FHet was bekend dat ascistische dictators – van Duitse nazi’s tot Indonesische handlangers die de macht overnamen na de door het Westen gesponsorde staatsgreep van 1965 – boeken verbrandden, publiekelijk en schaamteloos. Voor hen stonken de boeken naar vooruitgang, naar het streven naar sociale rechtvaardigheid, en naar de 'nachtmerrie', het schrikbeeld van egalitaire samenlevingen.
Natuurlijk zijn niet alle boeken geschreven en gepubliceerd met het doel de massa te onderwijzen, op te roepen tot revolutie of ongelijkheden bloot te leggen. Er zijn de memoires van mensen als Henry Kissinger, maar ook talloze delen van de economische theorieën van Milton Friedman, Friedrich von Hayek en dergelijke, waarin wordt opgeroepen tot de implementatie van het marktfundamentalisme en zijn mondiale dictatuur.
Nu wordt ons verteld dat het tijdperk van papieren boeken voorbij is, dat we over een paar decennia niet eens meer moeten hopen op boeken zoals we ze kennen, die ons leven helpen vormgeven. We worden gewaarschuwd om ons voor te bereiden op een leven zonder boeken.
Ik zat in een van de cafés in Bangkok en staarde naar de langzame stroom van de Chao Phraya-rivier en keek naar de fascinerende oude schepen en langstaartboten. Ik was een nieuw hoofdstuk aan het typen van mijn 1,000 pagina's lange politieke roman 'Winter Journey', die verhalen samenbrengt over de talloze slachtingen en genociden die de 'Westerse Democratieën' na de Tweede Wereldoorlog hebben uitgevoerd. Volgens mijn ruwe berekeningen hebben de daden ongeveer 45 miljoen mensenlevens wereldwijd, en waarschijnlijk nog veel meer.
Op een gegeven moment viel mijn oog op een exemplaar van de International Herald Tribune en op het artikel met de titel “The bookstore's battle for survival”, geschreven door Julie Bossman.
Ik legde mijn computer aan de kant en begon te lezen. Het verpestte niet alleen mijn dag, maar het leidde ook tot een ongelooflijke woede-uitbarsting waarvan dit commentaar het resultaat is.
Het was niet alleen wat ik las dat mij schokte, maar ook de toon van het stuk. Het projecteerde een Orwelliaanse onvermijdelijkheid, het totale gebrek aan opties die aan de mensen van de wereld op dit gebied werden geboden. Het is duidelijk dat de vraag of traditioneel gedrukte boeken veel langer zouden overleven niet alleen een strijd is tussen bedrijven als Amazon.com en Barnes & Noble. We worden er heimelijk maar krachtig aan herinnerd dat het de grote bedrijven zijn die bepalen hoe we moeten leven, wat we moeten consumeren en hoe we moeten denken.
Omdat ik ver weg woon van de westerse epicentra van bedrijfsterreur, vergeet ik vaak hoe ondemocratisch Europa en Noord-Amerika werkelijk zijn geworden en hoe onderdanig en hoe gehoorzaam hun bevolking tegenwoordig is. Ontmoetingen met de logica zoals beschreven in het artikel brengen mij oog in oog met de werkelijkheid.
Zijn we gek geworden? Gaan we zien hoe sommige particuliere bedrijven het intellectuele weefsel ontmantelen dat onze samenlevingen eeuwenlang vooruit heeft geholpen? Gaan we de intellectuele toekomst toevertrouwen aan de bedrijfsgeesten van Amazon of Barnes & Noble, zodat zij kunnen beslissen wat we lezen en hoe?
*
Ik verliet het Empire in 1996. Ik woonde vroeger aan de Upper West Side in New York. Overal om mij heen stortten de oude diensten en eetgelegenheden in en maakten plaats voor winkelketens als Starbucks en GAP. De laatste klap kwam toen het grote oude Shakespeare & Company moest sluiten en plaats moest maken voor weer een Barnes & Noble. Ik verloor mijn interesse in de ketencultuur. Ik gooide mijn computer en kleding in de kofferbak van mijn auto en verhuisde definitief naar Merida, Yucatan, Mexico, en van daaruit later naar Santiago de Chile.
En nu lijkt het erop dat Barnes & Noble, die alles om zich heen heeft opgejaagd, nu zelf wordt opgegeten door enorme barracuda's met een grenzeloze eetlust.
Julie Bossman schrijft in haar stuk uit Palo Alto: “…Barnes & Noble, de reus die zoveel onafhankelijke boekverkopers failliet heeft laten gaan, is nu verwikkeld in de strijd van zijn leven. Wat de ingenieurs ervan bedachten was de Nook, een relatieve laatkomer onder de e-readers die niettemin de grote e-hope is geworden van Barnes & Noble en, in feite, van velen in de boekenwereld.”
Ernstig? Dus de boekhandelsgigant die mij mijn huis deed verlaten, gaat nu een enorme en verschrikkelijke stap verder: hij gaat elektronisch!
Natuurlijk is er altijd een rechtvaardiging. Julie Bossman vervolgt: “…Achter dit alles schuilt Amazon, de dominante kracht op het gebied van online boeken en het bedrijf dat de tanden op scherp zet in de uitgeverij. Vanuit hun plek in New York beschouwen veel uitgevers, redacteuren en publicisten Amazon als de vijand – een tegenstander die, als ze niet wordt gecontroleerd, hun industrie en hun levensonderhoud zou kunnen bedreigen.’
Wat volgt zijn de bedrijfsanalyses, de aandelenkoersen, de zakelijke voorkeuren en trends. Er worden in het artikel geen morele, filosofische of educatieve kwesties behandeld. Het is alsof de mensen in de VS en Europa zich volledig hebben overgegeven aan de markten, en alsof de mensen geen andere keuze hebben dan te wachten terwijl de bedrijfsgiganten beslissen hoe zij hun informatie moeten krijgen.
Ik wil echt niet in zo'n wereld leven en dat doe ik ook niet, maar daar gaat het niet om. Waar het om gaat is dat het Westen uiteindelijk zijn bedrijfsconcepten over de hele wereld gaat exporteren, zoals het altijd doet. Als de boekwinkels in Londen, Parijs en New York sluiten, is de kans groot dat de nieuwe 'trend' door de strot van de mensen in Kuala Lumpur, Johannesburg, Buenos Aires en elders wordt geduwd. En lezers zullen weinig keuze hebben in wat ze bezitten. En dat is voor mij belangrijk.
Wat hier echt op het spel lijkt te staan, is beslist veel meer dan de zielige resultaten van sommige bedrijfsbroeders. De jacht op winst zou een diepgaande, onomkeerbare en negatieve invloed kunnen hebben op een van de belangrijkste en meest nobele menselijke activiteiten: de hele cultuur van lezen en leren. Hoe kunnen zulke belangrijke beslissingen worden overgelaten aan een stel zakenlieden in hun bedrijfsinstellingen?
In veel culturen, en vooral in sommige van de hoogst opgeleide culturen, zoals Cuba, Venezuela en China, worden boeken niet alleen 'beschermd', maar wordt de uitgave zelfs gesubsidieerd door de staat. En gesubsidieerd zou het moeten zijn. Net als onderwijs en gezondheidszorg moeten het uitgeven en verspreiden van boeken een publieke basisdienst zijn. Boeken kunnen en mogen niet alleen voor winst bedoeld zijn.
Openbare parken en trottoirs zijn ook 'onrendabel'. Natuurlijk zijn in sommige landen, zoals Indonesië, waar Jakarta en andere steden een vrijwel absoluut westers marktregime hebben ingevoerd, dergelijke 'onnodige' entiteiten vrijwel volledig verdwenen. Maar is dit wat we willen: een wereld zonder parken en bossen, zonder trottoirs en openbare plekken, zonder boeken? Hebben we ons volledig overgegeven aan bedrijfsterreur?
Zie je: als we toestaan dat het bedrijfsleven alles overneemt, zou er binnenkort niets meer zijn dat de moeite waard is om voor te leven. We zouden gereduceerd worden tot voorgeprogrammeerde robotconsumenten, opgesloten in efficiënte, van airconditioning voorziene en uiteindelijk steriele winkelcentra, kijkend naar eindeloze soapseries op televisie, etend en drinkend voorverteerde, in de fabriek geproduceerde maaltijden gemaakt van vloerresten, lezend door de computer gegenereerde 'romans' en stripverhalen, films kijken met computergegenereerde plots. We zouden nooit zonder onze muziekopslag, camera met 'smartphones' en hoofdtelefoons die permanent in onze oren zitten, luisteren naar dezelfde auteursrechtelijk beschermde, in massa geproduceerde, gesynthetiseerde stemmen en ritmes!
Toch is een dergelijke samenleving, die probeert het mondiale systeem in haar doelstellingen te veranderen, zelfvernietigend omdat zij er niet in slaagt de wreedheden die zij begaat te begrijpen, te betreuren en te voorkomen; wreedheden die het aantal potentiële consumenten doen afnemen.
Vanuit mijn ‘vakgebied’ kan ik een mooi voorbeeld geven. Ik maak een documentaire over de bloedbaden in Congo, gepleegd door onze proxy's. Tot nu toe zijn er ergens tussen de zes en tien miljoen mensen gestorven, zodat we de zeldzame aarde coltan (columbiet-tantaliet) in onze mobiele telefoons kunnen stoppen, en zo ook toegang kunnen krijgen tot uranium. Onze zakelijke belangen hebben deze mensen vermoord, hoewel de moord zelf voornamelijk is gepleegd door twee wrede (maar vriendelijk voor het Westen) Afrikaanse dictaturen.
Hoeveel mensen in Europa of de Verenigde Staten weten hiervan, ondanks het aantal artikelen en boeken dat hierover wordt gepubliceerd? Stel je nu voor dat er geen boeken zijn van Naomi Klein of John Pilger, of van anderen zoals zij. Het zou teruggaan naar de dagen van Joseph Conrad, terug naar het vrije bewind van het ongecontroleerde kolonialisme.
Hoe chic: we zouden allemaal dezelfde boeken lezen, goedgekeurd door het regime: op de schermen van Nooks en iPads en soortgelijke gadgets. En natuurlijk zou er geen dissidente literatuur zijn, geen samizdat, aangezien samizdat op brute wijze zou worden verpletterd; niet door de staat, maar door auteursrechtwetten en elektronisch toezicht.
Dit zou enige tijd duren. Eerst zouden we te horen krijgen dat we op deze manier een grotere keuze zouden krijgen. Maar dan, nadat ze alle boekwinkels buiten gebruik hadden gesteld, zou er plotseling geen keus meer zijn, alleen maar voorgeselecteerde, mainstream, hersendodende, 'één stijl lobotomiseert alle' pop.
Zou je in een wereld willen leven waarin je je volledige persoonlijke gegevens moet weggeven alleen maar om boeken van Hemingway of Sartre te 'downloaden'?
En zodra de elektronische uitgeverijen alle elektronische rechten voor alle boeken bezitten en er geen papieren boeken meer worden uitgegeven – en je weet dat zodra elektronische uitgevers de rechten in handen krijgen, ze op alles auteursrechten zullen uitoefenen en er vervolgens voor zullen zorgen dat er geen conventionele publicaties meer plaatsvinden. huizen over – zij zullen kunnen beslissen wat u kunt en moet lezen!
Diversiteit? Overweeg iTunes voor een voorproefje. Log in en probeer nummers van het Sovjet Rode Legerkoor te bestellen of de deuntjes van een ongebruikelijke maar geweldige tangoclub in Buenos Aires, probeer briljante bands uit Congo of Zanzibar in te slaan, of Chinese of Indiase klassieke muziek. Dat kun je niet? Je staat dus op het punt een crimineel te zijn, omdat je gedwongen wordt illegale programma's te downloaden alleen maar om de muziek die je eerder hebt gekocht, te converteren, zodat deze daadwerkelijk op je iPhone kan worden afgespeeld. Maar zelfs dan kun je hem niet als je eigen beltoon gebruiken.
De muziekindustrie heeft, hand in hand met elektronische fabrikanten, honderden miljoenen mensen in Europa en Noord-Amerika die waarschijnlijk naar 'rebelse', 'revolutionaire' of 'oppositiemuziek' zouden luisteren, veranderd in popmuziekjunkies. Ze zijn er feitelijk in geslaagd hetzelfde te doen met mensen in Zuidoost-Azië. Wil je echt en eerlijk dat hetzelfde gebeurt met boeken?
Denk je dat je, als de bedrijven hun zegje doen, nog lang die opstandige boeken van Noam Chomsky, of van Michael Parenti, of zelfs van mij zou kunnen lezen? Denkt u dat zodra ik mijn 1.000 romans heb afgerond die het verzet bemoedigen tegen het marktfundamentalistische en westerse neokolonialistische regime dat nu de wereld controleert, deze in Nook-compatibel formaat verkocht zou worden? Denk twee keer na!
Zodra Barnes & Noble, Amazon of wie dan ook ‘wint’, beslissen wat er gepubliceerd en gelezen moet worden, zou de boekenuitgeverij-industrie net zo eindigen als onze grote westerse propaganda-uitbarsting van de massamedia. Het zou totaal monopolistisch zijn bij het vervaardigen van de visie op de wereld. Omdat de propagandamachine al de media, de filmproductie en -distributie en de muziek controleert, zijn boeken de laatste mazen in de wet, de enige echte kans om de waarheid te leren kennen.
*
Ik zal nooit een gesprek vergeten dat ik zo’n tien jaar geleden in New Delhi had met Sudhanva Deshpande, de uitgever van het ‘Linkse Woord’. Sudhanva stond met zijn ondeugende glimlach naast de drukpers in een van de sloppenwijken en legde trots uit: “Wij maken onze boeken zeer duurzaam. We maken ze zelfs zo duurzaam dat de mensen ze minstens tien keer kunnen kopiëren op een kopieermachine, pagina voor pagina.” Ik beschouw dit nog steeds als de beste uitspraak die ik ooit van een uitgever heb gehoord.
Ik denk steeds aan gigantische boekhandels, volledig gesubsidieerd, in alle grote Chinese steden; Ik heb daar veel meer politieke diversiteit in de schappen aangetroffen dan in een Barnes & Noble-winkel die ik onlangs bezocht in een middenklasse buitenwijk van Chicago.
Ik denk ook aan de boekwinkels in Venezuela, waar alle grote poëzie- en klassieke literatuurwerken voor slechts een paar cent worden verkocht. Jaarlijks distribueert de overheid miljoenen boeken gratis naar alle uithoeken van het land. Het verspreidt geen propaganda; het distribueert klassiekers zoals Don Quixote van Cervantes. En alle mensen kunnen ze lezen, niet alleen degenen met een iPad of Kindle.
Wat ook in je opkomt zijn de enorme uitgeverijen in de voormalige Sovjet-Unie, die boeken wereldwijd gratis of voor een klein bedrag vertaalden en verspreidden; ze werden in alle talen gepubliceerd, inclusief enkele kleinere talen in termen van het aantal moedertaalsprekers, in Afrika en Azië. Deze boeken hielpen Afrikanen en Aziaten onafhankelijk te worden van de westerse koloniale machten. Ze hielpen ook gekoloniseerde landen hun eigen voorheen onderdrukte culturen te herontdekken.
Een boek is kennis en kennis is macht. Boeken zijn een van de grootste culturele erfenissen. Of ze nu gedrukt worden in de hoek van een met olie besmeurde werkplaats in een arm land, of door de door de staat gesubsidieerde uitgeverij van een anti-imperialistische natie, boeken kunnen een wapen zijn van de onderdrukten die de daarin vervatte kennis en ideeën hebben verworven.
Boeken behoren tot de machtigste wapens in revolutionaire strijd en verzet. Hen in de steek laten, hen gevangen laten nemen zou betekenen dat alles verloren is. Het zou een acceptatie zijn dat het marktfundamentalisme en het imperialisme nu alle kennis, alle verwoorde dromen en de hoop die onze mensheid door de eeuwen heen heeft gecreëerd, zouden mogen bezitten, digitaliseren en manipuleren. Dit mag in geen geval gebeuren!
ANDRE VLTCHEK (http://andrevltchek.weebly.com/) – romanschrijver, filmmaker en onderzoeksjournalist.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren