He 60 makahiki o Pakistan. No nā makahiki he 40 o kona ola ʻana, ua hoʻomalu ʻia ʻo ia e kona pūʻali koa. Ua haʻalele kēlā me kēia pōʻai o ka noho aliʻi kaua i ka ʻāina i loko o ka pilikia nui.
ʻAʻole ʻokoʻa ka mana o General Pervez Musharraf, ka mea i hopu i ka mana ma 1999. Ma nā ʻaoʻao a pau, ʻimi ʻo ia, me ke kōkua ʻana o ʻAmelika, e holo i waho o ka ʻino a noho i ka mana.
Aia ma lalo o kēia ala ka pōʻino nui aʻe.
Nā kumu o ka hāʻule
Ua hāʻule nā alakaʻi o Pakistan mai kinohi. I ke kūʻokoʻa, ua ʻae kona makua kāne hoʻokumu, ʻo Mohammad Ali Jinnah, i ka inoa colonial Pelekane a me nā mana o ke kiaʻāina-nui. Ua make ʻo ia i loko o hoʻokahi makahiki, me ka waiho ʻole ʻana i kahi ʻike maopopo o ke ʻano o ka ʻāina a i ʻole ka wā e hiki mai ana, ʻaʻohe ākea ākea, hui pū ʻana, ʻaoʻao politika aupuni a i ʻole ka neʻe ʻana e alakaʻi iā ia, ʻaʻohe kuʻuna o ke aupuni democracy. Ua hāʻule ʻo Pakistan i ka lima o kahi lawelawe kīwila a me ka pūʻali koa i ʻike i nā hana colonial wale nō.
ʻEhā mau kiaʻāina nui a ʻehiku mau kuhina nui i nā makahiki 10 mua, e piʻi ana a hāʻule i loko o nā hana hoʻopunipuni o ka hale aliʻi, akā ʻaʻohe mana o ka hopena. ʻAʻole hiki iā Pakistan ke hana i kumukānāwai. A laila, i ka makahiki 1958, hiki mai ka hoʻokahuli aupuni mua. Ua haʻi aku ʻo General Ayub Khan i ka ʻāina ʻaʻohe koho o ka pūʻali. Aia, ua ʻōlelo ʻo ia, "ka hoʻokele waiwai, ka hoʻokele waiwai, ka politika a me ka pono" i lawe ʻia "e ka poʻe ʻimi ponoʻī, ka poʻe i loko o ka ʻaʻahu o nā alakaʻi politika, ua hōʻino i ka ʻāina."
Ua noho aliʻi ʻo General Ayub Khan no hoʻokahi ʻumi makahiki. ʻO kāna mau pahuhopu ʻelua, ʻo ia ka hoʻoikaika ʻana i ka pūʻali koa a me ka hoʻoponopono hou ʻana o ka nohona a me ka hoʻokele waiwai. Ua kūkākūkā ka General i kahi kuikahi pūʻali koa me ʻAmelika Hui Pū ʻIa, e ʻimi ana i nā mea kūʻai aku o Cold War a puni ka honua. Ua ninini ʻia nā kālā ʻAmelika, nā mea kaua, nā kākāʻōlelo, a me nā manaʻo i Pakistan. ʻO ka hopena ʻo ke kaua 1965 me India, ka hoʻololi ʻana i ka nohona, a me ka like ʻole. I ka pau ʻana o kāna noho aliʻi ʻana, ua ʻōlelo ʻia he 22 mau ʻohana i hoʻomalu i ʻelua hapakolu o ka ʻoihana Pakistani a ʻoi aku ka nui o kāna ʻoihana panakō a me ka ʻinikua.
ʻO ka hopena, ua kipi nā kānaka. ʻOi aku ka nui o nā koi no ka hōʻike ʻana ma Pakistan Hikina, ka home o ka hapa nui o ka poʻe o Pakistan. Ua mālama ʻia nā koho balota a ua lanakila ka ʻaoʻao makaʻāinana mai ka Hikina, akā ʻo ka pūʻali koa a me kona mau hoa kālai'āina ka hapa nui o West Pakistan a ʻaʻole loaʻa iā ia. Ua hele ka pūʻali i ke kaua me kona poʻe ponoʻī. He mau pepehi kanaka weliweli. I ka makahiki 1971, me ke kōkua ʻana mai India, ua hoʻokuʻu ʻia ʻo Pakistan Hikina a lilo i Bangladesh.
Hanauna nalowale
Ua haʻalele ka pūʻali i ka mana ma ke Komohana. Akā ʻo ke alakaʻi kīwila hou, ʻo Zulfikar Ali Bhutto, ʻaʻohe ona ʻano democratic, a mālama ʻo ia i ke kūʻē e like me ka hoʻoweliweli. Ua hoʻolalelale ʻo ia i nā ʻāpana nui o ka hoʻokele waiwai, hoʻoikaika hou i nā bureaucrats i ʻike ʻole ʻia, hāʻawi i nā hana aupuni i kāna poʻe hahai, hoʻokumu i ka papahana kaua nuklea a Pakistan, a hoʻomaʻemaʻe i ka hana o ke kūʻai ʻana i ke kākoʻo lehulehu ma o ka ʻoluʻolu ʻana i nā mullahs.
I ka makahiki 1977, ua hoʻihoʻi ka pūʻali i ka mana, a ua pepehi iā Bhutto. Ua ʻimi ke aliʻi hou, ʻo General Zia ul Haq, e hoʻomana Islamize iā Pakistan. Ua hoʻolauna ʻo ia i nā kānāwai hoʻomana, nā ʻaha hoʻokolokolo, a me nā ʻauhau, kākoʻo i ka radical Islamist madrassas (seminaries) a me nā ʻaoʻao politika, a ua hoʻololi i nā puke kula e hāpai i ka lāhui Islam conservative. Ua holo wikiwiki ka hana ma ka pōkā.
Ua huli ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i ka maka makapō i ka dictatorship a me ka poma. Ua ninini ʻia nā piliona kālā i Pakistan e kūʻai i ke kākoʻo no ke kaua kūʻē i ka Soviet Union ma Afghanistan. Ua hoʻomaʻamaʻa ka pūʻali koa Pakistan i nā pūʻali koa Islam mai nā wahi a puni o ka honua, me ke kālā ʻAmelika, a hoʻouna iā lākou ma kēlā ʻaoʻao o ka palena e hakakā i ka komunisme akua ʻole. Ua hānau ʻia ka jihad.
Ua make ʻo General Zia i kahi ulia mokulele pohihihi i ka makahiki 1988, a ua ʻae ka Soviet Union i ka lanakila a haʻalele iā Afghanistan. Ua mālama ʻia nā koho balota, aia wale nō i lilo ka pūʻali i mana ma hope o ka noho aliʻi. Ua ʻike hou ʻo ʻAmelika e kūkulu ana ʻo Pakistan i ka pōkā, a hoʻokau i nā hoʻopaʻi. Ua lohi loa.
ʻO ka hua hou o nā alakaʻi, ʻo ia hoʻi ke kaikamahine a Bhutto, ʻo Benazir, ua iho i loko o ka palaho a me ka noʻonoʻo, e ʻimi ana kēlā me kēia i ke kōkua o ka pūʻali e lawe i ka ʻoihana. ʻEiwa mau kuhina nui i loko o 10 makahiki. Ua hoʻokipa maikaʻi kekahi i nā mullahs, ʻaʻohe mea i hoʻāʻo e hoʻopau i ke kauoha Islam i hana ʻia e General Zia. Ua haʻalele ʻia kekahi hanauna i ka intolerance, hana ʻino, a me ka Islam radical.
Ua koi ka pūʻali i ka ʻāpana liona o nā waiwai aupuni. Ua uku ka poʻe kālai'āina, ʻoiai ua hāʻule ka hoʻokele waiwai a hāʻule ka hapakolu o Pakistan ma lalo o ka laina ʻilihune. Ua hoʻomau ka pūʻali i ka mana aupuni. Ua kōkua ia i ka hana, hoʻomaʻamaʻa, lima, a alakaʻi i ka Taliban i ka mana ma Afghanistan. ʻO ka pahuhopu ka hoʻokumu ʻana i ke aupuni mea kūʻai aku a hoʻopaʻa i nā palena komohana o Pakistan. Ua uku ka poʻe o Afghanistan i kahi kumukūʻai weliweli.
Ua hoʻāʻo ʻia kahi hoʻolālā like ma Kashmir. Ua hoʻonohonoho ʻo Pakistan i nā mea kaua Islamist a hoʻouna iā lākou i ke kaua. ʻO Kashmiris, ka mea i hakakā no nā makahiki he nui no ka pono e hoʻoholo i ko lākou wā e hiki mai ana me ka hoʻokuʻu ʻole ʻia mai ka noho aupuni ʻana o India, ua paʻa lākou ma waena o ka hana ʻino i hoʻokuʻu ʻia e nā pūʻali koa India a me nā pūʻali koa i kākoʻo ʻia e Pakistan.
Ma waena o ka haunaele, i ka makahiki 1998, ua hoʻāʻo ʻo India a me Pakistan i nā mea kaua nuklea a hoʻokahi makahiki ma hope ua hele i ke kaua. Ua hoʻolei aku nā ʻaoʻao ʻelua i nā hoʻoweliweli nuklea. Ua hele pū nā poʻe kālai'āina i koho ʻia o Pakistan, e koi ana i ka hōʻaiʻē i kēlā me kēia manawa.
ʻO ka wā Musharraf
He liʻiliʻi nā kūʻē i ka wā i hopu ai ka pūʻali koa, alakaʻi ʻia e General Pervez Musharraf, i ka mana i ka makahiki 1999. "ʻAʻohe manaʻo o nā pūʻali koa e noho lōʻihi ma mua o ka mea e pono ai e hoʻolaʻa i ke ala e ulu ai ke aupuni demokala maoli," i ʻōlelo ai ʻo ia. Akā, ua hoʻopunipuni ʻo ia i nā koho balota a hana i kahi kuʻikahi me nā ʻaoʻao politika Islamist makemake e kākoʻo iā ia i pelekikena.
Ma hope o ka hoʻouka kaua ʻana o Kepakemapa 11, ua hoʻokuʻu ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa i kona kūʻē iā General Musharraf. Pono ia i ke kākoʻo o Pakistan no kekahi kaua ʻAmelika. Ua ninini ʻia ke kālā (ʻoi aku ma mua o $ 10 biliona a hiki i kēia manawa), a ua nalowale nā koi no ka hoʻi ʻana i ka demokala.
Ma hope o ka hoʻouka kaua ʻana o ʻAmelika iā Afghanistan i ka makahiki 2001, he nui nā Taliban a me nā koa al-Qaeda i holo ma kēlā ʻaoʻao o ka palena a hiki i nā ʻāpana ʻohana o Pakistan kahi i hoʻoponopono hou ai lākou iā lākou iho. Ma lalo o ke kaomi ʻana o ʻAmelika, ua hoʻāʻo ka pūʻali koa Pakistan e hele i nā wahi palena ʻohana e hōʻike i ko lākou hakakā ʻana i ka Taliban a me al-Qaeda ma laila. Ua hālāwai lākou me ke kū'ē. Eia kekahi, nui ka poʻe i makemake ʻole e hakakā i ka mea a lākou i ʻike ai he kaua ʻAmelika. Ua hoʻohana ka pūʻali i nā hoʻouka kaua mai nā mokulele, nā moku helicopter, a me nā pū. I ka ulu ʻana o nā poʻe kīwila, ua huli kūʻē nā kānaka kūloko i ka pūʻali koa, a ua hui pū kekahi me nā pūʻali koa.
Ua hoʻomaka ka mana al-Qaeda a me Taliban e laha mai nā wahi palena mamao i nā kūlanakauhale nui a me nā kūlanakauhale nui ma nā panalāʻau palena ʻelua. Ua hana maʻamau kēia mau pūʻali koa me nā pūʻulu Islamist kūloko, ka poʻe i loaʻa i nā poʻe i hoʻopaʻa ʻia ma nā madrassas lehulehu o Pakistan a me kāna mau hui politika Islam. Ua hoʻouka ka poʻe koa i nā koa, nā mākaʻi, nā luna kūloko, nā kānaka maʻamau, a me nā alakaʻi aupuni, me Musharraf. Ua hoʻopau ka poʻe pepehi kanaka i nā haneli mau ola ma ka ʻāina.
Ua lawe ka poʻe Islamist i nā kauhale holoʻokoʻa. Hoʻohālike i ka Taliban, hoʻopaʻa lākou i nā wahine, pani i nā kula kaikamahine, hoʻouka i nā DVD a me nā hale kūʻai mele, hoʻopau i nā TV, a koi i nā kāne e ulu i ka ʻumiʻumi a hele i ka hale pule. Ua laha ka neʻe ʻana a hiki i ke kapikala. No ʻeono mahina, ua noho nā haumāna Islamist a me nā mea hakakā i kahi hale pule ma Islamabad a hoʻokumu i ko lākou hale hoʻokolokolo. Ua noho ke aupuni a hiki i ka wā i koi ʻia ai e hana e ka hoʻoikaika aupuni a me ka honua. ʻO ke kahe koko ʻana o ka hale pule i mea e hoʻoulu ai i ka pūʻali koa a hoʻonāukiuki i ka manaʻo o ka lehulehu.
Ua hele pū ka hana ʻino Sectarian i ka piʻi ʻana o ka Islamists militant. ʻO nā pūʻulu Sunni pūʻali, pili kekahi i nā hui politika nui, ua hoʻouka kaua iā Shias a me nā mea liʻiliʻi hoʻomana me ka haʻalele. Ua make nā haneli. ʻOiai ua pāpā ʻia nā hui, hana lākou me ka hoʻopaʻi ʻole ʻia, ʻike ʻia ko lākou mau alakaʻi i ka lehulehu.
ʻAʻole ʻo ka Islamists wale nō ke kūʻē i ka mokuʻāina. Aia kekahi kipi ma ka panalāʻau nui loa o Pakistan, ʻo Baluchistan, i hoʻoulu ʻia e nā koi no ke kūʻokoʻa a me ka hoʻomalu ʻana i kā lākou waiwai kūlohelohe. He uē lōʻihi. Ua hōʻeha ka pūʻali koa Pakistan i ka mea hou loa i loko o kahi pūʻulu kipi ʻehā. Ua ālai a hoʻouka ʻia nā hui ʻo Baluch i nā keʻena kinoea, nā paipu kinoea a me ka aila, nā hale kiaʻi uila, a me nā ala kaʻaahi. Ua ʻimi pū lākou i nā ʻoihana ʻē aʻe e ʻimi nei e ʻimi i nā māla kinoea hou ma ka ʻāina a e hana ana i nā papahana hoʻomohala ʻē aʻe ma laila. Ua kāhea pū lākou i nā kūʻē a me nā hahau.
ʻO ka hoʻokūkū Demokalaka
ʻO ka hoʻoikaika ʻana o ka pūʻali e kūʻē i nā Islamists a me nā poʻe kipi Baluch i hoʻokumu i kāna pilikia ponoʻī. I nā makahiki i hala iho nei, ua hoʻopaʻa ke aupuni i nā haneli haneli a, ma hope o ko lākou "nalo ʻana," hōʻole lākou i ka hopu ʻana iā lākou. Ua loaʻa i ko lākou mau ʻohana kekahi hoa pili i ka luna kānāwai nui o ka ʻAha Kiekie o Pakistan. Ua koi ʻo ia i ke aupuni e hoʻopuka i ka poʻe nalo i ka ʻaha. Ua pane aku ʻo General Musharraf ma ke kī ʻana i ka luna kānāwai nui. ʻO ka makaʻu nui o Musharraf, ʻo ia ka mea e hoʻopaʻa ʻia e kahi ʻaha hoʻoikaika i kāna hana e hoʻomau i ka mana ma ke ʻano he pelekikena.
He neʻe aupuni no ka hoʻihoʻi ʻana i ka luna kānāwai kiʻekiʻe. Ua haʻalele nā luna kānāwai, ua kūʻē nā loio, a ua kūʻē nā mākaʻi i nā hōʻike hōʻike a nā loio ma waho o ka ʻAha Kiekie. Ma nā ʻāina ʻē aʻe, ua ʻākoakoa ka lehulehu e hoʻolohe a kākoʻo i ka luna kānāwai nui. Ua hai mai ka Aha Kiekie e hoonoho hou ia ka Lunakanawai Kiekie. Pono ʻo Musharraf e ʻae i ka lanakila.
Ke hoolohe nei ka Aha i na hihia o ka poe nalo. Ua hana ke aupuni i kekahi a kauo i kona mau wāwae ma luna o kekahi. Ua ʻōlelo hoʻoweliweli ka luna kānāwai nui e hoʻopaʻahao i kekahi luna hoʻokō kānāwai a kiʻi i nā aliʻi o nā pūʻali koa o Pakistan inā ʻaʻole e hoʻopuka ke aupuni i ka poʻe i ka ʻaha. Ke kokoke mai nei ke koho balota, a ke imi nei o Musharraf e paa i ka mana, ua hoomaka mua ka Aha e hoolohe i na hoopii no ke kakau inoa ana.
Manaʻo kekahi e hiki i ka hoʻihoʻi ʻana i ke ʻano o ka demokala ke hoʻohuli i ke kai kūʻē i ka Islamists a hōʻemi i ka pōʻino nuklea. Ke hoʻāʻo nei ʻo Musharraf, me ke kōkua o US, e hui pū i kahi kuʻikahi e noho ai i ka mana. Ke noʻonoʻo nei ʻo ia e hoʻolei aku i kāna mau hoa Islamist no ke kākoʻo ʻana mai Benazir Bhutto, ka mea e hoʻomaʻemaʻe ʻia mai nā hoʻopiʻi palaho āna i holo ai a ʻae ʻia e hoʻi mai ka lawe pio ʻana. ʻAʻole lawa.
I nā makahiki Musharraf, ua hoʻohui ka pūʻali i kona mana i nā ala hou. Noho nā Generals i nā panalāʻau, hoʻokele i nā ʻoihana aupuni, hoʻokele i nā kulanui, a hoʻokele i nā hui aupuni. ʻO nā ʻoihana pāʻoihana o ka pūʻali i kēia manawa e pili ana i ka panakō a me ka ʻinikua, ka sima a me ka mea hoʻomomona, ka uila a me ke kō, ke kulina a me ka ʻili kulina. ʻAʻole lākou e hāʻawi i kēia me ka hakakā ʻole.
No ka pūʻali koa, ʻike ʻia ka honua o waho e hoʻoweliweli pū kekahi. I ka ulu ʻana o ka hoʻokele waiwai o India a hoʻonui i ka hoʻolimalima pūʻali koa i nā lele a me nā palena, ʻimi ka pūʻali koa Pakistan i nā ala e hoʻomau ai. Me ka hoʻoulu ʻana o ʻAmelika Hui Pū ʻIa i kahi pilina hoʻolālā hou me India, makaʻu ka pūʻali i ka nalowale ʻana o kāna hoa aloha. Ke hopohopo nei ʻo ia pehea e hoʻomau ai i kāna lāhui nuklea, missile a me nā mea kaua maʻamau me India. Pono ka pūʻali e unuhi hou aʻe mai ka hoʻokele waiwai o Pakistan. ʻAʻole ʻae ʻia kahi lula aupuni kīwila e hoʻokūkū i kēia mau mea nui.
ʻO ke aupuni koa a me nā kālai'āina papeti i lawe mai iā Pakistan i kona kūlana weliweli i kēia manawa. Ma mua o ka mālama ʻana iā Musharraf i ka mana, pono ka honua e koi aku i ka pūʻali koa Pakistan e hāʻawi i ka mana ma luna o ke aupuni a me ka hoʻokele waiwai i hoʻokahi manawa. ʻO ke aupuni koho wale a ʻelele wale nō e hiki ke hoʻoholo i nā hoʻoholo e hiki ke alualu i ka hoʻokele waiwai me he mea lā he mea nui ka poʻe, e kūʻē i ka poʻe Islamist, a e kuʻikahi me India.
He physicist ʻo Zia Mian me ka Program on Science and Global Security ma ke Kula ʻo Woodrow Wilson o Public and International Affairs ma ke Kulanui ʻo Princeton a he kolamu no Foreign Policy In Focus (online ma www.fpif.org). Ua ʻike ʻia kahi mana mua o kēia ʻāpana Na Kauoha Makai (Philadelphia Inquirer).
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai