Nusipepa o Faamaumauga, e avea o se faʻalapotopotoga faʻavae ma puipuia tumau a le US
pule a le malo, ma e manaia ma malie le vaai pe na faapefea ona taulimaina.
O le tasi faafitauli mo le pepa o le faamalamalama ma
ta'uamiotonuina le taupulepule a Amerika ona o le fa'auigaina lelei ma le agalelei o lenei atunu'u
uiga lelei. O nisi taimi o lenei faʻafitauli ua faʻamalieina e ala i le faʻaleagaina o le puna, ma o le mea moni
na faia e le Times lena mea i ni nai vaiaso talu ai i le tuʻuina atu o le le faitioina o le itulau pito i luma
i taumafaiga a Stoll e ta’uleagaina le molimau a Rigoberto Menchu. Ae o le tusitala ma
uiga o le lipoti a le Komisi Fa'amatala Fa'asolopito na faigata ai ona togafitia
le pepa aloaia i lenei faiga, a itiiti mai i se taimi puupuu. Sa faamalosia le Times e utia le
pulufana, ma faailoa i luga o lona itulau pito i luma o le vaegaau na faia le tele o le fasiotiga ma
o le Iunaite Setete sa taupulepule (Feb. 26, 1999). O le tala fou na taʻalo laitiiti
gugu, ma taʻua ai se tasi "fesoasoani e le taʻua" o ia na taʻutaʻu atu na maua e le Komisi
fa'amaoniga e iloa e le Iunaite Setete le fasioti tagata ma o lo'o lagolagoina pea le
militeri Kuatemala." E pei ona taʻutino mai e le tusiga o le aʻoaʻoina o le autau a Amerika o se
autu autu "ma le taua tele o le solia o aia tatau a tagata," o le US
"iloa" le mea na tupu e sili atu nai lo le manino. Na le mafai foi e le tusiga
taʻua o le mataʻutia a le setete na faʻateleina i le ogaoga e fesoʻotaʻi saʻo i fesoasoani a le US ma
aʻoaʻoga.
O le tala fou na maua ai le amataga o le taua
1960, ina ua "taupulepule se Malo i le itu taumatau a le militeri [na tetee] i se tulaga masani
Latina Amerika itu agavale fouvalega." O le tala faasolopito lea o Times, ae le o le talafaasolopito moni: le
taua e mafai ona iloa i le US faatoilaloina o se malo filifilia i le 1954 ma le faʻapipiʻiina
o le "malo saʻo e pulea e le militeri" lea na tali atu i manaoga tele
na'o le fa'amalosi. (I se tasi o na Orwellisms ofoofogia e faʻatamaoaigaina ai le malo o Amerika
talafaasolopito, na taʻua e Richard Nixon e faapea "O le taimi muamua lea i le talafaasolopito lea a
Ua suia le pulega faa-Komunisi i se pulega saʻoloto.”) E lē gata i lea, o le fouvalega
na amata mai totonu o le militeli, ae le o le au faifaatoaga, e ui lava o le
O tulaga na faia i lalo o le pulega o le mata'utia na faafaigofie ai le faafaigaluegaina o le aufaifaatoaga. Tele leoleo
le fiafia i le faʻaaogaina e le US o le teritori o Kuatemala e aʻoaʻo ai le au osofaʻi a le Bay of Pigs, ma latou
na faia se fouvalega i le 1960 lea na nutimomoia i le fesoasoani a le US. O nisi o leoleo na sosola i
mauga ma amata ai loa ona faatulaga se osofaiga. O se tagata fouvale maualuga, o Luis Turcios Lima, o le sa i ai
a'oa'oina i Fort Benning, Georgia, fai mai e fa'aosofia e uiga papeti o le
Malo Kuatemala ma le faʻamoemoe "ia faʻamamā le malo, ae le o le faʻaumatia
kapitalisme." I se faapuupuuga, e le o se "apa'au agavale Latina-Amerika
osofaʻiga" ma le matafaioi a le US i le fausiaina o se mea taua.
O le fa'atonuga a le Times i le "Guatemala's Nightmare
Past" (Fepuari 28, 1999), aʻo faʻaalia le mataʻutia ma le auai o Amerika,
mulimuli ane faʻaalia le mea moni e faapea o le Iunaite Setete "ua fesoasoani e faʻaalia lona
complicity" ma ua "tuuina atu faila taua i Kuatemala." Na o le Op Ed
koluma o loʻo feagai ma lenei lomiga na faʻaalia ai foi "Fesoasoani Kuatemala e Suʻe le Upu Moni"
(Kate Doyle, Mati 1, 1999), ma faaiʻu ai e faapea, i le fesoasoani atu i le upu moni e tofia “le
ua faia e le pulega se "faiga taua o le togiola." E ala i lenei faatoesega
auala, o le pepa e aloese mai fesili autu: Aisea na faia ai le Iunaite Setete i se faiga
o le mata'utia mata'utia mo le tele o tausaga? O fea na iai lipoti a le Times ma le aufaasālalau ma
o le ita i lenei fasiotiga tagata i lo matou tuafale, o le leai o se mea na umi ai le fasioti tagata
umi e mafai? Afai e mafai e le Iunaite Setete ona lagolago malosi i sea faiga mo le tele o tausaga,
e le fa'aleaga ea o ia o se fa'amasino e mafai ona faia fa'ai'uga fa'aituau i le lalolagi
aia tatau a tagata soifua?
O nei fesili e le mafai foi ona laga i le
Taimi-o lenei tusi a le tusitala na tuʻuina atu i luma, e pei ona faʻamoemoeina, e le mafai ona faʻasalalau. Ae i a
lagona na taliina i latou e le faatonu e tasi ma le Op Ed koluma-o loʻo i ai i le Iunaite Setete
ua suia le ala, ma ua sili atu ona maaleale i nei mataupu, e pei ona molimauina e lona
galulue faatasi ma le komisi o le upu moni ma lona nofo sauni e pomu Serbia (pe a lē o Turkey ma
Saudi Alapi)!
-----
Edward Herman o se Polofesa Emeritus o Tupe,
Wharton School, Iunivesite o Penisilevania, ma le tusitala o le manumalo o le Maketi (South
End, 1995) ma The Global Media (faatasi ai ma Robert McChesney, Cassell, 1997), faatasi ai ma isi
tusi._