Beke Marang-rang: Ka Sontaha sa SuperBowl, ofisi ea morena oa lithethefatsi e ile ea tsamaisa letoto la lipapatso tse lefelloang tse lekang ho hokahanya tšebeliso ea lithethefatsi le "ntoa khahlanong le bokhukhuni." Haeba u sebelisa lithethefatsi, lipapatso li boletse, u tšehetsa bokhukhuni. Maikutlo a hau ke afe tabeng ee?
Noam Chomsky: Bokhukhuni bo se bo ntse bo sebelisoa 'me bo se bo sebelisoa haholo ka tsela e tšoanang le eo bokomonisi bo neng bo sebelisoa ka eona. Haeba u batla ho hatisa litaba tse itseng, u bapala karete ea bokhukhuni. Ha le sa ntatele tabeng ena, le tshehetsa bokhukhuni. Seo ke lesea, haholo-holo ha u nahana hore boholo ba nalane ea khoebo ea lithethefatsi e latela CIA le mananeo a mang a ho kenella a US.
Ha u khutlela qetellong ea ntoa ea bobeli ea lefats'e, ua bona - 'me sena ha se phehisano, se ngotsoe hantle - US e ikamahanya le Mafia ea Fora, e leng se ileng sa fella ka French Connection, e neng e laola khoebo ea heroine ka bo-1960. Ntho e tšoanang e ile ea etsahala ka opium Golden Triangle nakong ea Ntoa ea Vietnam, hape le Afghanistan nakong ea ntoa khahlanong le Marussia.
WOL: Khoebo ea cocaine ke lona lebaka le ka sehloohong le fanoeng la ho kenella ha US ntoeng ea lehae ea Colombia. Go ya ka wena, go leba diokobatsi ke seipato go le kana kang? Le lebaka la eng?
Chomsky: Colombia e bile le rekoto e mpe ka ho fetesisa ea litokelo tsa botho lefatšeng ka bophara lilemong tse leshome tse fetileng ha e ntse e le eona moamoheli ea ka sehloohong oa lihlomo le koetliso ea US bakeng sa Karolo e ka Bophirimela ea Lefatše 'me joale e se e le ka mor'a Iseraele le Egepeta feela lefatšeng ka bophara.
Ho na le kamano e haufi haholo e tšoarellang nako e telele lipakeng tsa tlolo ea litokelo tsa botho le thuso ea sesole ea US le koetliso. Ha se hore US e rata ho hlokofatsa batho; ke hore ha e le hantle ha e tsotelle. Bakeng sa 'muso oa US, ho hatakeloa ha litokelo tsa botho ke phello ea bobeli.
Colombia, joalo ka libakeng tse ling, tlōlo ea molao ea litokelo tsa botho e atisa ho eketseha ha naha e leka ho hatella ka mabifi khanyetso ea ho se lekane, khatello, bobolu le litlōlo tse ling tsa molao tsa naha tseo ho seng letho la lipolotiki ho tsona. Naha e fetoha tšabo - ke sona se 'nileng sa etsahala Colombia ka nako e telele, ho tloha pele ho ne ho e-na le khoebo ea lithethefatsi ea Colombia.
Counterinsurgency e 'nile ea tsoela pele moo ka lilemo tse 40; Mopresidente Kennedy o ile a romela thomo ea mabotho a khethehileng Colombia mathoasong a lilemo tsa bo-1960. Tlhahiso ea bona ho 'muso oa Colombia e sa tsoa hlakoloa,' me ea batla "ts'abo ea sesole" - ao ke mantsoe a bona - khahlano le seo e se bitsitseng batšehetsi ba tsebahalang ba makomonisi. Colombia, hoo ho ne ho bolela baeta-pele ba basebetsi, baprista, baloaneli ba litokelo tsa botho, joalo-joalo. Libuka tsa sesole tsa Colombia lilemong tsa bo-1960 li ile tsa qala ho bonahatsa keletso ena. Lilemong tse 15 tse fetileng, ha US e ntse e kenella haholo, tlolo ea litokelo tsa botho e phahame haholo.
Ntlheng e tebileng haholoanyane, ha re re lebaka la boikaketsi la lithethefatsi le ne le nepahetse. A re re US e hlile e leka ho felisa lithethefatsi Colombia. Na joale Colombia e na le tokelo ea ho tsuba mapolasi a koae Kentucky? Ba hlahisa ntho e kotsi e kotsi ho feta k'hok'heine. Batho ba bangata ba Colombia ba bolaoa ke mafu a amanang le koae ho feta Maamerika a bolaoang ke cocaine. Ehlile, Colombia ha e na tokelo ea ho etsa joalo.
WOOL: Mebuso, ea naha, ea libaka le ea ’muso e sebelisitse liranta tse libilione tse mashome “ntoeng ea lithethefatsi,” leha ho le joalo, lithethefatsi tse seng molaong li ntse li le teng, li hloekile ebile li le theko e tlaase joaloka pele. Haeba pholisi ee e sa finyelle sepheo sa eona se boletsoeng, e finyella eng? Na ho na le mofuta o itseng oa litaba tsa morao-rao tse fanoang?
Chomsky: Ba tsebile ho tloha khale hore e ke ke ea sebetsa, ba na le bopaki bo botle ho tsoa lithutong tsa bona tsa lipatlisiso tse bonts'ang hore haeba u batla ho sebetsana le tšebeliso e mpe ea lithethefatsi, ho etsa botlokotsebe ke mokhoa o mobe ka ho fetesisa. Tlaleho ea RAND e entse tlhahlobo ea katleho ea litšenyehelo ea maano a fapaneng a lithethefatsi mme e fumane hore mokhoa o sebetsang ka ho fetesisa ke oa thibelo le kalafo.
Ketso ea mapolesa e ne e le ka tlase ho moo, 'me ka tlase ho ts'ebetso ea mapolesa e ne e le thibelo,' me ka tlase ho latela litšenyehelo tsa litšenyehelo e ne e le boiteko ba ka ntle ho naha, joalo ka seo US e se etsang Colombia. Mopresidente Nixon, ka lehlakoreng le leng, o ne a e-na le karolo ea bohlokoa bakeng sa thibelo le kalafo e neng e sebetsa hantle.
Leano la US la lithethefatsi ha le phethe lipheo tsa lona tse boletsoeng, 'me baetsi ba melaoana ba tseba seo hantle. Haeba e se taba ea ho fokotsa tšebeliso e mpe ea lithethefatsi, e bua ka eng? Ho hlakile ka ho utloahalang, ho tloha liketsong tsa morao-rao le tlalehong ea histori, hore lintho li atisa ho etsoa tlōlo ea molao ha li amahanngoa le lihlopha tse bitsoang tse kotsi, hore tlōlo ea molao ea lintho tse itseng ke mokhoa oa ho laola sechaba.
Melao ea moruo ea lilemo tse 20 tse fetileng ke mofuta oa morui oa tokiso ea meralo. U theha sechaba se sa tsitsang, seo maemong a US hangata se futsanehileng, batho ba batšo, le Ma-Hispanic, le baahi ba bangata ba sa khotsofalang moruong.
U bala lihlooho tsohle tsa moruo o moholo, empa lintlha li fapane haholo. Bakeng sa bongata bo boholo, maano ana a neoliberal a bile le phello e mpe. Mabapi le meputso, ke hona joale feela re fumaneng maemo a meputso ea lilemo tse 30 tse fetileng. Moputso o bolokoa feela ka ho sebetsa nako e telele le ho feta, kapa le batho ba baholo ka bobeli ka lapeng ba sebetsang. Esita le sekhahla sa kholo ea moruo ha se e-s’o be holimo hakaalo, ‘me kholo e teng e ne e tobane haholo mafapheng a itseng.
Haeba batho ba bangata ba sa khotsofala 'me ba bang ba se na thuso, u batla ho tlosa ba se nang thuso le ho tšosa ba sa khotsofalang. Ntoa ea lithethefatsi e etsa sena. Sekhahla sa batšoaruoa ba US se eketsehile haholo, haholo-holo ka lebaka la litlolo tsa molao tse se nang mahlatsipa, joalo ka litlolo tsa molao tsa lithethefatsi, 'me likahlolo li boima haholo. Ntoa ea lithethefatsi ha e felise batho ba bangata feela, empa e tšosa batho bohle.
Lithethefatsi li phetha karolo e tšoanang le ea bokomonisi kapa bokhukhuni, batho ba itšohlometsa ka tlas'a sekhele sa bolaoli bakeng sa ho itšireletsa kotsing. Ho thata ho lumela hore litlamorao tsena ha li utloisisoe. Li teng hore mang kapa mang a li bone. Morao ha nako ea hona joale ea ntoa ea lithethefatsi e qala, Senator Moynihan o ile a ela hloko mahlale a sechaba, mme a re haeba re fetisa molao ona re etsa qeto ea ho theha leqhubu la botlokotsebe har'a batho ba fokolang.
Bakeng sa mafapha a rutehileng, tšebeliso e mpe ea lithethefatsi e ne e fokotseha lilemong tsa bo-90, ebang re bua ka koae kapa ho tsuba koae kapa ho ja nama e khubelu. Ena e ne e le nako eo ka eona liphetoho tsa setso le thuto li neng li etsahala tse ileng tsa etsa hore mafapha a rutehileng haholo a fokotse tšebeliso ea mefuta eohle ea lintho tse kotsi.
Bakeng sa mafapha a futsanehileng, ka lehlakoreng le leng, tšebeliso e mpe ea lithethefatsi e lutse e tsitsitse. Ha re sheba li-curve tsena, rea bona hore na ho tla etsahala eng, ho hlakile hore le tla sala le latela makala a futsanehileng. Bo-rahistori ba bang ba molao ba boletse esale pele hore koae e tla nkoa e le tlōlo ea molao hobane e amahanngoa le batho ba futsanehileng le ba sa rutehang.
Haeba u ea McDonald's, u bona bana ba tsubang lisakerete, empa ha ke e-s'o bone moithuti ea tsoang sekolong ea neng a tsuba lisakerete ka lilemo tse ngata. Hona joale re qala ho bona liphello tsa kotlo tse amanang le ho tsuba, 'me ehlile indasteri e bone sena ka lilemo tse ngata. Phillip Morris le ba bang ba se ba qalile ho fapanyetsana le ho fetola mesebetsi kantle ho naha.
TLHOKOMELISO: Bo-raliphetoho ba bangata ba chesehang ba lithethefatsi ke Ba-Libertarian ba iponahatsang. Joaloka anarchist - ke nahana hore ho nepahetse ho u bitsa joalo - u nka eng ka libertarianism?
Chomsky: Poleloana ea libertarian joalo ka ha e sebelisoa US e bolela ntho e fapaneng haholo le seo e neng e se bolela nalaneng mme e ntse e bolela lefats'eng lohle. Ho ea ka nalane, mokhatlo oa libertarian e bile lepheo le khahlanong le lipalo tsa mokhatlo oa bososhiale. Bososhiale anarchism e ne e le libertarian socialism.
US, e leng sechaba se laoloang haholo ke khoebo, lentsoe lena le na le moelelo o fapaneng. Ho bolela ho felisa kapa ho fokotsa taolo ea mmuso, haholo-holo taolo holim'a bohatelli ba poraefete. Libertarians tsa US ha li re ha re feliseng likhoebo. Ke mofuta oa ultra-rightism.
Ha ke buile joalo, ka ’nete, ke lumellana le bona linthong tse ngata. Tabeng ea lithethefatsi, ba atisa ho hanyetsa ho kenya letsoho ha naha ntoeng ea lithethefatsi, eo ka nepo ba e nkang e le mokhoa oa ho qobella le ho amoha tokoloho. U ka makatsoa ke ho tseba hore lilemong tse 'maloa tse fetileng, pele ho e-ba le likoranta tse ikemetseng tse setseng, ke ne ke tloaetse ho ngolla koranta ea Cato Institute.
WOL: Ho lokela ho etsoe eng ka tšebeliso ea lithethefatsi le khoebo ea lithethefatsi?
Chomsky: Ke lumellana le RAND. Ke bothata. Cocaine ha e ntle ho uena. Haeba u batla ho sebetsana le tšebeliso e mpe ea lithethefatsi, mokhoa ona e lokela ho ba thuto, thibelo, tsosoloso joalo-joalo. Ke seo re se entseng ka katleho ka lintho tse ling. Ha rea ka ra tlameha ho thibela koae hore re bone ho fokotseha ha tšebeliso ea eona; seo ke phello ea liphetoho tsa setso le thuto.
Motho o tlameha ho ba hlokolosi ka linako tsohle ha a buella leano la sechaba hobane re ke ke ra tseba se tla etsahala, empa re lokela ho hlahloba mehato ea ho tlosa tlolo ea molao. Ha re nke sena ka botebo 'me re bone se etsahalang. Sebaka se hlakileng sa ho qala ke matekoane. Ho etsa hore matekoane a be molaong e ka ba mohato o utloahalang haholo. Mme re hloka ho qala ho tloha ho botlokotsebe ho ya thibelong. Thibelo le kalafo ke kamoo re lokelang ho sebetsana le lithethefatsi tse matla joalo ka cocaine le heroin.