Ngokunyula uJeremy Corbyn osekhohlo njengenkokeli yayo, ubulungu beBhritane yeLabour Party ekugqibeleni yamkhanyela owayesakuba yinkokeli yayo, uTony Blair. Isiganeko esanegalelo elikhulu ekuphulukaneni nokholo kweqela kuBlair luhlaselo lwase-Iraq ngo-2003, ngakumbi ubuxoki awabuxelelwa nguBlair ukuba buthethelele loo mfazwe.
Obo buxoki buya kujolisa ingqalelo kwakhona xa uphando olusemthethweni lweChilcot malunga nemfazwe ekugqibeleni lunika ingxelo. Nge-15 kaSeptemba, iintsapho zamajoni aseBritane afa ekuhlaselweni nasekuhlaselweni kweIraq zafuna ukuba ingxelo yeChilcot ipapashwe ekupheleni konyaka. (Abanye abakhi-mkhanyo baye balumkisa ukuba ukukhawulezisa ukupapashwa kwengxelo kungonakalisa inkqubo, njengoko abaphandi baseChilcot besanda kufunda ngeememo ezithile ezibalulekileyo. Ukwahlulahlula la maxwebhu kunokuthatha iinyanga ezininzi.)
Ingxelo yeChilcot iya kuba nexabiso elithile kuba iya kucalula inani lamaxwebhu ayimfihlo yangaphambili (kuquka unxibelelwano phakathi kukaBlair nowayengumongameli uGeorge W Bush). Nangona kunjalo, sinokuqiniseka ngokuqinisekileyo ukuba uphando (olwenziwa ngabaCebisi bePrivy, ukusekwa kwangaphakathi) aluyi kubuza eminye yemibuzo enzima ngakumbi. Sinokuqiniseka, enyanisweni, ukuba iya kuqinisa i-propaganda esemthethweni kunye nokungaziwa malunga nemfazwe yase-Iraq.
UNoam Chomsky ulumkise ngabagxeki abaseko abenza into ayibiza ngokuba โkukungavisisaniโ. Abagxeki abanjalo bayayichasa imigaqo-nkqubo karhulumente okanye yequmrhu ngezizathu zobuchule, ngelixa besabelana ngeengcinga ezingachazwanga kodwa ezibalulekileyo kunye 'nabachasi' babo. Kwimeko yemfazwe yase-Iraq kwi-2003, enye indlela eqhelekileyo yokwenza 'ukuphikisa okukhohlisayo' yayikukuthatha indawo yokuba 'imfazwe yayingathetheleleki ngenxa yokuba izixhobo zokutshabalalisa (WMD) zazingekho e-Iraq'.
Esi sigqibo sithetha ukuba kuya kuba semthethweni ukuhlasela utshaba olusemthethweni ngenxa yokuba luneWMD. Oku kusetyenziswa kwamandla akwamkelekanga kwimithetho yamazwe ngamazwe yemfazwe, okanye kuzo naziphi na izivumelwano zemichiza, zebhayoloji okanye izixhobo zenyukliya.
Ngokoluvo oluqhelekileyo โlokulwa nemfazweโ, esona simangalo sichasene noGeorge W Bush kunye noTony Blair yayikukuba bajije ubungqina malunga nobukho bezixhobo zembubhiso e-Iraq, baza baya emfazweni ngobuxoki. Kuninzi okunokuthi kuthethwe kweli nqaku, amanqaku ashiywe ngaphandle kokugxeka okuqhelekileyo okuqhelekileyo, kwaye esinokuqiniseka ukuba akayi kuyifumana kwingxelo yeChilcot.
Ngokomzekelo, kucacile ukuba urhulumente wase-US wazimisela ngabom ukujongela phantsi kunye nokutshabalalisa abahloli bezixhobo zamazwe ngamazwe xa babe ngumqobo kwimfazwe-kwaye urhulumente wase-Bhritane wadibana nale nkqubo.
Xa uHans Blix, intloko ye-UNMOVIC yokuhlola izixhobo, waqala ukunika iingxelo ezintle ngakumbi malunga nentsebenziswano karhulumente wase-Iraqi malunga nokuthotywa kwezixhobo, i-US yaqala ukuthetha malunga nabahloli.
Unobhala welizwe laseUnited States uColin Powell wathi ngoJanuwari 2003: โUmbuzo asikokuba kufuneka ixesha elingakanani na ukuze uhlolisiso lusebenze. Ukuhlola akuyi kusebenza.โ
U-Powell uxelele iBhunga lezoKhuseleko le-UN ngoFebruwari 2003: 'Umcimbi ophambi kwethu awukho ixesha esizimisele ukunika abahloli ukuba badideke ngenxa yokuphazamiseka kwe-Iraqi kodwa sizimisele kangakanani ukunyamezela ukungathobeli kwe-Iraq ngaphambi kokuba , njengebhunga, thina, njengeZizwe eziManyeneyo, sithi, โKwanele. Konele."'
IBritane idlale indima yayo kolu hlaselo lwabahloli. Unobhala wezangaphandle wase-Bhritane uJack Straw wathi ngoFebruwari ka-2003: โEndaweni yokwamkelwa okuvulekileyo kunye nokungafihli nto, sinomkhwa, apho imbonakalo yentsebenziswano engaphezulu imaski ukufihlwa ngabomโฆ. Kukho isigqibo esinye kuphela esinokufikelela kuso: I-Iraq isemngciphekweni wokwaphulwa kwezibophelelo zayo zokuthotywa kwezixhobo.
Nge-7 kaMatshi 2003, I-Blix ibike ukuba i-Iraq, kude nokuba 'ekungathobelini', yayisebenzisana ngeendlela ezininzi. Phakathi kwezinye izinto, imijukujelwa ye-al-Samoud ephakathi kwe-34 yayisandul 'ukutshatyalaliswa, kunye neentloko ezimbini zemfazwe, isiqhubi kunye neenjini ezintlanu zomjukujelwa. UBlix uchaze oku kwiBhunga lezoKhuseleko โnjengomlinganiselo omkhulu wokuthotywa kwezixhobo โ eneneni, owokuqala ukususela phakathi kwiminyaka yee-1990โ. Inkosi ye-UNMOVIC yathi 'amanyathelo amaninzi' e-Iraq anokubonwa 'njengesebenzayo' okanye 'esebenzayo'.
UColin Powell wachaza ezi zenzo endaweni yokuba 'yimbonakalo yokuchithwa kwezixhobo, ukufana kwentsebenziswano', 'izenzo ezinqabileyo kunye nezithembiso zephepha'. UBlair uthe: โBesisoloko sicinga ukuba le inokuba yinxalenye yedrip feed yemvume. Le yindlela uSaddam awudlala ngayo umdlalo wemvumelwano.
Okukhona i-Iraq isebenzisana kakhulu, kokukhona baba nempumelelo abahloli, kokukhona i-US neBritane zazinobutshaba kubahloli.
Okubaluleke kakhulu, ngokuchasene neengxelo zikaPowell, ukunika abahloli ixesha lokuhlola, ngokwenene, yayingumbuzo phambi kweBhunga lezoKhuseleko.
Emva phayaa ngowe-1999, xa iBhunga Lokhuseleko leU. I-UNMOVIC kunye nohlolo lwenyukliya, i-IAEA, bacelwe sesi sigqibo ukuba benze 'inkqubo yomsebenzi yokuphumeza izigunyaziso zabo', emva kokuba bezinzile e-Iraq. (Abahloli bezixhobo ze-UN baye barhoxiswa yi-US ngo-1284, emva koko bala ukuphinda bamkelwe emva kokuba kufunyaniswe ukuba abaqhubi beCIA bangene kumaqela okuhlola ukuze bancede amaziko ekujoliswe kuwo kuqhankqalazo lomoya.)
Le nkqubo yomsebenzi, ngokutsho kwe-UNSCR 1284, kufuneka ichaze 'imisebenzi eseleyo yokuchithwa kwezixhobo kufuneka igqitywe yi-Iraq', kwaye umsebenzi ngamnye kufuneka 'uchazwe ngokucacileyo kwaye uchaneke'.
Inkqubo yomsebenzi yayilolona xwebhu lubalulekileyo abahloli bacelwa ukuba balubhale. Ukuphunyezwa kwenkqubo kuya kubonisa, ngokupheleleyo kangangoko kunokwenzeka, ukuba i-Iraq inazo na izixhobo zentshabalalo enkulu. Ngenye indlela, ukuba inkqubo yomsebenzi yaphazamiseka okanye yanqunyanyiswa yi-Iraqis, iya kubonisa ngokucacileyo ukuba ama-Iraqis ayenqaba ukusebenzisana nokuhlolwa.
Ngaphandle kwento yokuba yayingomnye wababhali be-UNSCR 1284, urhulumente wase-United States ngo-2003 wayezimisele ukuthintela abahloli ukuba basebenze kwinkqubo yomsebenzi. I-UNMOVIC ekugqibeleni yasasaza iNkqubo yayo yoYilo loMsebenzi kumalungu eBhunga lezoKhuseleko le-U.N 17 Matshi 2003. Intetho esesikweni yayiza kulandela on 19 Matshi, xa iBhunga lezoKhuseleko lalinokuthi ekugqibeleni liyivume inkqubo yomsebenzi. Le mvume ibinokwazisa inqanaba elitsha kunye nesigqibo sohlolo-ixesha 'leenyanga', hayi iiveki okanye iminyaka, utshilo uHans Blix. on 7 Matshi 2003.
Ukuba i-UNMOVIC ibivunyelwe ukuba ikhusele le mvume, bekungenakwenzeka ngokwezopolitiko ukuba i-US neBritane ziqalise imfazwe yazo kangangeenyanga, mhlawumbi ziphelise imfazwe ngokupheleleyo.
Kunoko, at 8pm ngobusuku be 17 Matshi, iiyure nje emva kokuba i-UNMOVIC inikezele kwiNkqubo yoMsebenzi oyiDrafti, uBush waya kumabonwakude ukuze akhuphe isiphetho kuMongameli wase-Iraq uSaddam Hussein - kunye nokuyalela abahloli bezixhobo kunye nabanye abantu bangaphandle ngaphandle kwelizwe.
Imisebenzi ephambili โecaciswe ngokucacileyo nangokuchanekileyoโ yokuthotywa kwezixhobo yayisandulโ ukuyilwa. Ibhodi yeemviwo (iBhunga Lokhuseleko leZizwe Ezimanyeneyo) lalisandulโ ukufumana iphepha leemviwo elicetywayo. I-US, ngoncedo olubalulekileyo oluvela e-Bhritane, yakhetha lo mzuzu ukuvala ibhodi yeemviwo, igxotha abagadi babaviwa, kwaye iqhube itanki kwiholo yeemviwo- ngelixa ichaza ukuba umfundi akaphumelelanga.
Sinokuqiniseka ngokuqinisekileyo ukuba eli ayililo ibali eliza kubaliswa nguChilcot.
I-ZNetwork ixhaswa ngemali kuphela ngesisa sabafundi bayo.
Nikela