Herman
le
o le upu "fasioti tagata" o lo'o fa'aogaina tele ma le le fa'atatau i nei aso; Sebastian
Na mafai ona iloa atu e Unger i Kosovo e ala i le tilotilo i le tino o se tasi o Albania na tuuaia
ia avea ma se tagata na afaina i fitafita Serbia ("A Different Kind of Killing," NYT Magazine,
Fep. 27, 2000), ma ua faatoa maua e le Faamasinoga o Hague le Bosnia Serb General.
Ua nofosala Radislav Krstic i lena solitulafono mo lana matafaioi i le fasioti tagata
O fitafita Mosalemi i Srebrenica i le 1995 (sa ioeina tamaitai ma tamaiti Muslim
e lei fasiotia ae tuliesea mai le taulaga). O le sailiga mulimuli na fa'avae i se vaega
i le faaupuga o le 1948 Nuremberg Convention's faauigaina o le fasioti tagata,
e tusa ai ma le fasioti tagata o le taumafaiga e faʻaumatia se tagata atoa poʻo "i totonu
vaega.” O le fasifuaitau mulimuli e tatala ai le avanoa e fasiotia ai se tagata e toatasi
fa'ailoga lanu po'o faiga fa'apolokiki e mafai ona faauigaina o le fasioti tagata-atonu o se vaega
o se tauiviga, poʻo le faʻaalia o se faʻamoemoe, e fasioti i latou uma (i le Sebastian
Unger). O le mea e malie ai, o le faaiuga a le Komisi Faamasino o Hague i luga o le General Krstic na taua e faapea
pule mo lana faauigaga vaapiapi o le fasioti tagata le ta'usalaina e UN o le
1982 fasioti tagata Palesitina i Sabra ma Shatila o se fasioti tagata, o se fasiotiga tele
na faia i lalo o le taʻitaʻiga a le Palemia o Isaraelu i le taimi nei, o Ariel
Sarona.
le
o le upu fasioti tagata e na'o le anoa, peita'i, pe a fa'atatau i fasiotiga tagata ia
o se vaega o se polokalame fa'atulagaina o le fa'aumatiaina o se fa'ailoga fa'ale-aganu'u, fa'apolokiki,
fa'alelotu po'o fa'ailoga lanu. O le mea e faanoanoa ai, o lenei faʻaoga aoga e mafai ona faʻaoga i
le faateteleina o sauaga i totonu o teritori o Isaraelu, lea o tulaga
lea e tupu ai le fasioti tagata e matua'i tau fa'afeiloa'i. Tasi le tulaga
o se matua le paleni i malosiaga o loo fete'ena'i e mafai ai e se tasi itu ona fasioti
faigofie ma i luga o se fua tele e aunoa ma le taufaamatau o le taui tutusa. Se lua
tulaga e faapea o tagata o le malosi faamiliteli e lagona i latou lava
ia faapitoa, silisili, tagata filifilia, ma i latou o loo latou tauivi ai
e manatu i ai o ni tagata faatauvaa, e mataʻutia, e oo lava i lalo ifo o le tagata. O le tulaga lona tolu o lena
o le vaega malosi faamiliteli e manao i se mea mai le vaega vaivai o le
e le fia talia e le vaega vaivai, ina ia tupu ai se feeseeseaiga ma fafaga ai
lava ia. O le tu'utu'uga mulimuli e leai se malosi mai fafo e fa'atulafonoina le
le fa'aaogaina o sauaga e le vaega maualuga a le militeri, se'i fa'asilisili lena
sauaga e ala i le fesoasoani a lima ma le lagolago fa'alemalo, ina ia mafai e le vaega maualuga
e fasioti moni lava e aunoa ma se tapulaa.
le
o le tulaga muamua ua manino ma atoatoa ona ausia i le tauiviga o loo i ai nei i le va o Isaraelu
ma Palesitina i teritori o lo o nofoia. O Isaraelu e iai se tasi o
autau sili ona malolosi i le lalolagi, o se ea tele, afe o tane tane, ma le
le tele o auupega faʻaonaponei faʻaonaponei e talafeagai mo le fasioti tagata tetele, e oʻo lava i le aofia ai
auupega faaniukilia. Ua faaauupegaina i latou i nifo ma aoaoina e le US
nofoaga faamiliteli, ma o lena faavae e tu i tua o Isaraelu
militeli i se soofaatasi mautu. I le isi itu, e leai se ea a Palesitina
malosi po o tane tane, ma e na o ni lima laiti—ma maa—e tauva ai a
malosi malosi faafitafita. O la latou lagolago mai fafo mai atunuu Arapi lata ane o
toetoe lava fa'aigoa atoa, o le to'atele o i latou e fa'alagolago i fesoasoani a le US ma isi lagolago
lea ua solipalaina i latou ma taofia ai so o se lotogatasi moni ma le
Palesitina ua si'omia.
le
tulaga lona lua ua ausia atoatoa foi. Ua leva ona togafitia e le setete Iutaia lona Arapi
o tagata o loo nonofo ai o ni tagata faatauvaa, faatasi ai ma tagata Iutaia o le “tagata filifilia” lea ua “togiola le laueleele”
e tusa ai ma upumoni faalelotu (tagai Israel Shahak, Jewish History, Jewish
Tapuaiga [Pluto, 1994]). I se tusi 1934, o le taitai Zionist Joachim Prinz e oo lava
faamalo atu ia Adolf Hitila mo lona fausiaina o se setete e faavae i luga o le "mataupu faavae o
le mama o le atunuu ma le ituaiga.” O le talafaamaumau o le faalumaina o Palesitina e
O taʻitaʻi o Isaraelu e pei o le "segata" ma "tagata faatupu faalavelave" e toe foʻi i tua, e pei o le mea
faiga le alofa o nei tagata maualalo ma talanoaga i auala e aveese ai
latou e ala i le tulei sa'o i fafo po'o le faia o lenei mea e ala i le faia o latou olaga
le gafatia. O le maualuga o le militeri ua atili ai ona faateteleina le lagona o le faailogalanu
maualuga ma le le alofa. E mafai ona manatua o le "saoloto" Puipuiga
Na faatonuina e le Minisita o Yitzhak Rabin le au puipuiga a Isaraelu i le taimi o Intifada 1
ina ia mafai ona latou ulufale atu i fale Palesitina ma "faia ivi" o tagata nonofo
e aunoa ma le fefe i le faasalaga.
Ua sili atu le leaga o mea talu mai lena taimi, ma o tagata matau mai fafo ua lipotia mai e le aunoa
(e masani lava i luga ole imeli ma fafo atu o faʻasalalauga faʻasalalau) ile auala e manaʻo ai Isaraelu
faiga fa'amalosi e faasaga i "tagata faatupu faalavelave," lautele faasino i le Palesitina ma
le ita ita e pei o "manu," ma le auala e faia ai e leoleo tagata Palesitina e tutusa
agaga e pei ona togafitia e le Siamani Waffen SS tagata Iutaia. Tagata asiasi mai Amerika o Rebecca Elswit,
talu ai nei na matamata i le motu o tagata Iutaia o fetagisi "le oti i tagata Arapi" o leoleo
toso atu tamaiti Arapi fefefe ma tafetotoi i taavaletoso paddy, malepelepe ma
na ee atu i leoleo a o latou mimilo le lima o le tamaitiiti e toatasi seia gau. O ia
na faamautinoa mai e se tasi fafine lotu, e ui i lea, o nei mea ua na o "manu"
("O Ai Ia Tagata? O'u Tagata?," Iulai 31, 2001).
le
lona tolu o tulaga ua atoatoa foi. E mana'o Isaraelu e talia e Palesitina
o mea na maua e tagata nofoia i teritori o lo'o nofoia, o le ave e Isaraelu o le tele o
Ierusalema i Sasa'e, o lona auala feso'ota'iga na fesoasoani e fa'ato'a nofoia
teritori o se seti o fesoasoanistans e le mafai ona gafatia ma e le fesootai, Isaraelu
pulea o punaoa vai o teritori nofoia, ma atoa Isaraelu
pulega faamiliteli mo le manuia o le "saogalemu Isaraelu." Ua uma ona eleele
i lalo i lalo o Oslo ma le "filemu" mo le tele o tausaga, o Palesitina
e le mafai ona faʻatauina lenei mea ma e tatau ona teteʻe i le fiafia o le faʻamasinoga tulagalua, faamaualuga,
mana'oga tau tamaoaiga, ma a latou lava "saogalemu" tului. E pei ona le faia e Isaraelu
iloa nei aia tatau a le sē, le tetee a le sē
e le mafai ona onosaia ma e tatau ona togafitia lelei le sē. O lenei li'o leaga
ei ai lona tapula'a fasioti tagata.
le
tulaga fa na'o le tasi e fa'afitauli ma e maua ai nisi
fa'ailoga o le fa'amoemoe, a e o'o fo'i i'inei o le ata e fa'anoanoa. Ua i ai i ofisa o Amerika
tuuina atu, ma faaauau pea ona tuuina atu, Isaraelu e matua le faatuaoia le lagolago mo lona
faagasologa umi o le faamamaina o ituaiga ma le "faatauina o le laueleele." Ua latou maua
talia le igoa Isaraelu o soo se tetee a Palesitina o se "faiga faatupu faalavelave,"
tuuina atu le faamuamua i Isaraelu "saogalemu," ma le amanaiaina pe veto so o se talosaga o
tulafono fa'ava-o-malo i le amio le pulea a Isaraelu e pei o se pule fa'atosina. Ua latou maua foi
fesoasoani ia Isaraelu i nonogatupe ma auupega, ma e oo lava i le lotolotoi o Intifada 2 auai i totonu
polokalame fa'aa'oa'oga e fesoasoani i tagata Isaraelu e pulea ma fasiotia Palesitina
tagata tetee. Latou te le'i faia se taumafaiga itiiti e aumai le faamasinoga tonu i le
itulagi, o lea ua latou faamalosia ai i itu uma le faalagolago o Isaraelu i le malosi
ma ana taumafaiga e fa'ato'ilaloina le tete'e i teritori o lo'o nofoia.
lea
ua atagia i le faatinoga o ala o faasalalauga autu, lea ua faia ai Isaraelu le
manu'a ma fa'amautu lana taua maualalo ma fa'amama fa'atagata i
Tupe fa'aalu a Palesitina (silasila i la'u "Israel's Approved Ethnic Cleansing, Vaega 3," Z
Mekasini, Iuni 2001). O le soloia e Isaraelu o le silia ma le afe o Palesitina
fale, faoa fanua tetele, ma le tele o polokalame fau auala i le
teritori nofoia, i lalo o le Oslo "gaioiga filemu," uma i le solia o le
O le Feagaiga Lona Fa a Sineva, ua le vaaia i le aufaasālalau autu a Amerika,
fa'atasi ai ma le fa'atupula'ia faifaipea o faiga sauā, fa'aumatiaga o Palesitina
fa'ato'aga ma la'au olive, ma tapuni na fa'atupuina ai le nu'u ma fa'aleagaina
o lo'o nonofo fa'anoanoa.
lea
ua fesoasoani e fa'aalia atili ai sauaga mata'utia a Isaraelu i lalo o le Intifada 2
talafeagai ma na'o le "taui atu." Ma afai e mafai e le aufaasālalau ona folo ma faʻamaonia
o le fana e fasiotia ai le faitau selau o tagata tetee e aunoa ma ni auupega, ma le ogaoga o le sasaina
ma le fasiotia o le tele o afe o isi, faapea foi ma le faaleagaina o auala,
fale ma isi fausaga o tagata lautele, pe afai ma pe a o atu Sarona ma ana au
atili ma osofa'i ma le malosi atoa ma fasioti e pei ona ia fasiotia i Qibya ma Sabra ma
Shatila, o le a le faʻaauau pea e le aufaasālalau ona faʻapea o le "toe taui atu" lea
"faiga faatupu faalavelave" ma na aumaia e Palesitina e ala i le le taliaina o le
le ofo talafeagai a Parako "agalelei"?
E mafai e Siamani ona faʻaaogaina se Auschwitz ona e leʻi tuʻuina atu e Sisifo le faʻamuamua
i le mea na tupu i tagata Iutaia fa'atauva'a i lena vaitaimi. Ofisa
na latou iloa le mea o loʻo tupu, ma faʻapea foʻi ma le tele o faʻasalalauga talafou, ae latou te leʻi filifili
ina ia faaosofia tagata i se mea faapena. O aso nei o mea moni e sili atu ona faigofie, ae
o lo'o faia pea e le au pulega malosi ma latou ala fa'asalalau se galuega lelei o le tausia
fa'asalalauga fa'asalalau e uiga i solitulafono fa'asaga i tagata fa'atauva'a e lava le maualalo ma a
ia lava le fa'atoesega fa'apolopolo e fa'ataga ai latou e fa'atinoina i le fa'afefe
tulaga.
I aso nei, o Ariel Sharon, o le fatafata o Sabra ma Shatila ma Qibya, ua i ai se
lima saoloto e fasioti, faafetai tele i faiga faavae a Amerika ma ala o faasalalauga
galulue faatasi. Afai, e foliga mai e foliga mai, na te tatalaina le malosi atoa o le
Masini militeri Isaraelu i tagata Palesitina, US ofisa ma le US
o le a tauaveina e ala o faasalalauga autu se matafaioi mamafa o ni tagata e faafaigofieina le fasioti tagata.