Haeba ho boloka mosebetsi oa Canada oa Afghan ho hloka "ntoa ea maikutlo" mobung oa Canada, na joale batho ba Canada ke sera? Anthony Fenton e batlisisa.
Ke batho ba 'maloa ba Canada ba tsebang hore phetoho ea ho theha leano la sesole le la kantle ho naha ho lebisa lits'ebetsong tse mabifi e ntse e tsoela pele ho tloha qetellong ea Cold War. Empa ha a tobane le ts'ebetso e ntseng e eketseha ea Canada ntoeng e litšila ea bofetoheli naheng ea Afghanistan, na batho ba Canada ba qetella ba qala ho hlokomela taba ee? Litheo tsa sesole le tsa moruo li tšaba haholo, ke ka lebaka leo re boneng lets'oao le joalo la boralitaba la boratamo le sesole selemong se fetileng. Indasteri ea mecha ea litaba ea Canada e tsepamisitseng maikutlo haholo le phatlalatso ea eona e sa fellang le e sa tšehetseng ka mokhoa o sa nyatseheng oa leeto la Afghan la Canada e bile tsa bohlokoa boitekong ba ho theha maikutlo a sechaba hore a tsamaellane le leano le lecha la Canada la kantle ho naha.
Ha ea lokela ho makatsa motho hore ebe mecha ea litaba ea Canada e fetohile ea demokrasi ebile e bonts'a lithahasello tsa batho ba maemo a holimo lilemong tse mashome a seng makae tse fetileng, hobane sena ke sona hantle seo Tlaleho ea Davey ea 1970, Khomishene ea Kent ea 1981, le Tlaleho ea Senate ea 2006 ka Litaba tsa Canada. Mecha ea litaba e ile ea lemosa hore ho tla etsahala. Linaha tsa Neo-imperialist tse kang Canada, US, UK le Australia le tsona li ntse li tsoela pele ho hira indasteri ea likamano tsa sechaba ho ba thusa ho rala maano a bona a leshano. 'Me moaho o mocha oa sesole-indasteri oa Canada o se o le matla le ho feta mme o na le tšusumetso ho feta lefats'e la kamora 9/11. Khatiso ea mecha ea litaba e siile lithahasello tsa mmuso le sesole sebakeng se setle sa ho loana ntoa bakeng sa "lipelo le likelello" tsa sechaba sa Canada.
Ha Canada e ntse e tebisa boitlamo ba eona ba letšolo la ho loantša bofetoheli karolong e ka boroa ea Afghanistan, sechaba se bona liphello tsa matla a mecha ea litaba. Leano la kantle ho naha la Canada naheng ea Afghanistan ka kakaretso le tšehetsoa ke boralitaba: ngangisano e thibetsoe 'me ha se hangata e khelohang ho feta lipotso tsa hore na "tšireletseho" le "tsoelopele" ke mokhoa ofe o motle oa tlholo.
Sengoliloeng sena se tla sheba likarolo tse ling tse akaretsang tsa phetoho ea leano la kantle ho naha la Canada, ha se ntse se totobatsa bohlokoa ba ntoa ea lipelo le likelello tsa Canada phetohong ena. Ntoa ea bohanyetsi naheng ea Afghanistan e emela sehlohlolo sa leano le lecha la kantle ho naha la Canada, empa re lokela ho hopola hore Afghanistan, ho ea ka mantsoe a Chief of Defense Staff Rick Hillier, e fana ka "ponelo-pele ea bokamoso" ba ts'ebetso ea sesole sa Canada. Ha re fuoa puso ea mahala, leano lena le lecha le mabifi la kantle ho naha le tla sebelisoa habonolo libakeng tse ling - ntle le haeba batho ba Canada ba ka phephetsa mashano a pepenene le lerato la naha le sa boneng le rometsoeng ho e lokafatsa.
Tšehetso ea sechaba e bohlokoa phetohong ena. Baetsi ba meralo ba Canada ba tseba mathata a tobaneng le bona ha ba ntse ba leka ho boloka semolao se hlokahalang lapeng ho ts'ehetsa maeto a bona a theko e boima a kantle ho naha. Ho ea ka buka ea Canadian Forces draft counterinsurgency manual, e ileng ea lokolloa mathoasong a 2007, “ntho e sa khaotseng mabapi le bofetoheli le [ho loantšana le bahlabani] ke ntoa ea ho hlōla le ho tšehetsa batho ba bangata, lebaleng la liketsahalo le lapeng. . . . [T] baahi ba lichaba tseo tse kenyang letsoho ho [ho loantšana le ntoa] ba tlameha ho tsoela pele ho tšehetsa thomo e ka ’nang ea tsoela pele ka lilemo tse ngata.”
Ho beha mmuso boemong bo betere ba ho loana "ntoa" ena, Martin Liberals e ile ea theha 'mapa o mocha oa leano la kantle ho naha, o 'nileng oa ntšetsoa pele ke Ma-Conservatives, ho tlisa mabotho a kopaneng a "'muso oohle oa [Canada]" ho tsoela pele. ho laola maikutlo a sechaba ka adventurism ea kantle ho naha ea Canada e le karolo ea leano la eona la ho hanyetsa.
Leano lena le lecha le mabifi la kantle ho naha le tla sebelisoa habonolo libakeng tse ling, ntle le haeba batho ba Canada ba ka phephetsa mashano a pepenene le lerato la naha le sa boneng le sebelisoang ho e lokafatsa.
Sebaka sa Bone le Sebaka sa Bohlano
Litokomane tse ngata tsa leano li bonts'a hore sesole sa Canada se qalile phetoho ea sona bohareng ba bo-1990. Leha ho le joalo, e bile ho fihlela ha ho lokolloa semmuso Setatemente sa Leano la Machabeng la 'muso oa Martin (IPS) ka Mmesa 2005 moo phetoho eo e neng e lakatseha e tlohile ho phihleng ha lipampiri tsa maano, likopano tsa komiti ea paramente, le likoranta tsa sesole ho ea sebakeng sa sechaba. Martin's IPS e reha leano le lecha la mokhoa oa "3D" oa litaba tsa kantle ho naha: lipuisano, nts'etsopele le ts'ireletso.
Ho latela IPS, ho ikopanya ha lichaba tsa lefatše ho tsejoa e le sesosa se ka sehloohong sa “nako ea phetoho le ho se tsitse” ha lefatše morao tjena. “’Nete ena e ncha” e tšoantšetsoa ke “linaha tse fokolang, tse hlōlehileng le tse hlōlehang” (Afghanistan, Iraq, le Haiti har’a linaha tse hlahelletseng ka ho fetisisa, moo Canada e amehang) le “bokhukhuni ba lefatše lohle.” Ha e le hantle, takatso ea ho tsoela pele ho latela maano a lebisang ho "linaha tse hlōlehileng" le "bokhukhuni ba lefatše lohle" ha ho buuoe ka tsona.
IPS e hlalosa tikoloho ea ts'ebetso ea kajeno ho latela boemo ba ntoa ea li-block tse tharo:
"Ho ntse ho eketseha, ho na le ho kopana mesebetsing eo basebetsi ba rona ba kopiloeng ho e etsa ka nako efe kapa efe. Sesole sa rona se ka kenella ntoeng khahlanong le masole a hlometseng hantle sebakeng se le seng sa toropo, ts'ebetso ea botsitso sebakeng se latelang, le liphallelo le ho aha libaka tse peli bocha. ”
Le hoja IPS e sa e fane ka mokitlane, ntoa ea li-block tse tharo ke khopolo ea US. Molaoli oa Masole a Metsing a United States, Charles C. Krulak, o ile a qaqisa khopolo ena puong ea October 1997 ho National Press Club, moo a ileng a hlalosa ntoa ea libaka tse tharo e le “sebaka seo ntoa ea lekholo la bo21 la lilemo e tla loanoa ho sona.” Ha hoa ka ha nka nako e telele hore Canada e qale ho kenyelletsa melao-motheo ea ntoa ea li-block tse tharo mekhoeng ea eona ea koetliso le lithutong tsa eona. Sengoloa khatisong ea Spring 2006 ea Canadian Army Journal e boletse hore bokhoni ba ho sebetsa ka nako e le 'ngoe likarolong tsohle tsa ntoa ea li-block tse tharo e tlameha ho ba pono e tataisang ea Sesole. Ka 2004 le mathoasong a 2005, likoranta tsa limmaraka tse nyenyane li ile tsa qala ho tlaleha ka koetliso ea sesole e khōlō ka ho fetisisa e kileng ea etsoa Canada ho tloha ka Ntoa ea II ea Lefatše. Lebaka la ho ikoetlisa tse kholo le tse theko e boima joalo? “Boikaelelo . . . ke ho koetlisa masole ho sebetsa tikolohong ea ntoa ea lithibelo tse tharo,” ho tlaleha Kamloops Daily News ka March 14, 2005.
Ntoa ea li-block tse tharo e ile ea qetella e kene ka lexicon ea mecha ea litaba ea naha ka ho lokolloa ha IPS, e ileng ea lateloa haufinyane ke Letona la Tšireletso Bill Graham le Mookameli oa Tšireletso ea sa tsoa tlotsoa Rick Hillier leetong la mokotla oa 'mele, le ileng la lemosa ka Canada e tlang. mahlatsipa ha a tobane le bofetoheli bo ntseng bo eketseha karolong e ka boroa ea Afghanistan. Hillier o itse, "Ho hlokahala hore ho be le tlhokomeliso ho pholletsa le Canada hore re khoebong e kotsi."
Ka mantsoe a mang, sechaba se ne se lokela ho qala ho phutholoha ha se bona makese a hahelletsoeng ka folakha - e leng sephetho sa ts'ebetso e ncha ea sesole e khahlanong le bosholu karolong e ka boroa ea Afghanistan.
"Khopolo ea ntoa ea li-block tse tharo joale e kenyelletsa seo re se entseng Afghanistan, le seo re tla se etsa libakeng tse ling," Lt. Gen. Andrew Leslie o ile a bolella kopano ea January 2006 e bitsoang "Beyond the Three-Block War," e hlophisitsoeng ke Setsi sa Canada sa Lithuto tsa Leano. Ka mor'a moo CISS e ile ea hatisa buka e khutšoanyane e nang le lebitso le tšoanang ho latela linyeoe. Khatiso ena e senola ho hongata ka phutuho ea lipelo le likelello e etsoang khahlanong le sechaba sa Canada. Ka Nģ'ane ho Ntoa ea Three-Block e hlahisa moqoqo o ngotsoeng ke baithuti ba Royal Military College ba lekang ho pharalatsa mohopolo oa ntoa ea mekhahlelo e meraro ka ho hlahisa karolo ea bone, e "kenyelletsang leano la 'muso la likhokahano lebaleng la lehae." Har'a tse ling, "e kenyelletsa ho fetisetsa ka mafolofolo merero ea machaba ea Canada ho moahi oa Canada." Mesebetsi e etsoang ke ’muso le liindasteri tsa sesole e reretsoe ho hōlisa “tumellano e matla ea naha e tšehetsang leano [la Canada] la linaha tse ling.” Libakeng tse ling, litsebi tsa maano a sesole sa Canada li hlalositse sebaka sena sa bone e le ntoa ea maikutlo bakeng sa lipelo le likelello tsa Canada.
Ts'ehetso ea bongoli ea Canada bakeng sa papali ea Afghan e se e le haufi, leha maikutlo a sechaba a arohane haholo.
Ho Loana Ntoa ea Maikutlo
Ho kenngoa sesoleng ha leano la naha ea kantle ho naha ho tsamaeang le boiteko ba ho laola maikutlo a sechaba hase ntho e ncha. Lilemong tsa bo-1980 mokhoa oa tsamaiso ea Reagan oa ntoa ea eona ea bokhukhuni o ile oa boela oa hlahisa lithuto tse "ncha" tsa ho hanyetsa. Tabeng eo, ka lebaka la khalefo e tloaelehileng ka lebaka la "counterinsurgency" ka lebaka la lefu la Vietnam, mokhoa ona o ne o bitsoa khohlano e matla 'me e ne e sebelisoa lintoeng tsa proxy Afghanistan, El Salvador, Nicaragua le linaheng tse ling.
Lipapiso ha li felle moo. Bahlahlobisisi Michael T. Klare le Peter Kornbluh ba ile ba hlokomela ka nako eo hore, “Ho tšehetsa matšolo ana linaheng tse ling . . . Baetsi ba maano ba US ba bona tlhoko e potlakileng ea ho loana lapeng - ho loanela 'lipelo le likelello' tsa batho ba Amerika. ” E le hore ba loantše “ntoa” ena, baetsi ba meralo ba United States ba ile ba ikutloa hore, ho ea ka mantsoe a Klare le Kornbluh, ba hloka “puisano ea sechaba e entsoeng ka hloko, e rarahaneng le e tsoelang pele.”
Ho tloha ha Mabotho a Canada a fetisetsa ts'ebetso ea ona karolong e ka boroa ea Afghanistan bohareng ba 2005, tšebeliso ea boralitaba ea poleloana "Lipelo le likelello" e fetohile poleloana e hlabollang ho hlalosa sepheo sa Canada sa bofetoheli sebakeng seo se sa tsitsang. Empa ka linako tse ling tšireletseho ea bohlokoa e hlaha. Mohlala, Toronto Star ka la 8 February, 2007, mongoli oa koranta James Travers o ile a hlokomela kamoo “khohlano e se e le ho hapa lipelo le likelello. . . . Hammoho le ho nyarela har'a leholiotsoana la setso ho bona sera se sa bonahaleng, mabotho a demokrasi a tlameha ho lula a shebile maikutlo a sechaba ka lapeng. Sephetho se sa makatseng ke papatso ea lipolotiki e lekang meeli ea 'nete lipapatsong. Ho e-na le ho utloisa bakhethoa bohloko ka ho rarahana, baeta-pele ba khutlela maikutlong esita le thetsong.”
Rahistori ea kenyelletsoeng Sean Maloney o hlalositse phetoho ena e se nang moeli ho tloha ho "sera se sa khoneheng" ho ea "maikutlong a sechaba sa lehae," moelelong oa ho kenya letsoho ha US ho Operation Enduring Freedom Afghanistan, e le "ts'ebetso ea tlhahisoleseding ho susumetsa batho ba Afghan; le ntoa ea tlhahisoleseling… ho boloka thato ea Amerika ea ho loana. ”
Robert Adinall oa Royal Military College o boetse a totobatsa bohlokoa ba maikutlo a sechaba le mecha ea litaba ntoeng ea bohanyetsi. Lengolong le hlahisitsoeng sebokeng sa borobeli sa selemo le selemo sa Conference of Defense Association ea Ottawa, Adinall o fana ka maikutlo a hore "ho ba teng hohle ha mecha ea litaba ho etsa hore e be karolo ea tikoloho ea leano. . . [Mecha ea mecha ea phatlalatso] ke phetoho ea thekenoloji le setso e etsang hore lekholo la bo21 la lilemo e be mehla ea Ntoa ea ’nete ea Pono.”
Lieutenant oa Bobeli oa Lebotho la Canada Jessica M. Davis le eena o bona mecha ea litaba e le bohareng ba ntoa ea maikutlo. E ngotse ka Phato 2005 ho Canada Military Journal, o re: “Ka sebele, ho susumetsa maikutlo a sechaba, lapeng le linaheng tse ling, ke e ’ngoe ea likarolo tsa bohlokoahali tsa lintoa tsa kajeno. . . . Mecha ea litaba ha e fihle malapeng a baahi feela, empa le likelello tsa bona.” Ka bokhutšoanyane, "Mecha ea litaba e thata ho e laola, empa e ka ba senotlolo sa ho hapa (kapa ho lahleheloa) ke ntoa ea tlhahisoleseling."
Hape, likhopolo tse joalo ha li ncha. Lilemong tsa bo-1960, setsebi sa bohanyetsi ba Borithane, Sir Robert Thompson, o ile a ngola thutong ea hae ea khale, Ho hlola Bofetoheli ba Makomonisi, "Karolo e ka sehloohong ea boralitaba ba kantle ho naha [letšolong la ho loantša bofetoheli] e tla ba ho beha maemo a batho ba eona."
Bukeng ea US Army counterinsurgency ea 2006 - e 'ngoe ea mehlala ea mofuta oa Canada o ntseng o ntlafatsoa hajoale - potso ea ntoa ea maikutlo e sebetsanoa ka mokhoa o hlakileng: "Mecha ea litaba e susumetsa ka kotloloho maikutlo a bamameli ba bohlokoa mabapi le bahanyetsi, ts'ebetso ea bona le bofetoheli bo hanyetsanang. Boemo bona bo baka ntoa ea maikutlo pakeng tsa marabele le bahanyetsi e ntseng e tsoela pele ho sebelisa mecha ea litaba.” Haeba ke 'nete hore ntoeng,' nete ke lehlatsi la pele, joale motho a ka inahanela tšenyo ea ts'enyehelo ea nako e telele ea maikutlo a ntoa e tla tloha ka mor'a eona.
Sera sa Ntoa ea Maikutlo?
Mecha ea litaba ea kajeno ea nakong ea ntoa e mamela phatlalatso ea mecha ea litaba ea Canada nakong ea Ntoa ea I ea Lefatše. Propaganda le Censorship nakong ea Ntoa e Khōlō ea Canada, rahistori Jeffrey Keshen o fana ka setšoantšo se lerootho sa boemo bo atileng ba boralitaba ha ntoa e qhoma. Keshen o pheha khang ea hore "karolo ea lehae la Canada e ile ea khaoha kamanong le 'nete" ka lebaka la "ho rata naha ea boralitaba," "moea oa boithaopo," le boipiletso bo sa khaotseng ba boralitaba. "Ntle le ho fana ka liphatlalatso tse ka pele, e bile ka maqephe a bona a bahlophisi le lipale tsa baqolotsi ba litaba ba ka tlung le bangoli ba likoranta moo mecha ea litaba ea Canada e ileng ea hlaha e le mohloli oa leshano."
E utloahala e tloaelehile? Nahana ka ts'ehetso e mosehla ea Ts'ehetso ea liribone tsa rona tsa Masole le ho kenyelletsoa ha Labohlano le Lefubelu (moetlo oa ho apara liaparo tse khubelu ka Labohlano ho tšehetsa mabotho a rona - e leng mokhoa oa ho tšehetsa leano la rona le mabifi la linaha tse ling). Nahana ka Rick Mercer le ba bang ba boithabiso ba Canada ba rometsoeng Afghanistan ho matlafatsa boitšoaro; Phatlalatso ea Peter Mansbridge e phela ho tloha Kandahar bakeng sa beke e otlolohileng ka December e fetileng; Boqolotsi ba litaba ba Christie Blatchford bo tsoang Kandahar; le Afghanistan, "terama e iqapetsoeng ea seea-le-moea sa CBC e hlahlobang ntoa ea Afghanistan ka mahlo a Masole a Canada."
Ts'ehetso ea bahlophisi ba Canada bakeng sa papali ea Afghan e se e le haufi, leha maikutlo a sechaba a arohane haholo ho latela likhetho tsa maikutlo. Leha bonyane halofo ea sechaba sa Canada e hanyetsa (seo ba se tsebang) karolo ea Canada naheng ea Afghanistan, tekano e joalo ha e fumanehe mecheng ea litaba.
Le hoja re lebisoa ho lumela hore batho ba bangata ba ipitsang litsebi ba bitsitsoeng ho hlalosa litaba tsa leano la naha ea Canada mecheng ea litaba ha ba nke lehlakore, ba bangata ba bona ba na le maqhama a tobileng ho Lefapha la Tšireletso ea Sechaba, sebaka sa polokelo ea matsoho, kapa ka bobeli. Litsebi tse ngata tsa thuto tse tsoang ho "Centers of Excellence" tse tšehelitsoeng ka lichelete ke DND ho pholletsa le Canada hangata li kopuoa ho fana ka seo rahistori oa mashano Jacques Ellul a se bitsitseng mashano a utloahalang ho batho ba Canada. Patlisiso e felletseng ea database e senola hore ho tsoa lingoloeng tse likete tse qotsang litsebi tse joalo, ketsahalong e le 'ngoe feela e ne e le mohloli oa DND-affiliation e boletsoeng, ho sa tsotellehe leeme le totobetseng leo kamano e joalo e nang le eona. Haeba motho a ne a ka kenya a e tšehelitsoe ka lichelete ke Lefapha la Tšireletso ea Naha boitlhaloso ka thoko ho e 'ngoe le e 'ngoe ea "maikutlo ana a litsebi," setšoantšo se hlakileng haholoanyane sa lithahasello tse fokolang tse hlahisoang mecheng ea litaba se ka qala ho hlaha.
Batho ba Canada ba lokela ho ithuta ka taba ea phetoho e tsoelang pele ea sesole le maano a kantle ho naha a Canada. Re ntse re susumelletseha (kapa, joalokaha Rick Hillier a boletse, "re hiriloe") ho tšehetsa liqeto tsa lipolotiki tse entsoeng molemong oa ba fumanang phaello ea lichelete ntoeng le lipolotiking ka lebaka la tšabo. Batho ba Canada ba tlameha ho hlokomela karolo ea bona ntoeng ena ea maikutlo; ntoa eo ho eona, haholo-holo, sechaba se hanyetsang se ’nileng sa lahleloa e le sera. Ba sebetsang ka mafolo-folo ho felisa bohatelli ba Canada ba tlameha ho utloisisa hore na ntoa ena ea maikutlo e loanoa joang haeba ba tšepile ho e hlola le ho felisa sesole se senyang sa Canada.
Anthony Fenton ke mofuputsi / sengoli se ikemetseng se thehiloeng libakeng tse sa tsejoeng tsa Coast Salish Territories, BC.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate