Bochabela bo Hare bo lintšing tsa ntoa hantle hobane bo-ralipolotiki ba bophirima ba ile ba inehela sesoleng se seng le se seng sa Iseraele ka mashome a lilemo.
Ka tšohanyetso, bo-ralipolotiki ba bophirimela ho tloha US Mopresidente Joe Biden ho British Tonakholo Rishi Sunak ba fetohile bahlabani ba chesehang ba “thibelo” – ka motsotso oa ho qetela oa ho phephetsa ho qoba kharuru ea libaka.
Iran e hlahisitse letšoele la li-drones le limisaele ho Iseraele mafelo-bekeng moo e neng e le pontšo ea matla a tšoantšetso haholo. Ba bangata ba bonahala ba thuntsoe, e ka ba ka mekhahlelo ea Iseraele ea litsamaiso tsa ho thibela batho ka lichelete tsa US kapa ke US, British le Jordanian lifofane tsa ntoa. Ha ho motho ea ileng a bolaoa.
E ne e le tlhaselo ea pele e tobileng ea mmuso ho Iseraele ho tloha ka nako eo Iraq e ile ea thunya limisaele tsa Scud nakong ea ntoa ea Koung ea 1991.
Lekhotla la Tšireletso la Machaba a Kopaneng le ile la hatelloa ka potlako hore le kene ka Sontaha, 'me Washington le balekane ba eona ba batla hore ho thehoe likhohlano tse ka lebisang ho qhoma ha ntoa ho pholletsa le Middle East le ho feta.
"Ha ho sebaka kapa lefats'e le ka khonang ho fana ka ntoa e eketsehileng," mongoli kakaretso oa UN, Antonio Guterres, e boletse kopano. "Hona joale ke nako ea ho tsitlella le ho tsieleha."
Ho sa le joalo, Iseraele, a hlapanya ho "theko e nepahetseng" khahlano le Iran ka nako eo e e khethileng. Empa phetoho ea tšohanyetso ea Bophirimela ho “thibelo” e hloka tlhaloso e itseng.
Ntle le moo, baetapele ba bophirima ha baa ka ba ithiba ha Isiraele e hlasela ntlo ea boemeli ea Iran e Damaseka libekeng tse peli tse fetileng, e bolaea molaoli e moholo le ma-Irani a mang a fetang leshome le metso e 'meli - sesosa se haufi sa boiphetetso ba Tehran ka Moqebelo bosiu.
Tlas'a Tumellano ea Vienna, ntlo ea boemeli ha se mosebetsi oa bodiplomate o sirelelitsoeng feela empa ke E nkoa joalo ka sebaka se ipusang sa Iranian. Tlhaselo ea Iseraele ho eona e ne e le ketso e sa laoleheng ea mabifi - "tlōlo ea molao e phahameng ka ho fetisisa ea machaba", joalokaha lekhotla la Nuremberg le ile la busa qetellong ea Ntoa ea Bobeli ea Lefatše.
Ka lebaka leo, Tehran qhekelloa Article 51 ea Tumellano ea Machaba a Kopaneng, e lumellang hore e sebetse ka mokhoa oa ho itšireletsa.
Ho sireletsa Iseraele
Leha ho le joalo, ho e-na le ho nyatsa ntoa e kotsi ea Iseraele - tlhaselo e hlakileng ho seo ho thoeng ke "taelo e thehiloeng melaong" e hlomphuoang haholo ke US - baeta-pele ba bophirimela ba eme ka morao ho naha eo ba e ratang haholo ea Washington.
Sebokeng sa Lekhotla la Tšireletso ka la 4 Mmesa, US, Brithani le France ka boomo e hanetsoeng ho ithiba ka e thibela qeto e ka beng e ile ea nyatsa tlhaselo ea Iseraele ho boemeli ba Iran - khetho eo, hoja e ne e sa sitisoa, e ka be e lekane ho nyenyefatsa Tehran.
Mafelong a beke, Mongoli oa Litaba tsa Kantle ho Brithani David Cameron o ntse a le teng o ile a fa Mohopolo oa ho nyenyefatsa ha Isiraele sebaka sa bodiplomate sa Iran, a re a ka "utloisisa ka botlalo pherekano eo Israele a e utloang" - leha a ekelitse, ntle le maikutlo a ho elelloa boikaketsi ba hae, hore UK "e tla nka khato e matla haholo" haeba naha e ile ea hlasela ntlo ea boemeli ea Brithani ka bomo.
Ka ho sireletsa Iseraele litlamorao life kapa life tsa lipuisano bakeng sa ketso ea eona ea ntoa khahlanong le Iran, mebuso ea bophirima e ile ea netefatsa hore Tehran e tla tlameha ho latela karabelo ea sesole.
Empa ha ea ka ea fella moo. Kamora ho tsosa maikutlo a Iran a tletlebo ho UN, Biden a hlapanya Tšehetso ea "tšepe" bakeng sa Iseraele - le liphello tse bohloko bakeng sa Tehran - haeba e ka iteta sefuba ho arabela tlhaselong ea ntlo ea eona ea boemeli.
Iran e ile ea iphapanyetsa litšokelo tseo. Ka Moqebelo bosiu, e ile ea hlahisa li-drones le limisaele tse ka bang 300 ka nako e le 'ngoe ho ipelaetsa ka lentsoe le phahameng ka "ho se sebetse le ho khutsa ha Lekhotla la Tšireletso, hammoho le ho hlōleha ha lona ho nyatsa litlhaselo tsa 'muso oa Iseraele".
Baeta-pele ba Bophirimela ba ile ba hlōleha ho ela hloko. Ba boela ba ema le Iseraele, ba nyatsa Tehrane. Sebokeng sa Lekhotla la Tšireletso la Sontaha, linaha tse tšoanang tse tharo - US, UK le Fora - tse neng li kile tsa thibela polelo e nyatsang tlhaselo ea Isiraele mabapi le thomo ea bodiplomate ea Iran, li ile tsa batla kahlolo ea semmuso ea Tehran bakeng sa karabelo ea eona.
Russia'Moemeli oa Machaba a Kopaneng, Vasily Nebenzya, sonngoa seo a se bitsitseng "papali ea boikaketsi ba Bophirimela le litekanyetso tse peli". O boetse a re: "U tseba hantle hore tlhaselo ea thomo ea bodiplomate ke casus belli tlas'a molao oa machaba. 'Me haeba baromuoa ba Bophirimela ba ne ba ka hlaseloa, u ne u ke ke ua tsilatsila ho iphetetsa le ho paka nyeoe ea hau ka kamoreng ena. "
Ho ne ho se na boithibelo bo bonahalang ha linaha tsa Bophirima li keteka phatlalatsa tšebelisano ea tsona le Isiraele ho nyopisa tlhaselo ea Iran - 'me ka ho etsa joalo ea iketsa mokha o tobileng khohlanong ena e kotsi.
Tonakholo ea Borithane Rishi Sunak khalemeloa Bafofisi ba lifofane ba RAF bakeng sa "sebete le botsebi" ba bona ba ho thusa ho "sireletsa baahi" Iseraele.
Ka polelo, Keir Starmer, moetapele oa mokha oa bohanyetsi oa Labour, a nyatsuoa Iran bakeng sa ho hlahisa "tšabo le ho hloka botsitso", ho fapana le "khotso le tšireletseho", e ileng ea beha kotsing ea ho baka "ntoa e pharaletseng ea libaka". O itse, mokha oa hae o tla “emela tšireletso ea Iseraele”.
"Thibelo" e hlokoang ke Bophirima e amana feela, ho bonahala, le boiteko ba Iran ba ho itšireletsa.
Ho lapa ho isa lefung
Ka lebaka la tlhokomeliso e ncha e fumanoeng ke linaha tsa Bophirima ea tlhoko ea tlhokomeliso, le likotsi tse totobetseng tsa ho fetelletseng ha sesole, joale e kanna ea ba nako ea hore baetapele ba eona ba nahane ka ho batla boithibo ka kakaretso - eseng feela ho qoba ho phahama ho hoholo lipakeng tsa Iran le Isiraele.
Likhoeling tse tšeletseng tse fetileng Iseraele e na le e ile ea hlasela Gaza ka libomo, e ile ea senya litsi tsa eona tsa bongaka le liofisi tsa eona tsa ’muso, ’me ea bolaea le ho holofatsa batho ba bangata haholo ba mashome a likete ba Palestina. Ha e le hantle, ke tšenyo eo nakong e fetileng Gaza e ileng ea lahleheloa ke bokhoni ba ho bala ba shoeleng le ba lemetseng.
Boithibelo bo ne bo le hokae metseng e meholo e ka bophirimela ha baipelaetsi ba ne ba kena literateng ba ipiletsa hore ho felisoe ntoa, ho thibela tšollo ea mali ea Iseraele ea basali le bana, boholo ba bafu ba Gaza?
Ka nako e tšoanang, Iseraele e na le e matlafalitsoe sebaka sa eona se senyenyane sa lilemo tse 17 se thibeletse sebaka seo ho sona, hoo ho nang le lijo tse fokolang le metsi, moo baahi ba leng bothateng ba tlala. Batho, haholo-holo bana, ba bolaoa ke tlala ea sebele.
Lekhotla la Machaba la Toka, lekhotla le phahameng ka ho fetisisa la lefats'e, le etelletsoeng pele ke moahloli oa Amerika, e busa morao ka Pherekhong - ha boemo bo ne bo le bobe haholo ho feta kamoo bo leng kateng - hore ho entsoe nyeoe "e utloahalang" hore Iseraele e ne e etsa polao ea morabe, tlolo ea molao khahlanong le batho e hlalosoang ka ho hlaka molaong oa machaba.
Leha ho le joalo ho ne ho se na mehala ea baetapele ba bophirima bakeng sa "thibelo" ha Isiraele e hlasela Gaza e le lithako beke le beke, e otla lipetlele tsa eona, e lokisa liofisi tsa eona tsa mmuso, e phatlola liunivesithi tsa eona, limosque le likereke, le ho senya libaka tsa eona tsa ho baka.
Ho fapana le moo, Mopresidente Biden o entse khafetsa potlakela ka thekiso ea libetsa tsa tšohanyetso, ho feta Congress, ho etsa bonnete ba hore Iseraele e na le libomo tse lekaneng ho tsoela pele ho senya Gaza le ho bolaea bana ba eona.
Ha baetapele ba Israele a hlapanya ho tšoara baahi ba Gaza joaloka "liphoofolo tsa batho", ho ba hanela lijo tsohle, metsi le matla, bo-ralipolotiki ba bophirimela ba fane ka tumello ea bona.
Sunak o ne a sa thahaselle ho hira bafofisi ba hae ba sebete ba RAF ho "sireletsa baahi" ba Gaza ho tloha Iseraele, 'me Starmer ha aa ka a bontša ho tšoenyeha ka "tšabo le ho hloka botsitso" ho neng ho utloahala ke Mapalestina ho tloha pusong ea bokhukhuni ea Iseraele.
Ho fapana le hoo. Starmer, ea tummeng joalo ka ramolao oa litokelo tsa botho, leha a fana ka tumello ea hae ho kotlo e kopanetsoeng ea Iseraele ho batho ba Gaza, "ho thibella ka ho feletseng", e le karolo ea bohlokoa ho "tokelo ea ho itšireletsa" ea Iseraele.
Ka ho etsa joalo, o ile a phethola e 'ngoe ea melao-motheo ea bohlokoa ka ho fetisisa ea molao oa machaba oa hore baahi ha baa lokela ho lebisoa ho liketso tsa baetapele ba bona. Joalokaha ho hlakile hona joale, o ile a ahlolela batho ba Gaza lefu.
“Thibelo” e ne e le hokae ka nako eo?
Ketso e sieo
Ka mokhoa o ts'oanang, boithibo bo ile ba tsoa ka fensetere ha Isiraele e etsa boikaketsi ba ho felisa mokhatlo oa lithuso oa UN. Unrwa, tsela ea ho qetela ea bophelo bakeng sa baahi ba Gaza ba lapileng.
Leha ho le joalo, Iseraele ha e khone ho fana ka bopaki leha e le bofe bakeng sa tseko ea eona ea hore basebetsi ba seng bakae ba Unrwa ba ne ba ameha tlhaselong ea Iseraele ka la 7 October, baeta-pele ba bophirimela ba ile ba potlakela ho khaola lichelete ho setsi. Ka ho etsa joalo, ba ile ba kenella ka matla ho seo Lekhotla la Lefatše le neng le se le ntse le tšohile hore ke polao e sehlōhō.
Ho ne ho le hokae thibelo ha liofisiri tsa Iseraele - ka pale e telele ya ho bua leshano ho ntšetsa pele morero oa sesole oa naha ea bona - ba qapa lipale tsa Hamas e khaolang masea, kapa ho etsa peto e hlophisitsoeng ka la 7 Mphalane? Sena sohle se ne se le joalo debunked ka phuputso ea Al Jazeera e taka haholo mehloling ea Isiraele.
Mashano ao a ho lokafatsa polao ea morabe a ile a phahamisoa habonolo ke bo-ralipolotiki le mecha ea litaba ea bophirimela.
Iseraele o bontšitse ha ho na thibelo ea ho senya lipetlele tsa Gaza, kapa ho tshoara le ho hlokofatsa likete tsa Palestina e ile ea hapa seterateng.
Tsena tsohle li ile tsa luma ka hlooho ho bo-ralipolotiki ba bophirima.
Boithibelo bo ne bo le hokae metseng e meholo e ka bophirimela ha baipelaetsi ba ne ba kena literateng ba ipiletsa hore ho felisoe ntoa, ho thibela tšollo ea mali ea Iseraele ea basali le bana, boholo ba bafu ba Gaza? Baipelaetsi ba ile ba tlotsoa - ba e ntse e tlotsitswe - ke bo-ralipolotiki ba bophirimela e le batšehetsi ba bokhukhuni le li-antisemite.
Mme tlhokeho ya thibelo e ne e le kae ha Iseraele e ne e qhaqha buka ya melao ya melao ya ntwa, e dumella monna e mong le e mong eo e neng e tla ba senatla ho qotsa ho inehella ha Bophirima bokgopo ba Israele e le mohlala o lokafatsang melato ya bona?
Ketsahalong e ’ngoe le e ’ngoe, ha e ne e rata lipakane tse mpe tsa Iseraele, boitlamo ba Bophirimela ba ho “thibela” bo ile ba hlōleha ho sebetsa.
Boemo ba bareki ba maemo a holimo
Ho na le lebaka leo ka lona Iseraele e bileng boikaketsi hakana ho timetseng Gaza le batho ba eona. 'Me ke lona lebaka le tšoanang leo Israele a ileng a ikutloa a le sebete sa ho tlola khalalelo ea lipolotiki ea ntlo ea boemeli ea Iran e Damaseka.
Hobane ka lilemo tse mashome Iseraele e tiiselitsoe tšireletso le thuso ho tsoa Bophirimela, ho sa tsotellehe litlōlo tsa molao tseo e li etsang.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate