Sumarið hefur verið methitastig – Japan átti sitt heitasta sumar sem mælst hefur.[1] Sama með Suður-Flórída og New York.[2] Á sama tíma eru flóð í Pakistan og Níger og austurhluta Bandaríkjanna er að þurrka upp eftir fellibylinn Earl. Enginn af þessum einstöku atburðum er endanlega hægt að rekja til hlýnunar jarðar, eins og allir loftslagsfræðingar munu segja þér. En til að sjá hvernig loftslagsbreytingar munu gerast á tuttugustu og fyrstu öldinni þarftu ekki að leita til Veðurstofunnar. Horfðu í staðinn til dauðsfalla og brennandi dekkja í „mataróeirðum“ í Mósambík til að sjá hvað gerist þegar öfgafull náttúrufyrirbæri hafa samskipti við óréttlátt félagslegt og efnahagslegt kerfi okkar.
Strax orsök mótmælanna og í Maputo, höfuðborg Mósambík og Chimoio, um 500 mílur norður, eru 30 prósenta verðhækkun á brauði, auk nýlegrar tveggja stafa hækkunar á vatni og orku.[3] Þegar næstum þrír fjórðu af fjárveitingum heimilanna er varið í mat, er það gönguferð sem fáir Mósambíkbúar hafa efni á. Enn sem komið er hefur tala látinna verið um tíu, þar af tvö börn. Lögreglan heldur því fram að hún hafi þurft að beita lifandi skotfærum gegn mótmælendum vegna þess að „þeir urðu uppiskroppa með gúmmíkúlur“.[4]
Dýpri ástæður fyrir verðhækkun Mósambík má finna í heimsálfu í burtu. Hveitiverð hefur hækkað mikið á alþjóðlegum mörkuðum í sumar að miklu leyti vegna þess að Rússland, þriðji stærsti útflytjandi heims, hefur orðið fyrir hörmulegum eldum á helstu framleiðslusvæðum sínum. Þessir eldar eiga aftur á móti uppruna sinn bæði í lélegum slökkvimannvirkjum og verstu hitabylgju Rússlands í meira en öld.[5] Á fimmtudag framlengdi Vladimír Pútín útflutningsbann til að bregðast við nýrri bylgju skógarelda í kornbelti hans, sem sendi frekari merki til markaða um að rússneskt hveiti væri ekki fáanlegt utan landsins.[6] Þar sem Mósambík flytur inn yfir 60% af hveiti sem íbúar þess þarfnast hefur landið verið haldið í gíslingu alþjóðlegra markaða.[7]
Þetta hljómar kannski kunnuglega. Árið 2008 náði verð á olíu, hveiti, maís og hrísgrjónum hámarki á alþjóðlegum mörkuðum – maísverð nærri þrefaldaðist á árunum 2005-8.[8] Í því ferli urðu tugir landa sem flytja inn matvæli fyrir mataróeirðum, ein þeirra gerði tilkall til pólitískrar hársvörðar Jacques Edouard Alexis, forsætisráðherra Haítí, HHH, forsætisráðherra.[9]
Á bak við mótmælin 2008 voru í fyrsta lagi náttúrulegir atburðir sem litu út eins og útdráttur úr veðurfræðihluta Opinberunarbókarinnar – þurrkar í Ástralíu, uppskerusjúkdómar í Mið-Asíu, flóð í Suðaustur-Asíu. Þetta var samsett af félagslegum kerfum sem áhrif þeirra komu fram í gegnum. Olíuverð var himinhátt sem þýddi hærri flutningskostnað og áburðarverð sem byggir á jarðefnaeldsneyti. Lífeldsneytisstefna, sérstaklega í Bandaríkjunum, færði land og uppskeru úr matvælum yfir í etanólframleiðslu og færði matvæli úr maga yfir í eldsneytistanka. Langtímaþróun í fólksfjölgun og kjötneyslu í þróunarlöndum jók einnig á streitu. Fjármálaspekúlantar hrúguðu sér inn í matvæli og ýttu verðið enn lengra út fyrir fátæka. Að lokum notuðu sumir smásalar tækifærið til að hækka verðið enn frekar, og þó að hrávöruverð hafi lækkað aftur í það sem var fyrir kreppu, höfum við flest enn ekki séð sparnaðinn við kassann.
Svo, er þetta 2008 allt aftur? Veðrið hefur farið villt, kjötverð hefur farið í 20 ára hámark, matvörur eru rændar og þjóðhöfðingjar hvetja til ró. Almennt viðhorf frá hrávöruborðum er hins vegar að við séum ekki í alveg eins miklum erfiðleikum og fyrir tveimur árum. Eldsneyti er tiltölulega ódýrt og kornbirgðir vel búnar. Við erum enn á leiðinni með þriðju hæstu hveitiuppskeru frá upphafi, samkvæmt Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO),[10] þannig að jafnvel án rússnesks hveiti er engin þörf á að örvænta.
Þó að þetta sé allt satt, missir það af punktinum: fyrir flest hungraða fólk er 2008 ekki búið. Atburðir 2007-8 urðu til þess að yfir 100 milljónir manna urðu hungursneyddir og heimskreppan hefur þýtt að þeir hafa dvalið þar. Árið 2006 var fjöldi vannæringar 854 milljónir.[11] Árið 2009 var það 1.02 milljarðar - það hæsta síðan mælingar hófust. Hungraðir eru ekki bara í Afríku. Samkvæmt einni könnun, um jólin 2009 í Bandaríkjunum, voru 57 milljónir Bandaríkjamanna ekki viss um hvaðan næsta máltíð þeirra kæmi.[12] Meðal þeirra sem urðu harðast fyrir barðinu á þessum verðhækkunum, í Bandaríkjunum og um allan heim, voru heimili með kvenkyns yfirmenn.[13] Samskiptin og valdaskipulagið sem framkallar kyn eru þó ekki undanþegin veðrinu.[14] Þess vegna eru 60% þeirra sem verða svangir konur eða stúlkur.[15]
Ekki aðeins eru hungraðir enn til staðar heldur hafa mataróeirðir haldið áfram. Á Indlandi var tveggja stafa verðbólgu á matvælum mætt með ofbeldisfullum mótmælum á götum úti í lok árs 2009. Verðhækkanirnar voru aftur afleiðingar bæði öfgafullra og ófyrirsjáanlegra monsúna árið 2009 og sífellt gallaðra félagslegs öryggisnets til að koma í veg fyrir hungur. [16] Oft hafa verið mótmæli almennings vegna hveitiverðs í Egyptalandi á þessu ári og bæði Serbía og Pakistan hafa orðið fyrir mótmælum líka.
Þrátt fyrir að hrávöruverð hafi lækkað eftir 2008 hefur arkitektúr matvælakerfisins haldist að mestu leyti sá sami undanfarna tvo áratugi. Bill Clinton hefur undanfarið boðið upp á nokkra smekk fyrir alþjóðlega viðskipta- og þróunarstefnu sem olli matvælakreppunni. Fyrr á þessu ári kenndi hann sjálfum sér um að Haítí væri viðkvæmt fyrir alþjóðlegum verðsveiflum. „Ég gerði það,“ sagði hann í vitnisburði fyrir öldungadeild Bandaríkjaþings. „Ég þarf að lifa á hverjum degi með afleiðingum tapaðrar getu til að framleiða hrísgrjónauppskeru á Haítí til að fæða þetta fólk, vegna þess sem ég gerði. Enginn annar.“[17] Meira almennt sagði Clinton árið 2008 að „matur væri ekki vara eins og aðrir... það er brjálað af okkur að halda að við getum þróað mörg þessara landa [með] að meðhöndla mat eins og það væri litasjónvarp. sett."[18]
Samt halda alþjóðlegir hrávöruspekúlantar áfram að meðhöndla matvæli eins og þau séu það sama og sjónvarpstæki, en lítur endi á það sem heimsþróunarhreyfingin hefur kallað „fjárhættuspil á hungri á fjármálamörkuðum“. Nýleg bandarísk umbótalög á Wall Street innihéldu nokkrar ráðstafanir sem gætu komið í veg fyrir þessa spákaupmennsku, en allt umfang þeirra hefur enn ekki verið skýrt. Evrópa hefur alls ekki kerfi til að stjórna svona spákaupmennsku.[19] Landbúnaður í hnattræna suðurhlutanum er enn háður „Washington Consensus“ líkaninu, knúið áfram af mörkuðum og þar sem stjórnvöld taka aftursætið í einkageirann. Og eina ástæðan fyrir því að lífeldsneyti er ekki meira áberandi er sú að olían sem þau eru hönnuð til að skipta um er ódýr eins og er.
Ljóst er að hvorki vangaveltur um korn, né að neyða lönd til að reiða sig á alþjóðlega markaði fyrir matvæli, né hvetja til notkunar landbúnaðarauðlinda sem eldsneyti í stað næringar eru náttúruleg fyrirbæri. Þetta eru einstaklega pólitískar ákvarðanir, teknar og framfylgt ekki aðeins af Bill Clinton, heldur hersveitum að mestu óábyrgra sérfræðinga í þróunarmálum. Afleiðingar þessara ákvarðana eru þær sem fólk í hnattrænum suðurhluta býr við daglega. Sem færir okkur aftur til Mósambík.
Minntu þess að götumótmæli Mósambík féllu ekki aðeins saman við hækkun á verði á brauði, heldur einnig við hækkanir á rafmagni og vatni. Í viðtali við Portúgalska Lusa News, notaði Alice Mabota frá mósambískum mannréttindasamtökum ekki hugtakið „mataróeirðir“. Mótmælin eru mun lúmskari og pólitískari blæbrigðum. Með orðum hennar, "Ríkisstjórnin ... getur ekki skilið eða vill ekki skilja að þetta er mótmæli gegn hærri framfærslukostnaði." Aðgerðirnar á götum úti eru ekki bara mótmæli gegn mat, heldur víðtækari og pólitískari uppreisn. Helmingur fátækra í Mósambík þjáist nú þegar af bráðri vannæringu, samkvæmt FAO.[20] Ofsalega veðrið á bak við korneldana í Rússlandi breytti pólitísku samhengi þar sem borgarar voru sífellt reiðari og svekktari út í eigin ríkisstjórnir. Þó það sé erfitt að lesa hana utan landsteinanna, þá er það saga sem er vel þekkt innan landa sem búa við þessar mataruppreisnir.
Í gær náði ég til Diamantino Nhampossa, umsjónarmanns União Nacional de Camponeses Moçambique – Mósambískra bændasambands. „Þessum mótmælum mun ljúka,“ sagði hann við mig. „En þeir munu alltaf koma aftur. Þetta er gjöfin sem þróunarlíkanið sem við fylgjum hefur upp á að bjóða.“ Eins og margir Mósambíkbúar veit hann vel í hvaða átt vindurinn blæs.
[Útgáfa af þessari grein birtist í The Observer, sunnudaginn 5. september 2010. Raj Patel er meðhöfundur með Eric Holt-Gimenez að "Food Rebellions: Crisis and the Hunger for Justice", og nú síðast "The Value of Nothing" . www.rajpatel.org]
________________
[1] http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jejeLCKDLGD9Ael1Wdi-AIQQf4sw
[2] http://cityroom.blogs.nytimes.com/2010/09/01/its-official-hottest-summer-ever/
[3] http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gJ6PTteGMk_JCbJrgfRnFeBLHtWA AFP segir það vera 17% – Guardian á 30%, eins og flestar aðrar fréttaveitur.
[4] http://www.guardian.co.uk/world/2010/sep/02/mozambique-bread-riots-looters-dead
[5] http://www.ft.com/cms/s/0/47086656-9d75-11df-a37c-00144feab49a.html andhttp://www.ft.com/cms/s/0/f61cbbd8-a225-11df-a056-00144feabdc0.html
[6] http://www.ft.com/cms/s/0/5f6f94ac-b6bc-11df-b3dd-00144feabdc0.html
[7] Útreikningar mínir með FAOSTAT fyrir árið 2007 benda til þess að Mósambík flytji inn 64.4%, en Independent er með töluna 70%. www.independent.co.uk/news/business/news/now-meat-price-surge-raises-fear-of-food-inflation-2069227.html
[8] http://www.unctad.org/en/docs/gdsmdpg2420093_en.pdf
[9] http://www.reuters.com/article/idUSN1228245020080412
[10] http://www.bakeryandsnacks.com/Financial/Wheat-volatility-leads-to-surge-in-global-food-prices-finds-FAO
[11] http://www.fao.org/publications/sofi/en/
[12] http://www.frac.org/pdf/food_hardship_report_2010.pdf
[13] http://www.fao.org/publications/sofi/en/
[14] http://www.unifem.org/partnerships/climate_change/facts_figures.php
[15] http://www.wfp.org/hunger/stats?gclid=CLazjMb47aMCFSFugwod5A8H1A
[16] http://www.dawn.com/wps/wcm/connect/dawn-content-library/dawn/news/business/18-india-faces-food-price-discontent-violent-protests-am-06
[17] http://www.democracynow.org/2010/4/1/clinton_rice
[18] http://www.fao.org/news/story/0/item/8106/icode/en/
[19] http://www.wdm.org.uk/sites/default/files/hunger%20lottery%20report_6.10.pdf
[20]http://typo3.fao.org/fileadmin/templates/ess/documents/Media_and_Communication/MZB_20100823_OPais_scan.pdf
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja