O le faʻatusatusaga e masani ona faia i le va o le poto masani a Roma i Sasaʻe-Tutotonu Europa ma Aferika Amerika i le Iunaite Setete. Ua faapena foi ona pagatia Roma i le nofo pologa, tuueseeseina, soona fai faailoga tagata, o le faia faamalosi. Ua latou finau foi mo a latou aia tatau i le toetoe lava o atunuu uma latou te nonofo ai. Ae ui i lea, e oʻo mai i le taimi nei, o nei faʻasalalauga e naʻo le faʻatapulaʻaina o aʻafiaga. E ui lava ua taulau manuia nisi Roma i agafesootai, tamaoaiga, po o faiga faapolotiki, ae o loo tumau pea ona taulamua le nuu atoa.
I le 1995, na ou auai ai i se fefaatauaʻiga i le va o tagata tetee Roma ma tagata tau Amerika Aferika o le vaega o aia tatau a tagata lautele i Szentendre, o se taulaga i fafo atu o Budapest. E tele tala na faasoa mai e vaega e lua e uiga i o latou aafiaga ma o latou talaaga. E masani ona fealua'i solo tala e ui ina mamao i ni nai tausaga. Mo se faataʻitaʻiga, na faamatalaina e se tasi tagata Aferika Amerika sa auai i le nofonofonofo a Greensboro, North Carolina i Woolworth i le 1960. Na faamatala e se tagata Roma mai Czech Republic se tala e uiga i ana taumafaiga talu ai nei e faatulaga se nofonofo i lona nuu lea na tuu ai e le tele o faleaiga. i luga faailoilo latalata i faitotoa e taofia ai Roma.
“Ina ua ou tuuina atu muamua lenei nofonofo, e toatele uo na fai mai ia te au e leai se aoga o le faia o lena mea,” na ia manatua ai. Ioe, e na o le toasefulu tagata na o mai mo le tetee muamua e saofafai i lalo i laulau ma talosaga mo se auaunaga. Na vave ona salalau le tala i le gaioiga. E to'atele tagata na fa'aalia mo le tetee lona lua. "E oo atu i le taimi o le tetee lona tolu, e oo lava i loʻu tama na sau," o le tala lea a le tagata faʻamalosi Roma. "Ma o nisi tagata papaʻe na o mai e faʻaalia foi le lotogatasi."
O le faʻatulagaina o le fefaʻatauaʻiga a Szentendre o Michael Simmons, o le na taʻitaʻia le polokalame i Sasaʻe-Sisifo a le American Friends Service Committee (AFSC). O se fitafita tuai o le US civil rights movements, o Simmons foi o se tagata tetee na alu i le falepuipui mo lona tulaga. O iina, na ia masani ai ma Quakers ma iu ai ina amata galue mo le AFSC i sootaga US-Soviet. Na faasolosolo malie, o le lautele o le polokalame na faʻalauteleina e aofia ai Europa i Sasaʻe Tutotonu.
O ia foi o le tagata muamua na faafaigaluegaina aʻu mai le kolisi, ma sa ou galue o se fesoasoani i le pulega i le 1987. Mulimuli ane, i le 1990, sa ou malaga patino atu ai i Sasaʻe Tutotonu Europa e faatalanoa tagata ma vaai po o ā mea e tatau ona fai e le polokalame i Sasaʻe-Sisifo. i le itulagi. I le pito i luga o laʻu lisi o fautuaga sa galue i mataupu Roma. O le fesuiaiga o le 1995 i Szentendre ua na o se tasi o se faasologa o fuafuaga na faia e le AFSC e faʻaleleia ai se aia tatau a tagata lautele i le faʻatulagaina i totonu o nuʻu Roma.
Ina ua tuua e Michael Simmons le AFSC, na filifili Michael Simmons e nofo i Budapest ma faaauau pea ona faia galuega tau aia tatau a tagata. Na ou maua atu ia te ia i Philadelphia lea na ia toe foi mai ai e taulimaina mataupu patino eseese. Sa matou talanoa e uiga i le tele o mataupu, ae sa ou matua fiafia lava i ona manatu i le galulue faatasi ma Roma i le 20 tausaga mulimuli ane. Na tuputupu ae o ia i le le mautonu i le tele o tausaga.
Mo se tasi, o le tulaga o Roma e leʻi lelei tele. "O le tulaga o Roma e sili atu le leaga nai lo Aferika-Amerika-e le o le tulaga o le nofo pologa po o le faasoaina atu, ae i tulaga o le mea moni o loʻo i ai nei," o lana tala lea. “E lua mafuaaga. O le tasi o lenei atunuu, na mafai e tagata Aferika-Amerika ona fausia se isi sosaiete. Na mafai ona alu mai le vasega muamua i le Ph.D. i totonu o le nu'u Aferika-Amerika ma e le tele ni feso'ota'iga ma tagata Pa'epa'e. E mafai ona e ausia uma ou manaʻoga i totonu o le nuʻu Aferika-Amerika. E leai se mea faapena a Roma.”
Ae o le isi, o faiga faʻapolokiki e leʻi oʻo i totonu o le sosaiete Roma. “E iai aʻoaʻoga a tagata Roma, konafesi ma semina, e pei lava ona ou faia ona ou te leʻi iloa lelei. Ae leai se uiga,” o lana tala lea. “Ona sosoo ai lea ma Roma—ou te le fia fai atu o latou o ni avanoa, ona e leai ni a latou avanoa faigaluega—o la latou sini o le oo atu lea i se faalapotopotoga tumaoti i Budapest, po o Brussels, po o le taimi nei i Polani, le OSCE. , Geneva, Niu Ioka, pe maua se sikolasipi i Cambridge po o le a lava. Ae leai se taumafaiga faʻatulagaina faʻa-nuu. E leai se lagona o se faʻalapotopotoga faʻalapotopotoga faʻatemokalasi. E leai se suiga i le eleele. O le tulaga o Roma i aso nei, o le tulaga lea o Roma i le 1989, e tusa lava po o le ā le aofaʻi o tupe na faaalu.”
Na matou talanoa e uiga i ana uluai asiasiga i le Soviet Union, le tulai mai o le itu taumatau o le itu taumatau, ma le mafuaaga na ia siitia ai i Budapest ina ua uma ona taʻu mai ia te au i aso ua mavae e le mafai ona nofo i se isi lava mea nai lo Philadelphia.
O le Faatalanoaga
I le fua o le 1 i le 10, faatasi ai ma le 1 e sili ona le fiafia ma le 10 e itiiti le le fiafia, o le a sou lagona i le mea na tupu i Europa i Sasaʻe talu mai le 1989?
Ina ia tali atu, ou te manatu e taua le faʻaagavaaina o le prism o loʻo ou vaʻavaʻai i ai, ma o aia tatau a tagata soifua ma gaioiga faʻaagafesootai alualu i luma, aemaise lava i le pito i lalo. Afai la ou te tilotilo i ai mai lena manatu, o le va o le 1 ma le 2, talitonu i ai pe leai. Ou te matua le fiafia tele. O mea o loʻo tupu i le itulagi e matua faʻanoanoa. Ma e foliga mai ua atili leaga,
I le vaʻavaʻai i le lumanaʻi, ma le 1 e le faʻamoemoeina ma le 10 e sili ona faʻamoemoe, o le a sou manatu i faʻamoemoega i se taimi pupuu?
Se'i ou agavaa i ni mea se lua ae ou te le'i tuuina atu la'u iloiloga. Tasi, ou te le iloa poʻo le a le aʻafiaga o lenei faʻafitauli Euro i sosaiete lautele. E masani ona ou manatu ua latou siitia i le Itu taumatau, ae e sili atu le tala faʻasolopito nai lo soʻo se ituaiga auiliiliga i laʻu vaega. I le fai atu o lena mea, ou te manatu i se taimi puupuu o le a faʻaauau pea i luga o le ala ua leai. Ma toe, o loʻo ou vaʻavaʻai i lenei mea e ala i laʻu faʻavae o mataupu o aia tatau a tagata soifua ma faʻagaioiga faʻaagafesootai alualu i luma.
Na i ai se mea na i ai ina ua mavae le 1989 na sili atu ai lou mautinoa?
Oi ioe! O le tetee i taua e fesootaʻi ma le taua i Yugoslavia sa ia te aʻu o se gaioiga sili ona malosi, e aofia ai tamaitai, atonu ou te faaopoopo atu. O le mataupu o tama'ita'i ma fa'afafine o se fa'agaioiga malosi. Afai ou te tilotilo i le amataga o le 1990s, o le amataga o le Roma, sa matua mautinoa lava ma faʻamoemoe.
Ia, ta'u mai ia te a'u sina mea itiiti pe na faapefea ona e aafia i Europa i Sasae.
Sa ou galulue ma le Komiti o le Auaunaga a Uo Amerika mo le mea na avea ma polokalame i Europa. Sa avea au ma faatonu. Ina ua ou faatoa amata lena galuega i le ogatotonu o le 1980s, sa masani lava o se bilateral, Soviet-U.S. fefa'ataua'iga fa'aatamai e uiga i mataupu o aia tatau a tagata ma auupega faaniukilia. Ona amata lea ona ou liliu lena mea i se felafolafoaiga tolu, vaavaai i le aafiaga o feeseeseaiga i Sasae-Sisifo i le Lalolagi Lona Tolu ma aofia ai ma isi tagata taaalo.
Na amata ona ou mafaufau i le iʻuga o le Cold War ma sa ou siitia atu i Europa i Sasaʻe i le 1989-90. Sa ou faʻaaluina le tele o le taimi i le GDR i lena taimi ma sa ou faia mea ma le sosaiete faʻaagafesootai Siamani. Sa ou faatulagaina se malaga a tagata Siamani o le filemu mai Sasaʻe ma Sisifo i le Iunaite Setete. Ona amata lea ona ou siitia atili atu i le itulagi: Siekisolovakia, Polani. Na matou fausia ni manatu mo le polokalame na sau mai lau suʻesuʻega. Ona faaleaogaina lea e le taua i Yugoslavia toetoe lava o mea uma na matou fuafua e fai. Ma na avea lena ma a matou galuega mo ni nai tausaga.
O lau malaga muamua i Europa Sasa'e Tutotonu o le GDR?
Ioe. Masalo o le 1988. Sa ou fausia i luga o fesoʻotaʻiga a Quaker na ou maua, o tagata na aʻafia i gaoioiga e tetee atu ai i le Cold War.
E mafai ona e manatua i tua i lena malaga muamua na e faia, pe na i ai se mea e tulaga ese i le taimi nei o se taimi taua tele ina ua e mafaufau, "O le mea lea ua suia ai le auala ou te mafaufau ai i mea"?
O le GDR sa matua ese lava nai lo isi vaega o le lalolagi komunisi muamua i le lagona e le o saunia tagata i le GDR e teena o latou taimi ua tuanai e pei o isi. O le mea moni, na manatu tagata i le GDR e faapea, i le 50 tausaga o faiga faa-Komunisi, na latou fausia ai ni mea e mafai ona aʻoaʻoina mai ai i Sisifo. Sa sili atu lo latou nofouta e uiga i fale fesoasoani, tausiga faʻalesoifua maloloina, aʻoaʻoga - mataupu faapena. Talu ai na ou amata i fafo i Europa i Sasaʻe, na ou manatu moni lava o le a sili atu le malosi o le gaioiga e mafai ona aʻafia ai Europa i Sisifo ma faʻamalosia ai le Iunaite Setete. Ae o le isi mea e uiga i le GDR na matua faateʻia ai aʻu o le vave o le gaioiga o le paʻu na oso aʻe. Na oo mai lava i le leai o se mea. Ou te manatua mea na tutupu a Aferika i nofoaafi na fai mai ia te aʻu ia faaeteete. O tagata fa'afuase'i ou te le'i iloaina sa latou ta'u mai ia te a'u ni tala mata'utia.
E te manatua le taimi muamua na e alu ai i se isi atunuu i le itulagi ma e te manatu, "Hmm, e le o le GDR lenei, o se mea e matua ese lava le aafiaga"?
Atonu o le 1990 na ou alu ai i Polani. Sa i ai i le pito i'u o le komunisi ma le uiga atoa o le Solidarity. O Polani sa manino lava le faafeagai o le GDR e pei ona fesootai ma le vaai i le taimi ua tuanai. I Polani, na ou maofa i le malosi o le Lotu Katoliko. O le taumafaiga malosi tele e tetee atu i le faapau pepe iina na faateia ai lo'u mafaufau. Sa na'o lo'u ofo i le tele o mea sa i ai: na e va'ai i nei pepa fa'asalalau fetus i so'o se mea.
E toʻatele tagata e leʻi aʻafia i Europa i Sasaʻe seia maeʻa le pa'ū o le Pa. E i ai sau vaaiga e le masani ai na e galue ai muamua. Ou te fia iloa po o le a ou lagona na oo atu ai i le pa'ū o le Berlin Wall ma ina ua e vaai atu i isi malo ua solosolo vave.
Na ou alu muamua i le Soviet Union i le 1986, ona ou toe foʻi lea pe tusa o se tausaga mulimuli ane. I le 1987, na ou tusia ai se lipoti a le aufaigaluega e faapea o le Cold War—a itiiti ifo i le manatu—ua uma. E masani lava ona ou mitamita i le mea moni na ou valoia lena mea ofoofogia.
I le taufaaiuiuga o le 1980s, na talimalo ai le malo o le GDR i lenei fonotaga tele faavaomalo e tetee atu i le faaniukilia. Sa i ai moni lava tagata mai le lalolagi atoa: Wole Soyinka, Yasser Arafat, e te taʻua, sa i ai tagata uma iina. O lea, na foliga mai ia te aʻu e mafai e nei malo ona taofi mau. Ona faafuasei lea ona mou ese atu. Ma sa ou iloaina ou te matua le malamalama i mea taua uma sa faagaoioia. Ou te leʻi malamalama manino a aunoa ma le Soviet Union, e le mafai e le Communism Europa i Sasaʻe ona faatumauina o ia lava.
O se mea mata'ina tele lea, ma sa e i ai i le ogatotonu. O a ni ou lagona?
Oi talofa, na ou lagona e pei o John Reed na lagona. O le uiga o la'u tala, sa na'o le fiafia. O nisi o tagata na ou aumaia mai le GDR i le Iunaite Setete, e tusa ai ma lo latou poto masani iinei, na toe foi ma fesoasoani e fausia se vaega e taʻua o le New Forum, o se tasi lea o vaega autu na mafua ai le talepeina o le GDR. . Sa ou matua fiafia lava i lea tulaga. O le Yeltsin phenomenon, o le taumafaiga lona lua i le Soviet Union: o se tasi lena o mea sili ona faagaeetia ua ou molimauina. E leʻi avea aʻu ma se vaega, o se mea e faʻateleina, ae ia avea ma molimau i ai…! Ou te manatua le po o le pa'u o le Pa o Perelini, ma o loo ma talanoa i ai e pei lava ona ou matamata i ai i luga o le televise. Ou te taʻua aʻu lava Forrest Gump ona o le na o le pasia o lena vaitau o le talafaasolopito. Na matua faʻanoanoa foi, aua na ou iloa o tagata Amerika e pei o aʻu, o ē na faʻaalia o latou lava Marxist-Leninist pe na lagolagoina le Soviet Union, na ou vaʻai i le le matua faʻapolokiki o matou i mea na tutupu i le Soviet Union ma Europa i Sasaʻe.
Na i ai se mea i le taimi o le galuega, pe e te leʻi amataina le AFSC, ina ua e vaʻaia le eseesega i le va o le talitonuga ma le moni o le Communism iina?
Ioe, mai laʻu malaga muamua i le Soviet Union. Sa matua le fiafia. Na ou alu iina ma le manino ma le mafaufau ia te aʻu lava o se Marxist-Leninist na mautinoa lava le lagolagoina o le suʻega Soviet, pe afai e te manaʻo ai. E ui ou te leʻi faia ni faitioga lautele i le Soviet Union, pe a uma laʻu malaga o le a ou lagaina mataupu i talanoaga ma aʻu uo Aferika Amerika i le Itu tauagavale. Na tuuaʻia aʻu e aʻu uō i loʻu avea o se tagata tetee-komunisi—sa matuā leaga lava. E le faapea na ou feliuliuai. Ae sa na ona ou le manao e le amanaiaina le mea na ou vaai i ai, ma o faaletonu na matua pupula.
O le Soviet Union sa i ai se talafaasolopito umi o "malaga faʻatasi" mo Aferika Amerika ma isi tagata lanu i le US. Sa iai a latou fa'alapotopotoga tu'ufa'atasi sa lagolagoina nei malaga. Ae ui i lea, o le American Friends Service Committee sa i ai i taimi uma le USA-USSR Friendship Association e fai ma ana paaga. E le gata i lea, ou te manatu o aʻu o le tagata Aferika Amerika muamua na auai i se faʻalapotopotoga a le AFSC i le Soviet Union. Na manino mai ia te aʻu o le Friendship Association e leʻi faʻaaogaina tagata Aferika Amerika i se tulaga faʻapolokiki e le faʻailoga tagata. Mo se faʻataʻitaʻiga, i luga o se tietiega nofoaafi i Vilnius na matou vaeluaina i ni vaega fefiloi laiti, ma na o aʻu lava Amerika i laʻu vaega. A o talanoa isi vaega e uiga i aia tatau a tagata, glasnost, auupega faaniukilia, o la'u vaega Soviet sa fesili mai ia te au e uiga i le jazz ma le pasiketipolo. Na toetoe a ou tau faasaga i lenei faʻailoga faʻailoga tagata i taimi uma ou te i ai i le Soviet Union. E masani ona ou fai atu na ou sau ma faaaliga a Paul Robeson ma Langston Hughes, ma ou alu ese ma faaaliga a Stepin Fetchit.
O le isi vaega le fiafia o loʻu aafiaga ona o talanoaga i luga o le Communism sa manino lava le le faamamafaina, o le lotogatasi ma le Lalolagi Lona Tolu na faaitiitia le taua. Sa ou talanoa ma i latou e uiga i le mafuaaga na latou lagolagoina ai Etiopia i le tauiviga ma Eritrea. O tali na ou mauaina na faʻaalia ai le leai o se amio mama ma se faʻamatalaga manino geopolitical. I le aotelega, na ou iloa o latou uiga e uiga i le lotogatasi ma le Lalolagi Lona Tolu e matua taufaaleaga.
Ou te manatua loʻu taumafai e alu i le Inisetiute a Patrice Lumumba, ma o se taumafaiga faapena ona e leʻi manatu i ai aʻu tagata talimalo e taua. Ae o tagata Aferika Amerika uma na ou iloa na alu i le Soviet Union ua ave i le Inisetiute. Ae talu ai ou te le'i i ai i se sui "lanu" na latou faaseseina. O le mea moni sa tatau ona latou siaki ma a latou paaga i isi faʻalapotopotoga Soviet e suʻe le mea o loʻo i ai le Inisetiute.
O le isi mea na faateʻia ai aʻu o le tulaga o le tetee i le Semitism na ou mauaina. Sa ou lagona i taimi uma o moliaga a le US o le tetee i le Semitism o ni faasalalauga. Peitaʻi, na ou toe faasesēina foʻi aʻu tagata talimālō ina ua ou talosaga atu i Minsk, Belarus, e fia vaai i se sunako. Ina ua mavae aso e lua sa latou “maua” se tasi. O le nofoaga na latou ave ai aʻu o se tamaʻi fale mafolafola e tusa ma le toʻatolu o alii e foliga mai ua ivasefulu o latou tausaga. E le'i iloa e la'u talimalo pe o le a le tele o se moliaga o lenei mea.
Na e lagona o uiga e uiga i tuuga na suia i se tulaga taua
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo