I aso na sosoo ai ma le mafuiʻe mataʻutia na taia ai Ekuatoa i le aso 16 o Aperila, o laina siaki i supamaketi sa matua umi lava. O tagata Ekuatoa masani mai soʻo se ituaiga o olaga na faʻapotopotoina e faʻatau meaʻai, vai inu ma isi mea taua mo i latou na afaina. O se mala faalenatura sili ona leaga i le atunuu i le 70 tausaga, lea na maliliu ai le 1,000, sili atu i le 10,000 ua leai ni fale, ma mafua ai le sili atu i le $3 piliona le tau o le faaleagaina.
O le mafui'e na tupu a'o aga'i atu le atunu'u i se pa'u - ua o'o i se tau maualalo fou o le suau'u o le lalolagi ma ua tatau fo'i i le malo ona fa'aitiitia tupe fa'aalu a le atunu'u, ae maise lava i galuega fa'afaigaluega. E ui i le leaga o le tamaoaiga, ae o Peresitene Rafael Correa o loʻo avea pea ma faipule sili ona lauiloa i le atunuu.
O le mafuaaga o le lauiloa o Correa, aemaise lava i tagata matitiva o le atunuu, e faigofie. Talu mai lona palota i le 2006 ua toeitiiti atoa le afa, mai le 45 i le 25 pasene ma le le tutusa ua matua faaitiitia. Faatasi ai ma le maualuga o lafoga a le au maumea, ua i ai le siʻitia o tupe faʻaalu mo fale fesoasoani, tupe faʻafeiloaʻi mo e matitiva, ma le faʻaluaina o tupe teufaafaigaluega i aʻoaʻoga lautele. E le gata i lea, o atinaʻe i totonu o le atunuʻu ua vaʻaia le faʻaleleia, ma le tele o auala fou, iunivesite ma faʻaleleia o felauaiga lautele.
Ua aumaia foi e Correa se fuataga o le mautu faaupufai. I le va o le 1996 ma le 2007 na feagai ai Ekuatoa ma ni peresitene se valu ma ni fa'alavelave ogaoga fa'apolokiki ma le tamaoaiga. E oo atu i le taimi na tuua ai e Correa le au peresitene i le 2017, o le a ia pulea mo le 10 tausaga, e umi atu nai lo soo se peresitene talu mai Eloy Alfaro, o se tasi o tama faavae o le atunuu, na tuua le tofi i le 1911.
O se tasi o itu na feagai ai le malo ma faʻafitauli talu ai nei, o lona vaʻaiga ma fegalegaleaiga lautele. O se vaega taua o le aufaipisinisi, le tele o vaega agavale laiti, vaega o le siosiomaga, ma se vaega o le iuni ua faitioina le Peresetene mo le toe foi i tua i le tele o folafolaga o faiga faavae alualu i luma ma mo le puleaina i se faiga pule. Fai mai latou ua le mafai ona alu ese mai le 'extractivity' ma le faalagolago i le suauu, mai le malosi o le puipuia o le siosiomaga, ma mai le aofia ai o gaioiga lautele i le atinaʻeina o ana faiga faavae. O le mea pito sili ona taua o nei vaega o le faʻalapotopotoga a tagata, lea, e ui lava i ona vaeluaga i totonu, e mafai ona fai mai e fai ma sui o le 10 pasene o le faitau aofaʻi.
O lo’o fa’alagolago tele le atunu’u i le suau’u. E tusa ma le afa o tupe maua mai fafo a Ekuatoa e maua mai le suauu i fafo ma, i nisi taimi, e faalagolago i le tau o le suauu, e maua ai le kuata o le paketi a le setete. E ui lava i le 2008 faʻafitauli o le tamaoaiga o le lalolagi, na mafai e Ekuatoa ona faatumauina le malosi o le averesi faaletausaga tamaoaiga tuputupu aʻe e sili atu i le fa pasene i le va o le 2000 ma le 2012. Ae ui i lea, o le mea moni na talia e le atunuu le US tala e avea ma ana tupe ina ua maeʻa le suiga o le tamaoaiga o le 2000 ua matua faʻalavelaveina faiga faʻavae tau tamaoaiga.
E ui lava o Ekuatoa o se atunuʻu faʻafeiloaʻi mo tagata mai fafo, o nisi e manatu foi e faʻasao ma tapunia. O le faapau pepe, mo se faataitaiga, e le tusa ai ma le tulafono i le toetoe lava o tulaga uma. E lē gata i lea, o lo'o taatele pea uiga fa'avae fa'aa'oa'oga. Peita'i e mafai ona mimita le atunu'u e aofia ai le manatu fa'ale-aganu'u o soifua manuia (ola lelei) i totonu o lona 2008 faʻavae ma faʻapea ona saofagā i le faʻatalanoaga faʻavaomalo e uiga i le auala e ausia ai se sosaiete e le faʻatau ma faʻaleleia le siosiomaga.
O laufanua eseese o Ekuatoa - e aofia ai le Amazon, matafaga matagofie, vaomatua mauga, Atumotu o Galapagos ma mauga mu mata'ina - fa'atasi ai ma lona faitau aofa'i ma faiga fa'apolokiki, e maua ai se atunu'u e le itiiti ifo nai lo le manaia. I le taimi nei o loʻo taumafai le au faʻasao i Amerika Latina e toe faʻafoʻi le itulagi e taʻua o le 'pink tide', o le isi latou faʻamoemoega atonu o Ekuatoa ma e mautinoa o le a sili atu ona manaia.
Greg Wilpert
taʻitaʻi | Peresitene Rafael Correa Delgado. |
---|---|
ekonomi | GNI i le tagata $6,090 (Peru $6,360, Iunaite Setete $55,230). Na le mafai e Ekuatoa ona totogi aitalafu i le 2008 ma mulimuli ane faʻamutaina feagaiga faʻapisinisi e lua, e aofia ai le tasi ma le US. Ua liliu atu Correa i Saina: ia Tesema 2013 na ia malilie ai i se feagaiga ma Beijing e aofia ai le $9.9 piliona i luma o le faatauina atu o suauu ma le tala o le tupe. O lo’o tumau pea le fa’alagolago le atunu’u i le suau’u, ae maise o tau fa’avaomalo ua matua’i maualalo. |
Autu i fafo | Suauu, fa'i, fugala'au tipi, ula, koko, kofe, fafie, i'a. |
Vaega tau tupe | US tala (talu mai le 2000). |
tagata | 15.9 miliona. Fa'aletausaga fa'atupulaia 1.5%. Tagata ile sikuea kilomita 64 (UK 267). |
Soifua Maloloina | Pepe feoti 18 i le 1,000 pepe fananau mai (Peru 13, US 6). O le tulaga lamatia o le olaga atoa o le maliu o tina 1 i le 440 (US 1 i le 1,800). Ole fua ole HIV ole 0.3%. |
siosiomaga | O Ekuatoa e tele atu meaola eseese i kilomita faatafafa nai lo se isi lava atunuu i le lalolagi. E na’o le pau lea o le atunu’u o lo’o amana’ia e lona fa’avae e iai le aia tatau o le natura e ola ai ma olaola. I le 2007 na tuʻuina atu ai e le malo o Correa le Yasuní-ITT initiative, mo tupe faʻavaomalo e puipuia ai se vaega taua o le Amazon mai le faʻaaogaina o suauu. Ae na le manuia le taumafaiga, ma na amata suʻesuʻega suauʻu i le paka a le Yasuní i le 2016. |
gagana | O le gagana Sipaniolo o le gagana aloa'ia, ma le Quechua o le gagana sili ona lauiloa i gagana a le atunuu. Faatasi ai ma Shuar, ua fa'aigoaina le Quechua o se 'gagana aloa'ia o va'aiga fa'ale-aganu'u'. |
lotu | Katoliko 74.0%, Evangelical Porotesano 10.4%, Molimau a Ieova 1.2%, isi pe le talitonu i le Atua 14.4%. |
Fa'ailoga o le atina'eina o tagata | 0.711, 98 o atunuu e 188 (Peru 0.737, US 0.914). |
Tufatufaina o tupe maua | O le le tutusa ma le mativa ua matua pa'ū i totonu o le 10 tausaga talu ai. E ui o lea e mamao lava le ala e alu ai le atunuu. |
---|---|
saʻolotoga | O le sa'olotoga e fa'aalia ai le fa'aaliga, fa'apotopotoga ma fa'atasiga ua fa'amaonia atoatoa. Ae ui i lea, o le taufaaleaga o tagata ofisa o le malo e mafai lava ona iʻu i moliaga, e pei lava o le tele o isi atunuu i le lalolagi. |
Tulaga o fafine | O le tulaga o tamaitai o loʻo faʻaleleia pea talu mai le 1990s. Ae ui i lea, o le faapau pepe e tumau pea le tulafono. |
Tusitusi tusitusi | I le 94.5%, e masani lava ona maualuga le faitau ma le tusitusi, ae o loʻo maualalo pea le aofaʻi i le faitau aofaʻi o tagata. |
Soifuaga o le olaga | 76 tausaga (Peru 75, US 79). |
Fa'afeusuaiga laiti | I le 2016 Ekuatoa na tuuina atu talu ai nei le tulaga faaletulafono i iuni faalemalo mo ulugalii tutusa. O le fa'ailoga tagata e fa'atatau i faiga fa'afeusuaiga e le tusa ai ma le tulafono. O lo'o fa'agaoioia le LGBT ma fa'atulagaina savaliga fa'aletausaga Gay Pride i le atunu'u atoa. |
Iloiloga a le NI (Politics) | O le filifiliga a Correa i le 2006 na fai ma sui o se suiga taua mo Ekuatoa. O faiga fa'apolokiki a le atunu'u e sili atu ona mautu, faiga pi'opi'o ma solitulafono e sili atu ona maualalo, fa'alapotopotoga a le setete e sili atu ona lelei, ma o le auai fa'apolokiki e olaola i vaega uma. O loʻo tumau pea o ia o se taulaiga autu mo le faʻaitulagi Latina Amerika teteʻe i le neoliberalism - o le Union of South American Nations ua faʻavae lona HQ i Quito. O le Peresetene, e ui i lea, e mafai ona tautala saua i ana faitioga, pe mai le agavale poʻo le taumatau. |
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo