Sors: Democracy Now!
Fiċ-Ċili, il-votanti fi tmiem il-ġimgħa se jiddeterminaw elezzjoni mill-qrib bejn il-kandidat tal-lemin estrem José Antonio Kast u x-xellugi Gabriel Boric, eks-mexxej studentesku. Kieku Boric, li għandu vantaġġ dejjaq, jirbaħ it-tellieqa, kien isir l-iżgħar president taċ-Ċilì u l-aktar progressiv fis-snin. Sadanittant, ir-rebħa ta’ Kast tagħmlu “wieħed awtoritarju li jieħu l-poter b’retorika kontra l-immigranti, kontra l-abort, nazzjonalista u ta’ mibegħda ħafna fir-rigward ta’ dak kollu li hu progressiv,” jgħid l-awtur Amerikan Ċilen Ariel Dorfman.
Amy RAĠEL TAJJEB: Dan huwa Demokrazija Issa!, democracynow.org, Ir-Rapport tal-Gwerra u l-Paċi. Jien Amy Goodman.
Intemmu l-ispettaklu tal-lum fiċ-Ċilì, fejn il-votanti sejrin lejn il-votazzjoni l-Ħadd biex jagħżlu president ġdid f’elezzjoni ta’ run-off stretta bejn il-kandidat tal-lemin estrem, José Antonio Kast, u x-xellugi, Gabriel Boric, eks-mexxej tal-istudenti. Stħarriġ riċenti juri lil Boric b’vantaġġ dejjaq.
Il-membru tal-kungress soċjalista Ċilen wiegħed li se jiġġieled għal riformi soċjali progressivi u jbiddel il-politiki ekonomiċi neoliberali li ħallew warajhom id-dittatorjat tal-Ġeneral Augusto Pinochet appoġġjat mill-Istati Uniti.
Imbagħad hemm José Antonio Kast, populista tal-lemin estrem, apologist tad-dittatorjat ta’ Pinochet. Kast jopponi l-abort u l-ugwaljanza taż-żwieġ, li ċ-Ċilì għadu kemm illegalizza, u mexxa kampanja dwar retorika ta’ mibegħda kontra l-immigrazzjoni. Sadanittant, karta ta’ identifikazzjoni Ġermaniża li ġiet żvelata reċentement turi li missier Kast, Michael Kast, ingħaqad mal-Partit Nazista fl-1942.
Iż-żewġ kandidati presidenzjali ffaċċjaw f'dibattitu nhar it-Tnejn.
GABRIEL BORIC: [tradott] Nemmen li n-nies jafu d-dar dwar il-karikaturi u l-kampanji ta’ terrur li installa José Antonio Kast. Forsi hija l-aktar kampanja maħmuġa mid-dittatorjat li appoġġajt. José Antonio Kast huwa verżjoni Pinochetista ta’ Piñera, u huwa ta’ periklu għall-pajjiż u, b’mod partikolari, għan-nies li għaddejjin minn żmien ħażin.
ĠUŻEPP ANTONIO KAST: [tradott] Tużax il-vjolenza bħala forma ta’ djalogu. Jien ma għidt l-ebda gideb. Għidt biss li kull darba li naqbduk f’xi ħaġa, trid titlob maħfra. Nispera li ma jerġax jiġri.
Amy RAĠEL TAJJEB: L-elezzjoni presidenzjali taċ-Ċilì sseħħ hekk kif qed tkeċċi mill-kriżi ekonomika aggravata mill-pandemija.
Għal aktar, jingħaqad magħna Ariel Dorfman, l-awtur tal-aqwa bejgħ Ċilen Amerikan, difensur tad-drittijiet tal-bniedem, drammaturgu u poeta, l-aħħar tiegħu op-ed in The Guardian intitolat “Jien għext fid-dlam tal-era Pinochet. Iċ-Ċilì sejjer lura hemm?” Kien konsulent kulturali u għall-istampa taċ-chief of staff tal-President Allende matul l-aħħar xhur tal-presidenza tiegħu fl-1973.
Ariel, merħba lura għal Demokrazija Issa! Allura, wieġeb din il-mistoqsija. Int għext fid-dlam tal-era Pinochet. Iċ-Ċili sejjer lura hemm?
ARIEL DORFMAN: Ukoll, hemm ċans. U tassew, madankollu, il-punt hu li hija sitwazzjoni ta’ dwejjaq ħafna, għax iċ-Ċilì kellha — ftit xhur ilu biss, 80% tan-nies kienu vvutaw għal kostituzzjoni ġdida, u ħsibt li dawk il-ġranet mudlama kienu xi ftit spiċċaw, fil- sens li konna qed ikollna — din il-kostituzzjoni kienet waħda li — kostituzzjoni frawdolenti li fl-1980 id-dittatur Pinochet kien imbuttat minnha u li kienet straipjacket fuq ir-riformi kollha meħtieġa, speċjalment biex jeħles min-neoliberaliżmu, li verament kien qed jgħakkes l-ekonomija tagħna u in-nies tagħna. U issa hemm ċans, tassew. Jiġifieri, jidher li huwa ċans żgħir, iżda hemm ċans.
Il-fatt li anke qed nitkellmu mill-fatt li Pinochetista jista’ jkun president taċ-Ċilì, wara dak li sofra pajjiżna taħt id-dittatorjat, ikun diżastru, mhux biss mil-lat taċ-Ċilì stess u tal-politika avvanzata u progressiva tiegħu. , li tant kienu importanti fid-dinja inġenerali, iżda wkoll mad-dinja kollha, għax ikun eżempju ieħor ta’ awtokratiku, awtoritarju, li jieħu l-poter b’retorika kontra l-immigranti, kontra l-abort, nazzjonalista u ta’ mibegħda ħafna fir-rigward ta’ kollox li huwa progressiv.
Taf, ma niddejjaqx li dan ir-raġel huwa iben Nażista, għalkemm hu stess jiċħad. Imma l-fatt hu li — jew li ħuh kien wieħed mill-ministri ta’ Pinochet, jew li ħutu ieħor kien parti mill-interrogazzjoni ta’ bdiewa li mbagħad ġew massakrati lura fis-sebgħinijiet. Ma niddejjaqx dak kollu, jiġifieri, kieku kien differenti. Imma l-punt hu li jkompli dawn il-policies, tradizzjonalisti, liġi u ordni. Irid juża l-militar. Issa dan l-aħħar qal li se jerġa’ jqajjem il-possibbiltà li jżomm in-nies fi djar li mhumiex rikonoxxuti uffiċjalment, jiġifieri mmorru lura għall-era tal-għajbien tal-era Pinochet.
JUAN GONZÁLEZ: U, Ariel, ridt nistaqsik — l-Amerika Latina għaddiet minn, fl-aħħar tas-snin 90 u fil-bidu tas-snin 2000, dak li ġie msejjaħ moviment tal-marea roża. Dan kien segwit minn sensiela ta’ gvernijiet tal-lemin li daħlu fil-poter. Issa qed naraw, hekk kif il-pendlu deher li sejjer lura, kellna lil Alberto Fernández elett fl-Arġentina fl-2019, lil Luis Arce fil-Bolivja fl-2020, lil Pedro Castillo aktar kmieni din is-sena fil-Perù, lil Xiomara Castro fil-Ħonduras — kollha kemm huma xellugin. Presidenti orjentati. U għandna żewġ elezzjonijiet kbar li ġejjin is-sena d-dieħla. Lula, fl-istħarriġ kollu, jidher li jinsab fuq quddiem fil-votazzjoni fil-Brażil. U anke eks gwerillieri, Gustavo Petro, fil-Kolombja jidher li possibbilment ikun iffavorit biex jirbaħ l-elezzjonijiet Kolumbjani. Is-sens tiegħek li r-reġjun qed jinbidel għal darb'oħra f'ċentru aktar progressiv, soċjal demokratiku u xellugi fid-dinja?
ARIEL DORFMAN: Hemm bidla, bla dubju, u hija milqugħa ħafna. Irridu niftakru, iżda, li jekk din il-marea roża kienet segwita minn dawn il-gvernijiet tal-lemin, retrogradi, huwa għaliex dik il-marea roża għamlet xi żbalji. U naħseb li l-iżbalji ewlenin kienu li kien hemm xi korruzzjoni min-naħa tal-gvernijiet tax-xellug u li kienu — naħseb li ma kinux dedikati kompletament biżżejjed għad-demokrazija u biex jirrispettaw l-opinjonijiet tal-avversarji tagħhom.
U naħseb li dik hija waħda mill-affarijiet li huwa Boric — tant importanti, dak li qed jagħmel issa, għax dan huwa bniedem miftuħ għad-djalogu u fl-istess ħin huwa sod ħafna fil-konvinzjonijiet tiegħu. U f’dak is-sens, naħseb li dak li qed inħarsu lejh mhux marea roża jew marea ħamra ġdida, imma marea ta’ demokrazija, marea ta’ demokrazija issa, jekk trid, taf? U Boric huwa partikolarment - I mean, jogħġobni b'mod partikolari għal dak. Għandu 35 sena u jagħmel żbalji bħalma jagħmlu ż-żgħażagħ, iżda qalbu tinsab fil-post it-tajjeb. Huwa intelliġenti ħafna fil-mod kif jagħmel dan. U huwa artikolat quddiem ix-xellug u ċ-ċentru-xellug kontra l-possibbiltà ta 'rigressjoni għall-jiem ħżiena ħafna ta' Pinochet. Allura jien nittama ħafna f’dak is-sens. U nittama li ċ-Ċilì jista', f'dan il-każ, imexxi t-triq mhux biss għal kandidati aktar progressivi fl-Amerika Latina kollha, iżda li għandna nitgħallmu wkoll mill-iżbalji li għamilna fil-passat. U naħseb li Boric huwa parti minn dak il-moviment f'dik id-direzzjoni.
JUAN GONZÁLEZ: U, Ariel, għal dawk it-telespettaturi u s-semmiegħa li ma tantx jafu dwar Boric, tista’ tagħtina kapsula ta’ malajr tat-trajettorja tiegħu u l-istorja tiegħu?
ARIEL DORFMAN: Ukoll, waħda mill-affarijiet interessanti dwaru hija li ma twieledx f'Santiago. Twieled ħdejn l-Antartika f’Punta Arenas, ’l isfel fil-Patagonja, allura ġej mill-marġini, ejja ngħidu, f’dak is-sens, hux?
Il-ħaġa l-oħra hija li sar mexxej student fil-protesti kontra — bażikament kontra l-fdalijiet tan-neoliberaliżmu taħt gvernijiet demokratiċi. U hekk tela’ għall-poter. Huwa kien kritiku ħafna tal-grupp ta’ nies li mexxew it-tranżizzjoni għad-demokrazija. U minn dakinhar imxiet xi ftit fis-sens li jgħid li jagħraf l-affarijiet tajbin kollha li saru, u jixtieq jirrimedja għall-affarijiet inqas ħżiena.
Huwa wkoll mhux miżżewweġ. Huwa għandu a billi tippermetti, kif nsejħulha fiċ-Ċilì, ħabiba, u ma nafux — din tkun l-ewwel ħabiba f’La Moneda — hux? — fil-palazz presidenzjali.
U huwa miftuħ ħafna. Huwa progressiv ħafna. Hemm xi ħaġa daqshekk iġjeniċi dwaru, hekk ferrieħa dwaru. U jirrappreżenta l-moviment li, fl-aħħar sentejn, talab għal Ċili ġdid biex jerġa’ jitwieled, taf? U jien stess inħossni bħallikieku din hija parti mill-esperjenza tiegħi stess, għax għadni kemm ktibt rumanz imsejjaħ L-Uffiċċju tal-Kumpens, li fiha nittratta proprju kif nistgħu nimxu ‘l quddiem bl-uġigħ kollu li għexna biha fil-passat, u wkoll x’nagħmlu ma’ dawk li wettqu. X'nagħmlu mal-Jose Antonio Kasts? Kif nittrattawhom? Kif niżguraw li - taf, jien kontra li nikkastigawhom. Qed nipprova nsib modi kif nistgħu nikkonvinċu lil dawk in-nies li huma l-għedewwa tagħna biex tal-inqas jissieħbu fil-konversazzjoni demokratika aktar milli jopponuha.
Amy RAĠEL TAJJEB: Irridu nirringrazzjawkom ħafna talli kont magħna, u se niċċekkjaw lura l-ġimgħa d-dieħla wara l-elezzjoni tal-runoff tal-Ħadd. Ariel Dorfman huwa awtur Amerikan Ċilen, professur distint emeritu tal-letteratura fl-Università ta’ Duke. Aħna ser link għal tiegħek op-ed in The Guardian, “Jien għext fid-dlam tal-era Pinochet. Iċ-Ċilì sejjer lura hemm?”
ZNetwork huwa ffinanzjat biss permezz tal-ġenerożità tal-qarrejja tiegħu.
Donate