O le ā le fesuiaiga e fesootaʻi atu i le 12 taimi e sili atu ai le ono taumafai e pule i le ola—ma e faaluaina ai foʻi le ono maua o le kanesa, maʻi fatu, po o le stroke?
I le taufaaiuiuga o le 1990, o le Su'esu'ega Fa'aletonu o Tamaiti (ACE). na fa'aalia ai se mafutaga mamana tele i le va o manu'a o tamaiti ma mulimuli ane fa'afitauli fa'alagona tagata matutua ma fa'afitauli o le soifua maloloina faaletino. I le luasefulu tausaga talu ona fa'asalalauina le su'esu'ega a le ACE, ua i'u ai ina sa'o fa'apolokiki mo le aufaipolokiki a Amerika e fa'ailoa lona taua, ma tali atu le Konekeresi i tulafono. Ae ui i lea, o le tala faasolopito a Amerika ua taʻu mai ia i tatou e tusa lava pe iu lava ina faʻaalia e le au faipule se mea moni le amanaiaina, ona o lo latou faʻamaoni i le US societal status quo, o latou tali e masani lava ona le amanaʻia faʻamatalaga sili ona maasiasi o lena mea moni-ae leʻi oʻo i lena mea, o se aotelega o le ACE Study.
Ole su'esu'ega a le ACE
O le su'esu'ega a le ACE na fa'atusatusaina le tulaga o le soifua maloloina fa'alagona ma le tino i le taimi nei i su'esu'ega fa'alavelave fa'aleagaga a tamaiti. O le suʻesuʻega na faʻaosoina e le 1980s matau a fomaʻi ma tagata suʻesuʻe Vincent Feliti (ulu o Kaiser Permanente's Department of Preventive Medicine i San Diego) o ia na maua se sootaga malosi i le va o le sauaina o feusuaiga a tamaiti ma le tino matua.
I le ogatotonu o le 1990s, na suʻesuʻeina ai e Felitti ma Robert Anda (i le Centers for Disease Control and Prevention) aafiaga leaga o tamaiti o le 17,431 Kaiser Permanente tagata maʻi volenitia. Talu ai o le averesi o tagata su'esu'e e 57 tausaga le matua ma sa iloa lo latou tulaga soifua maloloina matutua, o le su'esu'ega a le ACE e mafai ona fa'afetaui aafiaga leaga o tamaiti ma le soifua maloloina o tagata matutua i le tele o tausaga mulimuli ane. O le fa'amatalaga, o se faitau aofa'i o le vaeluagalemu-i-maualuga-ogatotonu-o le 74% na a'oga i le kolisi, ma sa i ai uma inisiua faafoma'i maualuga.
O mataupu na tu'uina atu i ai le 'ai se tasi mo tali ta'itasi o le Ioe i vaega nei e 10 o fa'alavelave i totonu o le aiga o tamaiti, ma o le latou togi ACE na amata mai le 0 i le 10:
1. Fa'aleagaina fa'alagona faifaipea e pei o le fa'alumaina (Na e masani ona faʻaleagaina, mo se faʻataʻitaʻiga, na taʻu atu e matua e te valea?).
2. Sauaina faaletino faifaipea (Na sasa oe i moto po o mea faitino, sasa i le tulaga o manuʻa?).
3. Fa'aleagaina fa'afeusuaiga a se tagata matua o le aiga (Na e milimili pe na taumafai e te faia feusua'iga, tautala, po'o le male?).
4. Fa'alelagona tele (Na e lagona e leai se tasi o lou aiga na manatu e te taua pe faapitoa?).
5. Fa'atamala fa'aletino tele (E mafai ona e manatua le le lava o meaʻai pe lava lavalava e ofuina pe le ave i le fomaʻi pe a e maʻi?).
6. Toesea o matua (Pe na tetea ou matua pe tetea?).
7. A'afia i sauaga i totonu o aiga (Na e ola ae i le aiga ma se tina na sauaina faaletino?).
8. Fa'aaogāina o vaila'au i totonu o aiga (Na e ola aʻe i le fale ma se faʻafitauli inupia poʻo se tagata faʻatau fualaau faasaina?).
9. Faafitauli ogaoga faalelagona i totonu o aiga (Na e ola aʻe i le fale ma se tasi na pule i le ola, mafatia tele, pe maua i se maʻi ogaoga o le mafaufau?).
10. Falepuipui se sui o le aiga (Na e ola ae i le fale ma se tagata o le aiga na alu i le falepuipui?).
O su'esu'ega a le ACE na maua ai ni vaega se lua o fa'ai'uga e le'i fa'amoemoeina mo tagata su'esu'e. O le vaega muamua o le faʻateleina o faʻalavelave faʻaleagaina o tamaiti laiti i se faitau aofaʻi o tagata mauoa i le Iunaite Setete. O le vaega lona lua o le malosi o le sootaga i le va o aafiaga o tamaiti laiti ma faafitauli faalelagona o tagata matutua ma faafitauli o le soifua maloloina faaletino-e le o se mea e ofo ai mo le toatele o tagata na aafia i le ACE, ae ua avea lea ma mea e suatia ai le eleele mo pulega faafomai.
Fa'atele. E sili atu ma le kuata o mataupu na ola aʻe i totonu o se aiga e iai se ava malosi poʻo se tagata faʻaaogaina fualaau faasaina; 23% na feagai ma sauaga fa'aletino; ma le 28% o fafine na fa'aleagaina fa'afeusuaiga a'o laiti (16% o tane). E sili atu ma le afa o mataupu na lipotia a itiiti ifo ma le tasi le leaga o le tamaitiiti, ma le tasi kuata na lipotia mai le lua pe sili atu.
E taua le manatua o le su'esu'eina e le ACE o mataupu o le vaeluagalemu i le pito i luga-ogatotonu, ma ua matou iloa mai isi su'esu'ega o le sauaina ma le tuulafoaiina e sili atu ona maualuga mo tamaiti mai aiga matitiva (le Su'esu'ega Fa'aleaganu'u o le Fa'aleagaina ma le Fa'atamala lipotia mai: “O tamaiti i aiga e maualalo le tulaga tau tamaoaiga. . . . na o'o i se ituaiga o faiga fa'aleagaina e sili atu i le 5 taimi nai lo isi tamaiti; e sili atu i le 3 taimi e ono sauaina ai ma e tusa ma le 7 taimi e foliga mai e le amanaiaina”).
O le mauaina o le sauaina ma le tuulafoaiina e masani lava i totonu o aiga mauoa o Amerika-lea, mo se faataitaiga, 28% o teine e sauaina i feusuaiga-e matua le fiafia lea na taumafai ai nisi e puipuia le US societal status quo e tuuitiitia le suesuega a le ACE e ala i le finau. e le fa'atuatuaina aua e fa'alagolago i le manatua ma le fa'amaoni o tali. O le mea moni, ua tali mai Felitti ma Anda, o le le lipotia o manua e sili atu nai lo le soona lipotia. O le mafaufau masani e taʻu mai ia i tatou, mo se faʻataʻitaʻiga, o le a mumusu se fafine e talanoa i lona faʻaleagaina o feusuaiga a o laʻitiiti; ma o loʻu poto masani i le silia ma le 30 tausaga o faʻataʻitaʻiga faʻataʻitaʻi e faʻamaonia ai Felitti, Anda, ma le mafaufau masani-o le le lipotia o lipoti e sili atu nai lo le soona lipotia.
Feso'ota'iga i le va o aafiaga le lelei o tamaiti ma le soifua maloloina o tagata matutua le lelei. E ui o le apologisi o le US societal status quo e maasiasi ona o le taatele o aafiaga le lelei o le tamaitiiti mo tamaiti Amerika mauoa, o le mea ua suatia ai le eleele mo pulega faafomai o le mauaina lea o se sootaga malosi i le va o le tamaitiiti ma faafitauli ogaoga faalelagona ma le soifua maloloina faaletino. faafitauli.
Toe foʻi i le fesili muamua: O le a le fesuiaiga e fesoʻotaʻi ma le 12 taimi sili atu le ono mafai ona tatou faia se taumafaiga e pule i le ola ma e faʻaluaina ai foi le avanoa tatou te maua ai i le kanesa, maʻi fatu, pe maua i le stroke? O lena fesuiaiga o se togi ACE e 4 pe sili atu pe a faatusatusa i tagata matutua e maua le ACE togi o le 0. O le fesuiaiga lava lea e tasi e fesootai foi ma: e 4 taimi e sili atu ai le ono maua o le emphysema poo le bronchitis faaumiumi; e sili atu i le 4 taimi e sili atu ai le fa'alavelave na i ai i le tausaga ua tuana'i; 7 taimi sili atu e ono avea ai i tatou ma tagata 'ava malosi; ma e 10 taimi e sili atu ai le ono tuiina o fualaau faasaina.
E le gata i lea, o fesoʻotaʻiga na mulimulitaʻi i se faʻataʻitaʻiga "tulaga-tali", o lona uiga o le maualuga o le sikoa ACE, o le leaga lea o le iʻuga. Mo se faʻataʻitaʻiga, Feliti tusis o le ACE score e 6 pe a faatusatusa i le ACE score o le 0 e fa'a 46 taimi e sili atu ai le tuiina o se tagata i fualaau faasaina.
Aafiaga ole su'esu'ega a le ACE
O le tele lava o le sauaina ma le tuulafoaiina o lo tatou tamaitiiti, o le sili atu foi lea o lo tatou atuatuvalega tumau i le olaga atoa, ma o le tele foi lea o tatou, i o tatou olaga atoa, e “fofoina” le tiga faalelagona o le manua e lei faamaloloina e ala i le ulaula tapaa, inu ava malosi, faaaogaina o fualaau faasaina matautia ma le mafaufau, faamalosi. 'ai, ma le faia o isi amioga leaga. O lo tatou soifua maloloina faaletino e le gata ina faaleagaina e ala oona e pei o sikaleti, ava malosi, ma fualaau faasaina; e oo lava ia i latou e maualuga togi o le ACE e le o auai i nei amioga faʻaleagaina, o le faʻalavelave faʻafuaseʻi e leʻi faʻamaloloina o manuʻa e leʻi faʻamaloloina e faʻateleina ai le masaesae o le tino e, mo se faʻataʻitaʻiga, o le tele o le mamafa o tatou tino i le adrenalin ma cortisol e faʻafefe ai lo tatou puipuiga. faiga.
E ui o suʻesuʻega a le ACE e uiga i le faʻateleina o le faʻaleagaina o aiga i totonu o aiga Amerika e faʻalumaina mo tagata faʻapolopolo o le US societal status quo, e sili atu tapu (ma le faitauina i le suʻesuʻega ACE) o aafiaga leaga o tamaiti i fafo atu o le aiga - faʻalavelave faʻalavelave faʻaleagaina na faia e pulega ma fa'alapotopotoga a le US. I loʻu poto masani ile falemaʻi, e masani ona taʻu mai e tagata maʻi ia te aʻu o latou aafiaga sili ona tiga o tamaiti laiti na fatuina e ala i (1) aʻoga; (2) togafitiga o le mafaufau; ma le (3) fa'amalosi a le malo.
I a latou aʻoga, o loʻu aafiaga o le mea na faʻaosofia ai tupulaga talavou e lagona le atuatuvale, leai se faamoemoe, ma le pule i le ola e sili atu nai lo le faʻamalosi a tupulaga o le faʻamalosi ma le taufaʻamataʻu o ni taunuuga leaga mo le le usitaia o le aʻoga ma le toilalo. Togafitiga fa'aletonu o le mafaufau-fa'ata'ita'iga, o le fa'aogaina o vaila'au e pulea ai amioga fa'alavelave nai lo le mauaina o le tausiga o le tiga fa'alagona e fa'atupuina ai ia amioga-o se fa'alavelave matuia fo'i a'o laiti. O aafiaga leaga o le tamaitiiti na pulea ai loʻu talavou o faiga faatupu faalavelave a le setete o Amerika o le Taua a Vietnam ma le ata faataitai, lea na faatumulia ai aʻu i le fefe faifai pea o le a ou manua pe fasiotia i Vietnam sei vagana ua avea aʻu ma se tagata sola. I aso nei, o le tele o tupulaga talavou ua lofituina i le popole ona o le tele o mea mataʻutia faʻatupu faʻalapotopotoga-faʻataʻitaʻiga, ua faʻamalosia i latou uma e o i le kolisi ae ua latou iloa lelei o le tikeri i le kolisi e naʻo se galuega maualalo totogi, aitalafu aitalafu a tamaiti aoga, ma le lē taulau e ʻalofia le avea ma se tasi o “tagata faiaʻina” o le olaga.
Mo se sosaiete mafaufau lelei, ole a'afiaga sili ona manino ole su'esu'ega a le ACE ole a fa'amuamua le puipuia o aafiaga leaga o tamaiti laiti e mafai ona puipuia. O se sosaiete mafaufau o le a fesiligia fesili e uiga i le natura moni o se sosaiete ma aganuʻu e mafua ai le tele o faʻalavelave mo tamaiti. Peitaʻi, tatou te lē o ola i se sosaiete e mafaufau lelei. O loʻo tatou ola i se sosaiete e faʻamuamua tupe maua mo kamupani tetele ma le malosi mo faʻalapotopotoga tetele. O loʻo tatou ola i se sosaiete lea, mo se faʻataʻitaʻiga, o le mafuaʻaga o le atuatuvale ma le pule i le ola, mo le tele o tausaga, na taʻu sese e le fomaʻi mafaufau ma le Big Pharma i se a'oa'oga le paleni o vaila'au ua leva ona iloa e le moni-o se pepelo lea ua maua ai le faitau piliona o tala mo kamupani fualaau faasaina ma faateleina le malosi mo le mafaufau e ala i le faateleina o le faaaogaina o antidepressants lea e iloa e moni faateleina le pule i le ola. O se tasi lea o le tele o faʻataʻitaʻiga tatou te le ola i se sosaiete faʻapitoa.
Tali a le US Politicians vs. A Sane Society's Tali
Ona o le tele o taumafaiga a Felitti, Anda, ma isi i le mauaina o le tala i le ACE Study, i le luasefulu tausaga talu ona lomia, ua le toe mafai ai e le au faipolotiki ona le amanaiaina ana sailiiliga. Ia Iuni o le 2019, o le TULA'I MAI LE TULAFONO FA'AALA na faʻafeiloaʻi ma le lagolago a vaega lua i le US Senate, lona faʻamoemoega: "Ia faʻaleleia le faʻamaonia ma le lagolago a tamaiti ma aiga o loʻo feagai ma faʻalavelave." E fa'asoaina le $50 miliona i tupe fa'ameaalofa, fa'asalalau atu i le 2020 i le 2023, mo fa'alapotopotoga e pei o ofisa o le soifua manuia o tamaiti, falema'i, ma a'oga mo su'esu'ega; ia fausia le silafia, ma ia iloilo, puipuia, ma togafitia tupulaga talavou ma o latou aiga ua oo i le manu'a po o ua lamatia foi le oo i ai.
I totonu o ia Ita i Amerika tala e uiga i le RISE From Trauma Act, Ua saunia e Leah Harris faʻataʻitaʻiga o auala na faia ai e setete ni faʻavae i totonu o aʻoga ina ia sili atu le "faʻalavelave faʻalavelave." I le tali atu i le manatu o le faia o ni aʻoga e sili atu ona maʻaleʻale, o se tasi o alii talavou ou te iloa e 8 le togi o le ACE—ae na te lagona le mafatia ona o lona aafiaga i le aʻoga e pei o tagata o lona aiga—sa faitio, ma fesili mai ia te aʻu: “O alu aʻoga. e aofia ai le aso e su'e ai le ACE ma le aso e su'e ai utu? O le a latou lipoti atu togi o le ACE i matua-matua o le a sili atu le sauaina o le tamaititi mo le talanoa i pulega e uiga i o latou matua leaga?
I le tali atu i le tala a Harris, e tele faamatalaga a Ita i Amerika le aufaitau o loʻo aʻafia i togafitiga faʻafomaʻi, ma toetoe lava o tagata uma na popole o le tulafono o le a mafua ai le tele o togafitiga faʻapea o le a toe faʻaleagaina. Felliti lava ia e iai popolega e uiga i auaunaga masani o le soifua maloloina o le mafaufau e masani lava ona togafitia tagata mamaʻi i fualaau faasaina, ma matauina, "I tua a o ou i ai i Kaiser Permanente, sa ou fefe e auina atu gasegase i fomaʻi mafaufau."
I totonu o se sosaiete mafaufau lelei, o togafitiga mo talavou mafatia o le a matua ese lava nai lo togafitiga masani e saunia. O se sosaiete mafaufau lelei e le tutusa togafitiga ma fualaau faasaina o faailoga o manu'a; ma o le a le fa'amalieina e le tagata lava ia i le vave-ma-faigofie amio "togafitiga fa'aoso fa'atonuga" (e pei o le "cognitive processing therapy" ma le "prolonged exposure"). O se sosaiete mafaufau e iloa o le faamalologa moni e aofia ai le tuuina atu o sootaga saogalemu, tausia, ma alofa, ia atonu e mafai pe le mafai foi i totonu o se sootaga togafitiga totogi; ma o lea o le a faia taumafaiga uma e toe faʻaleleia sosaiete ina ia mafai ona maua sootaga saogalemu, tausia, ma alofa i le olaga i aso uma.
O le a fesiligia foi e se sosaiete mafaufau le mea lenei: O le a le mea e uiga i le sosaiete a Amerika ua mafua ai le tele o tagata saua ma le amanaiaina? O le a fa'ailoa e se sosaiete mafaufau e faapea o ia tagata matutua e foliga mai e le gata ina tigaina a'o laiti ae o lo'o fa'aauau pea ona fa'alavelave i o latou olaga matutua—fa'ata'ita'iga, fa'ate'aina ma fa'alumaina i a latou galuega; ma le tuuina atu o le savali lautele e faapea ua na o ni mea faitino ma meafaigaluega, ma i le tulaga e le mafai ai ona faaaoga e fai ai nisi tagata mauoa e sili atu ona mauoa po o se faalapotopotoga malosi e sili atu ona mamana, o le a lafoaia. O le a le ofo se sosaiete mafaufau i tagata matutua faapena e masani ona itiiti le onosai mo amioga masani ae o nisi taimi e le fiafia ai tamaiti, ma tali atu i le sauaina ma le tuulafoaia.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo