.
NH: U boletse John XXIII ho khutlisetsa kereke likosepeleng. Na u bona Mopapa Francis a tsamaisa kereke ka tsela e tšoanang?
NC: Ke mosebetsi o ntseng o tsoela pele. Ke nahana hore ho na le mats'oao, mehato e 'ngoe e lebile moo. Re tla bona.
NH: Hangata u buile ka tlhompho ka kereke ea Latin America. Leha ho le joalo, filiming ea Michael Gondry Na Motho ea Phethahetseng o Thabile?, u bolela ka ho tšoha ho tebileng Mak’hatholike a hōletseng Philadelphia. Na ho na le motho kapa ketsahalo e fetotseng seo bakeng sa hau?
NC: Ke ile ka qala ho fetoha mathoasong a lilemo tsa bo-1960, ha ke qala ho tseba batho ba Mak’hatholike ba ileng ba tloha joaloka Dan Berrigan le Dorothy Day—batho ba babatsehang e le kannete. Eaba ke ea Amerika Bohareng ka makhetlo a 'maloa. E mong oa metsoalle ea ka e haufi-ufi e ne e le moreketoro oa UCA—Univesithi ea Majesuite e Nicaragua—César Jerez. O ne a e-na le boemo bo ka sehloohong kerekeng ea Guatemala, empa o ile a tlameha ho baleha ha ma-Guatemala a phatlalatsa hore a tlil’o bolaea Majesuite kaofela. Majesuite kaofela a ile a ntšoa ka ntle ho naha, eaba o ea El Salvador. E ne e le motho ya rutehileng. Moarekabishopo Romero e ne e le mofutsana—e le motho ea tšepahalang haholo, ea itlhomphang, empa a se na thuto e fokolang. Jerez e ile ea e-ba setsebi sa ntlo ea hae. Na u sa hopola lengolo le tummeng leo moarekabishopo a ileng a le romela ho Mopresidente Carter, a mo phehella hore a se ke a tšehetsa lekhotla la puso? Jerez o e ngotse. Ka nako eo ho ile ha etsahala ntho e ’ngoe e thahasellisang haholo. Ha ke so khone ho ngola ka eona hobane ha ho na litokomane. Jerez o ile a mpolella hore o ngoletse Romero lengolo, le hore letsatsing leo lengolo le fihlileng Washington, o ile a fumana mohala o tsoang Vatican. Kamoo ho bonahalang kateng, tsamaiso ea Carter e ne e kopile Vatican hore e hlakole moprista enoa ea khathatsang. Ba ne ba tseba seo a se etsang. Jerez o ile a kōptjoa hore a ee Roma hang-hang. O ile a ya Roma mme a kopana le hlooho ya Mojesuite, ya ileng a mmotsa hore na o etsang. O ile a mo bolella, 'me a fumana tšehetso ea ho tsoela pele. A fumana bamameli le mopapa. Jerez o itse mopapa o ne a sa itlama. Ha a ka a re emisa mme ha a ka a re tsoelapele, kahoo Jerez o ile a nka seo e le tumello ea ho tsoela pele. O ile a khutlela San Salvador 'me matsatsi a seng makae hamorao Romero a bolaoa. Joale Jerez o ile a tlameha ho balehela Nicaragua. Ha e le hantle, ha ke etetse Nicaragua, ke ne ke tloaetse ho lula ntlong ea Majesuite. E ne e le phetoho e khōlō.
NH: U hōtse u bala Mangolo a Seheberu, ’me u itse Amose ke moprofeta eo u mo ratang haholo. Na u susumelitsoe ke baprofeta ha ba fana ka litemoso tsa hao mabapi le litšokelo tse teng tsa nyutlelie le koluoa ea tikoloho?
NC: Hoo ke ho iphahamisa haholo. Se fetoletsoeng ka Senyesemane e le “moprofeta” ha se bolele moporofeta. Ha e le hantle e bolela hlalefo. E ne e le bao re ka reng ke mahlale a hanyetsanang. Amose o re: “Ha ke moprofeta. Ha ke mora wa moporofeta. Ke molisa le sehoai feela.” O ne a ikhula ho seo re ka se bitsang batho ba hloahloa ba bohlale, ’me a buella batho ka bokhabane. Ke 'nete hore Jeremia ha aa ka a tšoaroa hantle ka lebaka la likōpo tsa hae tsa mohau le toka. Empa seo se tloaelehile. Batho bao re ba bitsang baprofeta ke nahana hore ke batho ba khale ka ho fetisisa ba bohlale ba sa lumeleng, 'me ba tšoaroa joaloka batho ba bangata ba bohlale ba sa lumeleng—hampe haholo. Ba koaletsoe, ba isoa lehoatateng. Morena Akabe, eo e leng eena sehlohlolong sa bobe ka Bibeleng, o ile a nyatsa Elia a re ke “ea hloileng Iseraele.” Enoa ke Mojuda oa pele ea itlhoileng, tšimoloho ea lentsoe lena. E nyoloha hantle ho fihlela joale. Eo ke nalane ya barutehi. Bongata ba bona ke baprofeta ba bohata, ba rorisang lekhotla. Baprofeta ba sebele ke mokhelo ebile ba tšoaroa hampe. Hore na ba tšoaroa hampe hakae ho itšetlehile ka sechaba. Joaloka Europe Bochabela, ba ne ba tšoaroa hampe haholo. Latin America, ba ile ba bolaoa.
NH: U boletse lipuisanong hore phetoho ea moea e tla tlameha ho etsahala e le hore morero oa libertarian socialist o atlehe, le hore morero ona o tla tlisa phetoho ea moea sechabeng.
NC: Ho tlameha ho ba le phetoho ea moea har'a matšoele, a lokelang ho ikemisetsa ho hlokomela hore khatello ea bona ha se molao oa tlhaho. Ke seo babishopo ba Latin America ba neng ba se etsa ha ba theha sechaba sa motheo. Ba ne ba leka ho etsa hore balemi ba hlokomele hore u ka inkela qetello ea hau matsohong a hau. Ke seo mokhatlo oa litokelo tsa botho o se entseng mona. Ke seo mokgatlo wa basadi o se entseng. Mokgatlo wa basadi o ile wa thoma ka dihlopha tše dinyenyane tša go godiša kgopolo, moo basadi ba ilego ba boledišana ba re: “Ga se ra swanela go amogela kgatelelo ya mohuta wo. Ho hlolla haholo United States. Ho na le mathata a 'nete, a tebileng mona, ao re a boneng likhethong tsena tse fetileng tsa bohareng ba nako. Ke ntho e makatsang nalaneng ea Amerika. E kgutlela morao. Haesale ena e le naha e ruileng ka ho fetisisa le e sireletsehileng ka ho fetisisa, ’me ka linako tse ling e le naha e kotsi ka ho fetisisa lefatšeng. Lilemong tsa pele, kotsi e ne e le ho bohle ba neng ba le haufi le rōna, makhoba, Matsoalloa a Amerika, Mamexico. Qetellong e ile ea atoloha ka 1898 ho ea fihla Caribbean, Cuba, Puerto Rico, Hawaii le Philippines. Ha e le hantle, poleloana "tšireletseho ea naha" ha e sebelisoe ho fihlela lilemong tsa bo-1930. Mme ho na le lebaka. Ka nako eo, United States e ne e qala ho ata lefatšeng ka bophara. Pele ho moo United States e ne e kile ea e-ba ’muso o matla ka ho fetisisa sebakeng—Brithani e ne e le ’muso o moholo ka ho fetisisa oa lefatše. Ka mor'a Ntoa ea Bobeli ea Lefatše, tšireletso ea naha e hohle, hobane re ne re e-na le lefats'e, kahoo ts'ireletso ea rona e sokeloa hohle. Eseng feela meeling ea rona, empa hohle-kahoo o tlameha ho ba le metheo ea sesole e sekete lefatšeng ka bophara bakeng sa "tshireletso." Ho sa le joalo, re na le tšireletseho e kholo ka ho fetisisa naheng efe kapa efe e kileng ea ba le eona. Mme mmoho le hoo ho tla le tshabo. United States ke e 'ngoe ea linaha tse tšohileng ka ho fetisisa lefatšeng. E khutlela morao ho likolone. Sheba Phatlalatso ea Boipuso. E 'ngoe ea liqoso tse khahlanong le Morena George III ke hore o ile a hlahisa khahlanong le rona "ba se nang mohau ba Maindia" bao tsela ea bona ea ntoa e leng timetso le tšabo. E ne e le Thomas Jefferson! O ne a le teng, o ne a tseba hore e ne e le masene a Manyesemane a se nang mohau, empa a bolela hore e ne e le masene a se nang mohau a Maindia a neng a re hlasela. 'Me joale ho ne ho e-na le tšabo ea borabele ba lekhoba. Le leng la mabaka a entseng hore ho be le moetlo oa bohlanya oa ho thunya United States ke ho tšaba Maindia le makhoba. Ha u hatella batho, ba ka 'na ba itšoara, kahoo u tlameha ho itšireletsa. 'Me e tsoela pele ho fihlela kajeno. Nka ntho e kang ho qhoma ha Ebola. Batho ba tšohile. Ke nahana hore ke karolo e kholo ea se etsahetseng likhethong tsa mahareng a nako. Ke naha e tšohileng haholo, 'me seo se etsa hore ho be bonolo haholo ho bokella batho bakeng sa mabifi le pefo. Seo u se etsang feela ke ho ba bolella hore rea tšosoa, 'me hang-hang ba itšohlometsa ka tlas'a sekhele.
NH: Mabapi le taba ea tšabo United States, ke hobane’ng ha Mak’hatholike a Ireland a sebetsang a ile a qala ho vouta Rephabliki bofelong ba lilemo tsa bo-1960 le mathoasong a bo-1970?
NC: Libese li hlile li fetotse lintho haholo Boston. Haele hantle, ho na le borutehi bo itseng tabeng ena, ho potoloha naha. U ka bona lebaka. Sheba libese tsa Boston. E ne e hlophisitsoe ke Harvard liberals, metse e meholo, e tsoelang pele ea tokoloho. E ne e etselitsoe ho emisa karohano. Empa ba ile ba etsa seo joang? Ba ile ba romela bana ba Maaerishe ho tloha Boston Boroa ho kena Roxbury, bana ba batšo ho tloha Roxbury ho ea Boston Boroa-'me ho ne ho se motho metseng e ka thōko moo ho neng ho lula bahumi ba tokoloho. 'Me ehlile e ile ea qala likhohlano. Mohlankana oa Leaerishe ea neng a sebeletsa k’hamphani ea mehala eo qetellong a neng a e-na le chelete e lekaneng ea ho reka ntlo e nyenyane le hore ngoana oa hae a ee sekolong se phahameng sebakeng se setle, ka tšohanyetso bana ba hae ba ne ba romeloa Roxbury ’me bana ba batho ba batšo ba kena. O halefile. E ne e le phetoho e khōlō bakeng sa naha, ’me ho ne ho e-na le lintho tse ling tse ngata tse kang tseo. Ke moo Reagan Democrats e tsoang teng. Tsela ea bona ea bophelo e ne e hlaseloa. Roe vs. wade e ne e le karolo ea eona. Mokhoa oa bona oa bophelo o ne o hlaseloa ke batho ba lokolohileng, kahoo ba qala ho hloea batho ba lokolohileng le ho vouta khahlanong le lithahasello tsa bona. Ke ka hona le nang le batho ba sebetsang ba khethang ho ipolaea. Hoa hlolla. Ho tšoana hantle le ho etsahalang Engelane. Melao ea UKIP [Mokha oa Boipuso oa UK] li kotsi haholo ho batho ba sebetsang empa ke hona moo likhetho tsa bona li leng teng, hobane batho ba tšaba haholo bona ho tla le ho tlosa tsohle ho tsona us. Tšabo ea United States e hlolla ka ho khetheha har’a Maaerishe, a ileng a tšoaroa hampe ha a fihla mona. Qetellong ea lekholo la leshome le metso e robong la lilemo Boston, u ne u ka fumana matšoao a reng, "No Dogs or Irish." Qetellong Maaerishe a ile a qala ho sebetsa ka bobona 'me a ba le tšusumetso, empa semelo sa bona a ne a tšoaroa hoo e batlang e le Maafrika a Amerika. Joale ba se ba falletse hoo ba ka tšabang bona. Ke naha e nang le khethollo e makatsang. Sheba likhetho, linaha tse khubelu le tse putsoa. E batla e le Ntoa ea Lehae. Confederacy kaofela e khubelu. Ke hobane'ng ha ba ile ba fetoha Rephabliki? Ka lebaka la mokhatlo oa litokelo tsa botho. Kahoo ba tloha ho Democrat ho ea ho Rephabliki.
NH: Na ho na le kamano pakeng tsa khethollo ee ea morabe le mekhatlo e ntseng e eketseha ea bochaba Europe?
NC: Hoa tshosa haholo, mme di hasana hohle. Fora e mpe. Europe Bochabela ke eona e mpe ka ho fetisisa. Hungary hona joale e tsamaisoa ke a hoo e batlang e le mokete oa neo-Nazi [Jobbik]. Ha ho mohla u kileng ua bona khethollo ea morabe Europe nakong e fetileng hobane e ne e le homogeneous. Ha motho e mong le e mong a le blonde le mahlo a maputsoa, ha o bone khethollo ea morabe. Empa hang ha ho qala ho falla, ho ile ha hlaha ka mokhoa o makatsang haholo. Batho ba bangata ba baleha Afrika, e leng pale e tšosang ka ho feletseng-haholo-holo ka lebaka la liketso tsa Europe ka makholo a lilemo. Kahoo ba balehela Europe. Sebaka sa pele seo ba eang ho sona ke Italy. Italy e 'nile ea pholosa batho, empa haufinyane ba phatlalalitse hore ba batla ho emisa, ba batla ho e fetisetsa ho European Union. EU e phatlalalitse haholo hore ha e na ho etsa ho hongata. Engelane e itse ha e na ho etsa letho. Kahoo haeba batho ba makholo a likete ba shoela leoatleng, ke bothata ba bona—ho baleha tlhaselo e mabifi ea Europe ka makholo a lilemo. Re ntse re etsa ntho e tshwanang. Batho ba balehang Amerika Bohareng—ba balehela eng? [Chomsky o supa setšoantšong sa Oscar Romero] Lintho tse joalo. Haufi le Boston ho na le sechaba sa Mayan. Kajeno mosali eo [Chomsky o supa senepe se foreime] ho etsahala hore ke lule le morali oa ka. Ke mophaphathehi oa Mayan. Ba ntse ba baleha ka mor'a tlhaselo e neng e le teng libakeng tse lithaba mathoasong a lilemo tsa bo-1980 eo United States e neng e e tšehetsa. 'Me re li nka moeling ebe re li lahlela morao. Matsatsi a 'maloa a fetileng ho bile le tlaleho ea Human Rights Watch e nyatsang United States ka ho lahla baphaphathehi-basali le bana. Ke pale e tshosang ruri. Hona joale boholo ba baphaphathehi ba tsoa Honduras. Ka 2009, sesole sa Honduras se ile sa leleka mopresidente ka phetohelo ea sesole. Ba ile ba etsa likhetho-e ile ea amoheloa ke Obama empa hoo e batlang e se motho e mong. Ho tloha ka nako eo, Honduras e fetohile motse-moholo oa lipolao oa lefatše; ho na le bokhopo bo nyarosang, polao ea masea, polao ea basali e ntse e nyoloha, 'me batho ba baleha ka tsieleho. Ba tla moeling, ’me ra ba kenya ka literaka ’me ra ba khutlisetsa Mexico ho ea shoa. ’Me mona batho ba tšaba bajaki ba seng molaong—ke seo re se etsang. Hoa tšosa haholo.
NH: Nako le nako ha u botsoa lipotso, ho bonahala eka u botsoa lipotso tse tšoanang khafetsa. Na u kile ua khathala ke eona? Ke eng e etsang hore u tsoele pele?
NC: Ho sheba litšoantšo tse joalo [Chomsky o supa hape setšoantšong sa Romero]. Ke lakatsa eka nka botsoa ka seo haholoanyane. Ke hlile ke etsa joalo.
Puisano ena e lokiselitsoe bolelele le ho hlaka. E etsahetse ka November 7, 2014.
*Chomsky o bua ka matsapa a Lefapha la Naha la US, ho qala mathoasong a lilemo tsa bo-1960, ho khutlisetsa mananeo a lona a thuso ea sesole hole le ho thusa mabotho a tšireletso linaheng tsa Latin America ho itšireletsa khahlanong le mabifi a kantle mabapi le khatello ea "bofetoheli" ba kahare. Cf. bopaki ba 1963 ba Mongoli oa Tšireletso Robert S. McNamara ka pel'a Komiti e nyenyane ea Ntlo ea Litokisetso (Litheko, Likabelo tsa Ts'ebetso ea Kantle ho Naha bakeng sa 1964, Congress ea bo-88, lenaneo la pele [May, 1963], Karolo ea 2.)
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate
1 Comment
Ena ke sengoloa se seng se makatsang sa Noam Chomsky. Mabapi le ntlha ea Noam mabapi le kamoo US khatello ea polao le timetso ea morabe Amerika Bohareng le Amerika Boroa ka ho thusa le ho buella mebuso ena e bolaeang ea sesole le ea sechaba ea bo-fascist, ke ile ka bona 'nete ena Honduras ha ke ntse ke ruta EFL(Senyesemane e le Puo ea Kantle ho Naha) ho tloha ka Hlakola. , 1986 ho ea ho July, 1986 sekolong sa sesole -Nido de Aguilas: Colegio Politechnico - e Tamara, motsana o neng o le har'a maralla a ka bang lik'hilomithara tse mashome a mane ho tloha Tegucigalpa, motse-moholo le o neng o le haufi le setsi sa sesole sa Honduran, se neng se koetlisoa ke the US.sesole le seo se ne se tumme hampe ka ho hlokofatsa le ho bolaea bahanyetsi. Ho feta moo, Motsamaisi oa Sekolo sa Sesole, Mokolonele Juan Angel Arias Rodriguez, ea neng a tšehelitsoe ke CIA, e ne e le moetapele le hlooho ea lihlopha tsohle tsa batho ba bolaeang Honduras le ea neng a ikarabella bakeng sa ho felisoa ha moena oa kharebe ea ka Honduras. , monna enoa oa sesole caudillo/strongman o ile a fana ka tšireletso bakeng sa barekisi ba lithethefatsi moo a ileng a fumana komisi ea liperesente tse leshome bakeng sa thekiso ea lithethefatsi tsa bona. Ho feta moo, lipolao tse sa tloaelehang tse sa hlalosoang, ho kopanyelletsa le ho khaola lihlooho, tse neng li ntse li etsahala Tamara ho bonahala li ne li etsoa ke Contras e tšehelitsoeng ke US e neng e ipatile kampong ea sekhukhu kae-kae mosikong o haufi le sekolo sa sesole. Ha re phethela, leo ke lefa le bohloko, la nalane le tummeng hampe la khatello le polao e tšehelitsoeng ke US Amerika Bohareng le Amerika Boroa.