Tlokotsi e 'ngoe e hlahella Turkey e le motsoako oa ho se tsitse ha ka hare le likhatello tsa ka ntle li senola ho hanyetsana ha mohlala oa tsoelo-pele oa Erdogan oa likoloto.
Melemo ea nalane ea Peoples' Democratic Party (HDP) likhethong tsa Turkey koatile litabatabelo tsa boipuso tsa Mopresidente Recep Tayyip Erdogan. Kamora ho khona ho tšela moeli o phahameng haholo oa likhetho oa liperesente tse 10, ho makatsa ha HDP ho bolela hore mokha oa pro-Kurdish, ka lekhetlo la pele, o tla emeloa ka molao paramenteng - ho thibela Erdogan ho fumana bongata mme ka hona a sitisa litabatabelo tsa hae tsa ho ngola bocha. molaotheo le ho ipha matla a boitaolo.
Empa le hoja ho kena ha HDP ka paramenteng ho bontša mohato oa bohlokoa bakeng sa sesosa sa Kurdish le bakeng sa le letšehali la Turkey, maru a lefifi a se a ntse a bokane. Bakeng sa Erdogan, phephetso ea 'nete e ntse e larile ka pele, kaha Mokha oa hae oa Toka le Nts'etsopele (AKP) joale o tlameha ho leka ho theha selekane se busang se sa tsitsang ha a tobane le khanyetso e ntseng e hola ea lipolotiki. Ho Turkey ka boeona, ho hloka botsitso ho bakoang ke hona e ka 'na ea e-ba sesupo sa moferefere o moholo oa lichelete ha "mohlolo" oa moruo oa lilemo tse leshome o ntse o tsoela pele ka potlako.
"Mohlolo" oa Turkey
Lilemong tse leshome tse fetileng e bile e 'ngoe ea keketseho e neng e e-so ka e e-ba teng bakeng sa moruo oa Turkey, ho matlafatsa botumo ba Erdogan har'a batho ba futsanehileng le ba maemo a mahareng bao maemo a bona a bophelo a neng a bonahala a ntlafala haholo ho theosa le lilemo. Ho tloha ha AKP e qala ho busa ka mor'a mathata a lichelete a 2001, Turkey e bone GDP ea eona ka makhetlo a mane ka morao ho ts'ebeliso e matla ea ts'ebeliso le kaho. Ka lebaka leo, "Nkoe ea Anatolian” e bile le keketseho e potlakileng ka ho fetisisa Europe le OECD.
Ha e le hantle, le hoja moruo oa lefatše o ile oa putlama ka nako e telele ka mor'a ho putlama ha Wall Street ka 2008, Turkey e ile ea iphumana e hohela lichelete tse ngata tsa lichelete tse tsoang linaheng tse ling ha bo-ramatsete ba tsoang linaheng tse ling ba ne ba shebile mebaraka e tsoelang pele bakeng sa chai e phahameng. Ka thuso ea phaello e tlase ea maiketsetso ea US Federal Reserve, khoebo ea likoloi e hlahisitsoeng e ileng ea bona chelete e ngata e chesang tsamaisong ea mekoloto ea Turkey, e matlafatsang kholo ea kholo nakong eo baahisani ba bangata sebakeng seo ba neng ba oela mathateng kapa ntoeng.
Leha ho le joalo, ha e le hantle, boholo ba kholo ena bo ne bo itšetlehile ka ho phahama ha theko ea lichelete. Ka lebaka la ho oa ha meputso ea 'nete ka lebaka la liphetoho tsa neoliberal tse lumelletsoeng ke IMF kamora koluoa ea lichelete ea 2001, kalimo ena eohle e ile ea fella ka ho eketseha ha likoloto tsa poraefete. Likoloto tsa botho li ile tsa phahama ka liphesente tse 61 ka karolelano ka selemo pakeng tsa 2005 le 2008, ha likoloto tsa karete ea mokitlane li ntse li eketseha ka liphesente tse 77 selemo le selemo pakeng tsa 2010 le 2013. thunyaka mokhoa o tsotehang: ho tloha ho 4.7 lekholong ea chelete e kenang ka 2002 ho ea ho karolo ea 50.4 lekholong ka 2012.
Ka nako e tšoanang, kaho e matlafalitsoeng ke mokitlane e ile ea fetola tikoloho ea litoropo ea Turkey haholo. Lilemong tsa morao tjena, liqhobosheane tsa meaho li ile tsa phahama holim'a litoropo tse kholo, 'me mabenkele a atile ho pholletsa le naha, athe Erdogan eena ka boeena o ile a ikakhela ka setotsoana molemong oa merero e meholo e meholo, ho kenyeletsoa le boema-fofane ba boraro ba Istanbul, borokho ba boraro. ho pholletsa le Bosphorus, le lik'hilomithara tse 43 kanale ea sekepe ho haola le toropo ho hokahanya Leoatle le Letšo le Leoatle la Marmara.
Ka $ 170 limilione tse likete, mesebetsi ea kaho le e amanang le eona joale akhaonte bakeng sa karolo ea bohlano ea moruo oa Turkey oa $790 bilione. Lilemong tse supileng esale ho qala mathata a lichelete lefatšeng ka bophara, liqhobosheane tse ncha tse 39 li hlahile naheng ka bophara, 'me tse ling tse 42 li ntse li hahuoa. Le ha Turkey e ne e na le mabenkele a 46 feela ka 2000, a teng hona joale tse fetang 300 - ka merero ea ho haha ba bang ba 300 lilemong tse leshome tse tlang. Lintlha tsa moruo tse tsoang ho Setsi sa Brookings bakeng sa 2015 e bonts'a hore libaka tse 'nè ho tse leshome tse ntseng li hōla ka potlako lefatšeng li teng Turkey: Ankara (9th), Bursa (4th), Istanbul (3rd) le Izmir (2nd).
Se nyolohang se tlameha ho theoha
Empa joalo ka libakeng tse ling, mokhoa ona oa ntlafatso oa lichelete o qala ho senola likhohlano tsa oona tse kotsi. Histori ea morao-rao ea mathata a marakeng a hlahang e hlakile tabeng ena: ha e phahama, e potlakela ho oa. Joalo ka lintlafatsong tse fetileng tsa moruo, "mohlolo" oa Turkey o tsositsoe ke keketseho e sa tsitsang ea melato ea kantle. Mme ka liperesente tse 90 tsa mokoloto oa khoebo oa naha o kentsoeng licheleteng tsa kantle ho naha joalo ka dolara ea Amerika le euro, bokhoni ba lekala la poraefete la ho lefa likalimo tsena bo hokahane ka kotloloho le boleng ba lira ea Turkey, e theohileng ka liperesente tse ka bang 60 ho tloha ka 2008.
Matšoao a pele a khathatso bakeng sa mohlala oa neoliberal oa Erdogan a hlahile ka Mots'eanong le Phuptjane 2013, ha leqhubu la khalefo le neng le tlisa batho ba limilione literateng kamora tlhaselo e mabifi ea mapolesa khahlanong le boipelaetso ba tikoloho ho boloka Gezi Park, e 'ngoe ea tse tala tse setseng. libaka tse bohareng ba toropo ea Istanbul. Ka bomalimabe, serapa sena se ne se reretsoe ho bula e 'ngoe ea merero e meholo ea litoropo ea Erdogan, ho kenyeletsoa lebenkele le leng le leholo la mabenkele. Bonyane batho ba 22 ba bolailoe ke mapolesa merusung eo, e ileng ea nama joalo ka mollo oa hlaha naheng ka bophara pele e felisoa ka mabifi.
Ka nako eo, ho ne ho se ho hlakile hore bofetoheli ba Gezi bo ne bo fana ka maikutlo a mathata a tebileng, a moralo moruong oa lipolotiki o ntseng o mpefala oa Turkey. Boipelaetso bo senotse likhohlano tse ntseng li hola lipakeng tsa, ka lehlakoreng le leng, setaele sa Erdogan sa megalomaniacal le mokhoa oa mmuso ho ea holimo. ntlafatso ea litoropo (le bobolu bohle bo atileng bo tlang le eona), 'me, ka lehlakoreng le leng, takatso ea baahi ba tloaelehileng ea ho etsa motse ka setšoantšo sa bona. Ka nako e ts'oanang, boipelaetso (le ts'ebetso ea mapolesa e ileng ea latela) e ile ea bua le phetoho ea bolaoli ea naha ea neoliberal le khanyetso e ntseng e eketseha ea Erdogan e ntseng e eketseha ea boipuso.
Likhoeling tse latelang, maemo a moruo a ile a mpefala ka potlako. Mathoasong a 2014, ketsahalo e khuts'oane e matla moferefere wa mebaraka e totobalitse matšoenyeho a ntseng a eketseha a batseteli mabapi le boemo ba moruo oa Turkey. Joalokaha US Federal Reserve e phatlalalitse ho elella bofelong ba 2013 hore e tla fokotsa ("tapering") lenaneo la eona la khothatso ea lichelete, Wall Street e ile ea tšoha 'me ka tšohanyetso ea qala ho fokotsa ho pepeseha ha eona ho limmaraka tse ntseng li hlaha. Lira ea Turkey e ile ea angoa haholo ke seo ho thoeng ke "taper tantrum", e qobella Banka e Bohareng hore e kenelle mebarakeng ea lichelete ho latela maemo. $ Limilione tse likete 19(kapa karolo ea 2 lekholong ea GDP), e siea sebaka sa eona se tlase ka kotsi ho lichelete tsa lichelete tsa kantle ho naha.
Leha ho na le mathata ana, Erdogan o ile a khona ho tšoarella setulong le ho hapa likhetho tsa mopresidente tsa 2014 ka sekhahla. Ha a netefatsa litabatabelo tsa hae tse kholo, Sultan e mocha o ile a ikahela ntlo ea bopresidente ea likamore tse 1,150 ka theko ea lidolara tse limilione tse likete tse 1.2 mme a phatlalatsa morero oa hae oa ho ngola molao-motheo bocha le ho theha tsamaiso ea bopresidente eo tlas'a eona a tla fumana matla a macha. Merero ena e sa tsoa emisoa, haholo-holo ka lebaka la ponahalo e matla e makatsang ea HDP likhethong.
Sefefo se phethahetseng ka pele?
Empa le hoja tlhōlo ea HDP e ketekoa ka nepo e le tšitiso ea demokrasi ho boipuso, ho khutlela morao ha Erdogan ha hoa ka ha amoheloa ka mofuthu ke batseteli ba kantle ho naha. Pontšong e 'ngoe ea hore mebaraka ea lichelete ea lefats'e e tsotella botsitso ba lipolotiki (esita le eona e tla ka theko ea ho fokotsa tokoloho ea lipolotiki le boipuso bo tummeng) ho feta ho ba le tokelo ea demokrasi joalo, lira tsa Turkey li ile tsa oela hang-hang. ka nako tsohle tlase ha 'maraka oa setoko o ntse o putlama. Setsebi sa hedge fund o ile a lemosa ho hobe le ho feta: "Sena se tla ba teng bakeng sa Maturkey. Ke tšaba hore mathata a tla tla haufinyane. ”
Turkey joale e iphumana e tobane le khatello ea mokoloto e ka bang mpefatsang. Likhoeling tse tlang, lintlha tse peli li tla ba bohlokoa ho tseba hore na koluoa e tla ba mpe hakae. Ntlha ea pele, ho na le taba ea botsitso ba ka hare. Haeba AKP e sa khone ho theha selekane se busang, ho se ts'oanehe ha lipolotiki ho bakoang ke ho ka 'na ha kenya letsoho litšenyehelong tse phahameng tsa ho alima le ho tsoela pele ho thella ha lira. Haeba AKP e atleha, ho ka etsahala hore mokhatlo o mocha o kenyelletse batho ba linaha tse hole-hole bao e leng khale ba hanyetsa liteko tsa Erdogan (ka pelo e halofo) tsa ho felisa khotso le Kurdistan Workers' Party (PKK). Sena le sona se ka senya khotso ka ho felletseng, sa mpefatsa likhohlano tsa ka lapeng.
Tšokelo e 'ngoe e tebileng ea botsitso ba ka hare ke ho oa ha ntoa ea lehae ea Syria. Selemong se fetileng, PKK le mokhatlo oa bo-khaitseli oa eona oa Syria, Democratic Union Party (PYD), ba 'nile ba loana ka matsoho le ISIS ho sireletsa likampong tsa Kurdish tsa Rojava, tse tummeng ka ho fetisisa naheng. tokoloho ea mohale oa Kobane. Nakong ea ntoa ena, ho hlahile bopaki bo tšoenyang ba Turkey e thusa ISIS ka boiteko ba ho hlola teko ea lehae ea PYD ea boipuso ba demokrasi. Pefo e bakiloeng ke eona e sentse khafetsa naheng ea Turkey eo boholo ba eona e leng Makurdi ka boroa-bochabela, haufinyane tjena nakong ea likhetho tsa mafelo-beke a fetileng, ha ba babeli ba ile ba bolaoa 'me ba bangata ba tsoa likotsi tlhaselong ea bomo sebokeng sa HDP.
Ntle le likhohlano tse ntseng li hola tsa lipolotiki ka hare ho Turkey, ntlha ea bobeli e tla khetha likhoeling tse tlang e tla ba ho hloka botsitso ho ntseng ho eketseha ha mebaraka ea lichelete tsa lefats'e. Ha US Federal Reserve e ikemiselitse ho nyolla litefiso tsa tsoala lekgetlo la pele ho tloha ka mathata a lichelete a 2008, IMF a fana ka litemoso ea "super taper-tantrum e tlang pele." Pejana bekeng ena, Financial Times e hlokometse hore "khopolo-khopolo mabapi le tsosoloso ea moruo linaheng tse tsoetseng pele e lebisitse ho thekiso e kholo ka ho fetisisa ea khoeli le khoeli likolotong tse ntseng li hlaha tsa 'maraka ho tloha ha "taper tantrum", e hlahisa matšoenyeho a hore lefats'e le kena mohatong o mocha oa moferefere oa' maraka. ”
Ho sa le joalo, 'muso o sebelisa mekhoa ea oona ka potlako ho loantša likhatello tsena tsa ka ntle. Lipolokelo tsa Banka e Bohareng li theohetse ho $35 bilione, tse koahelang chelete ea likhoeli tse peli feela ho tsoa kantle ho naha. Mokoloto oa kantle o fihlile ho $430 bilione - mme ha lira e ntse e tsoela pele ho thella moroalo oa 'nete oa mekoloto ena e tla mpefala le ho feta. Ka libanka tsa Turkey ka lebaka la ho kenya chelete e fetang $95 bilione mokolotong oa kantle selemong se tlang feela, maru a lefifi a mathata a mekoloto a ntseng a atamela a se a le haufi. E le setsebi se seng sa 'maraka e behe, "sena se iphetolela ho ba sefefo se phethahetseng sa maele."
Jerome Roos ke mofuputsi oa PhD ho Moruo oa Machaba oa Lipolotiki Setsing sa Univesithi ea Europe, ebile e le mohlophisi ea thehiloeng RUBA Makasine. Mo latele ho Twitter ho @JeromeRoos.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate