Toen Napoleon Rusland in een Europese landoorlog verwikkelde, voerden de Russen een vastberaden verdediging op en verloren de Fransen. Toen Hitler hetzelfde probeerde, reageerde de Sovjet-Unie op dezelfde manier en verloren de Duitsers. In de Eerste Wereldoorlog en de postrevolutionaire burgeroorlog (1-1914) verdedigden eerst Rusland en daarna de USSR zich met veel groter effect tegen twee invasies dan de indringers hadden berekend. Die geschiedenis had de Amerikaanse en Europese leiders moeten waarschuwen om de risico’s van de confrontatie met Rusland te minimaliseren, vooral wanneer dat het geval is Rusland voelde zich bedreigd en vastbesloten zichzelf te verdedigen.
In plaats van voorzichtigheid leidden waanvoorstellingen tot onverstandige oordelen van het collectieve Westen (grofweg de G7-landen: de VS en zijn belangrijkste bondgenoten). Deze waanvoorstellingen kwamen deels voort uit de wijdverbreide ontkenning door het collectieve Westen van zijn relatieve economische achteruitgang in de 21e eeuw. Die ontkenning maakte ook een opmerkelijke blindheid mogelijk voor de grenzen die het verval oplegde aan de mondiale acties van het collectieve Westen. Waanvoorstellingen vloeiden ook voort uit een fundamentele onderwaardering van de Russische defensieve houding en de daaruit voortvloeiende verplichtingen. De oorlog in Oekraïne illustreert op treffende wijze zowel het verval als de kostbare waanvoorstellingen die het in de hand werkt.
De Verenigde Staten en Europa hebben ernstig onderschat wat Rusland zou kunnen en willen doen om militair de overhand te krijgen in Oekraïne. De overwinning van Rusland – althans tot nu toe na twee jaar oorlog –is doorslaggevend gebleken. Hun onderschatting kwam voort uit een gedeeld onvermogen om de veranderende wereldeconomie en de gevolgen daarvan te begrijpen of te absorberen. Door de neergang van het Amerikaanse imperium grotendeels te minimaliseren, te marginaliseren of eenvoudigweg te ontkennen in verhouding tot de opkomst van China en zijn BRICS-bondgenoten, misten de Verenigde Staten en Europa de zich ontvouwende implicaties van die neergang. De steun van de Russische bondgenoten, gecombineerd met de nationale vastberadenheid om zichzelf te verdedigen, hebben tot nu toe een Oekraïne verslagen die zwaar gefinancierd en bewapend werd door het collectieve Westen. Historisch gezien afnemende rijken veroorzaken vaak ontkenningen en waanideeën die hun volk “harde lessen” leren en hen “harde keuzes” opleggen. Dat is waar we nu zijn.
De economische aspecten van het verval van het Amerikaanse imperium vormen de voortdurende mondiale context. Het collectieve bbp, de rijkdom, het inkomen, het aandeel van de wereldhandel en de aanwezigheid op het hoogste niveau van nieuwe technologie van de BRICS-landen steeds meer overschrijden die van de G7. Die meedogenloze economische ontwikkeling kadert ook in de teloorgang van de politieke en culturele invloeden van de G7. Het omvangrijke Amerikaanse en Europese sanctieprogramma tegen Rusland na februari 2022 is mislukt. Rusland wendde zich vooral tot zijn BRICS-bondgenoten om snel en volledig aan de meeste beoogde effecten van deze sancties te ontsnappen.
VN-stemmingen over de kwestie van het staakt-het-vuren in Gaza weerspiegelen en versterken de toenemende moeilijkheden waarmee de Amerikaanse positie in het Midden-Oosten en wereldwijd wordt geconfronteerd. Dat geldt ook voor de interventie van de Houthi's in de scheepvaart in de Rode Zee, en dat geldt ook voor andere toekomstige Arabische en islamitische initiatieven ter ondersteuning van Palestina tegen Israël. Onder de gevolgen die voortvloeien uit de veranderende wereldeconomie zijn er velen die proberen het Amerikaanse imperium te ondermijnen en te verzwakken.
Het gebrek aan respect van Trump voor de NAVO is deels een uiting van teleurstelling over een instelling die hij er de schuld van kan geven dat zij er niet in is geslaagd de neergang van het imperium te stoppen. Trump en zijn aanhangers verlagen in grote lijnen veel instellingen die ooit van cruciaal belang werden geacht voor het leiden van het Amerikaanse imperium wereldwijd. Zowel het Trump- als het Biden-regime vielen het Chinese Huawei-bedrijf aan, deelden hun verplichtingen aan handels- en tariefoorlogen, en zwaar gesubsidieerde, concurrerend uitgedaagde Amerikaanse bedrijven. Er is niets minder dan een historische verschuiving gaande van neoliberale mondialisering naar economisch nationalisme. Een Amerikaans imperium dat zich ooit op de hele wereld richtte, krimpt ineen tot een louter regionaal blok dat tegenover een of meer opkomende regionale blokken staat. Een groot deel van de overige landen van de wereld – een mogelijke “wereldmeerderheid” van de wereldbevolking – is dat ook zich terugtrekken uit het Amerikaanse imperium.
Het agressieve economisch-nationalistische beleid van de Amerikaanse leiders leidt de aandacht af van de neergang van het imperium en vergemakkelijkt daardoor de ontkenning ervan. Maar ze veroorzaken ook nieuwe problemen. De bondgenoten vrezen dat het economisch nationalisme in de Verenigde Staten hun economische betrekkingen met de Verenigde Staten al negatief heeft beïnvloed of binnenkort zal beïnvloeden; ‘America first’ richt zich niet alleen op de Chinezen. Veel landen heroverwegen en reconstrueren hun economische betrekkingen met de Verenigde Staten en hun verwachtingen over de toekomst van die betrekkingen. Op dezelfde manier heroverwegen grote groepen Amerikaanse werkgevers hun investeringsstrategieën. Vooral degenen die zwaar in het buitenland hebben geïnvesteerd als onderdeel van de neoliberale globaliseringswaanzin van de afgelopen halve eeuw zijn bang. Ze anticiperen op kosten en verliezen als gevolg van beleidsverschuivingen in de richting van economisch nationalisme. Hun tegenwerking vertraagt deze verschuivingen. Terwijl kapitalisten zich overal praktisch aanpassen aan de veranderende wereldeconomie, maken ze ook ruzie en betwisten ze de richting en het tempo van de veranderingen. Dat injecteert meer onzekerheid en volatiliteit in een daardoor verder gedestabiliseerde wereldeconomie. Terwijl het Amerikaanse imperium uiteenvalt, verandert de economische wereldorde die het ooit domineerde en afdwong eveneens.
De slogans van 'Make America Great Again' (MAGA) hebben de neergang van het Amerikaanse imperium politiek bewapend, altijd in zorgvuldig vage en algemene termen. Ze vereenvoudigen en begrijpen het verkeerd binnen een andere reeks waanvoorstellingen. Trump zal, zo belooft hij herhaaldelijk, die achteruitgang ongedaan maken en terugdraaien. Hij zal degenen straffen die hij er de schuld van geeft: China, maar ook democraten, liberalen, globalisten, socialisten en marxisten die hij op één hoop gooit in een strategie voor blokvorming. Er wordt zelden enige serieuze aandacht besteed aan de economische aspecten van de neergang van de G7, omdat dit op kritische wijze zou impliceren dat de op winst gerichte beslissingen van de kapitalisten de belangrijkste oorzaken van de neergang zouden zijn. Noch de Republikeinen, noch de Democraten durven dat te doen. Biden spreekt en handelt alsof de Amerikaanse welvaarts- en machtsposities binnen de wereldeconomie onverminderd groot waren ten opzichte van wat ze in de tweede helft van de 20e eeuw (het grootste deel van Bidens politieke leven) waren.
Het blijven financieren en bewapenen van Oekraïne in de oorlog met Rusland, zoals het onderschrijven en ondersteunen van de Israëlische behandeling van Palestijnen, is beleid dat is gebaseerd op de ontkenning van een veranderde wereld. Dat geldt ook voor opeenvolgende golven van economische sancties, ondanks dat elke golf er niet in slaagt zijn doelen te bereiken. Het gebruik van tarieven om betere, goedkopere Chinese elektrische voertuigen van de Amerikaanse markt te houden, zal alleen Amerikaanse individuen (via de hogere prijzen van dergelijke Chinese elektrische voertuigen) en bedrijven (via mondiale concurrentie van bedrijven die goedkopere Chinese auto's en vrachtwagens kopen) benadelen.
Misschien wel de grootste en duurste waanvoorstellingen die voortvloeien uit een ontkenning van jaren van achteruitgang, zijn de komende presidentsverkiezingen. De twee grote partijen en hun kandidaten bieden geen serieus plan over hoe om te gaan met het afnemende imperium dat zij willen leiden. Beide partijen hadden om beurten de leiding over de achteruitgang, maar ontkenning en de ander de schuld geven is het enige wat beide partijen in 2024 te bieden hebben. Biden biedt kiezers een partnerschap aan in ontkenning dat het imperium in verval is. Trump belooft vaag dat hij de achteruitgang, veroorzaakt door slecht democratisch leiderschap, dat door zijn verkiezing zal worden weggenomen, ongedaan zal maken. Niets van beide grote partijen houdt een nuchtere erkenning en inschatting in van een veranderde wereldeconomie en van de manier waarop zij daarmee willen omgaan.
De laatste 40 tot 50 jaar van de economische geschiedenis van de G7 waren getuige van extreme herverdelingen van rijkdom en inkomen naar boven. Deze herverdelingen functioneerden zowel als oorzaak als gevolg van de neoliberale mondialisering. Binnenlandse reacties (de economische en sociale verdeeldheid worden steeds vijandiger en vluchtiger) en buitenlandse reacties (de opkomst van het huidige China en de BRICS) ondermijnen echter de neoliberale mondialisering en beginnen de daarmee gepaard gaande ongelijkheden aan te vechten. Het Amerikaanse kapitalisme en zijn imperium kunnen zijn neergang nog niet onder ogen zien in een veranderende wereld. Waanvoorstellingen over het behouden of herwinnen van de macht aan de top van de samenleving vermenigvuldigen zich naast waanvoorstellingen van complottheorieën en politieke zondebokken (immigranten, China, Rusland) hieronder.
Ondertussen stijgen de economische, politieke en culturele kosten. En op een bepaald niveau, zoals in het beroemde lied van Leonard Cohen, ‘Everybody Knows’.
Dit artikel is geproduceerd door Economie voor iedereen, een project van het Independent Media Institute.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren