I le aso 3 o Tesema, 2023, o se numera tele o tagata palota resitala i Venesuela na palota i se palota i luga o le itulagi o Essequibo lea o loʻo finau ma Guyana tuaoi. Toeitiiti lava o i latou uma e palota tali ioe i fesili e lima. O nei fesili na fesiligia ai tagata Venezuelan e faʻamaonia le pule a lo latou atunuu i luga o Essequibo. “O le aso nei,” fai Peresitene Venezuelan Nicolas Maduro, "e leai se manumalo pe faiaina." Na o le pau lava le manumalo, na ia fai mai ai, o le pule a Venezuela. O le mea sili na leiloa, o le tala lea a Maduro, o ExxonMobil.
I le 2022, ExxonMobil faia ose polofiti e $55.7 piliona, ua avea ai ma se tasi o kamupani suau'u sili ona mauoa ma malosi i le lalolagi. Kamupani e pei o ExxonMobil, o loʻo faʻaogaina le malosi tele i luga o le tamaoaiga o le lalolagi ma luga o atunuu o loʻo i ai suauʻu faʻaagaaga. O lo'o iai ona 'a'ai i le lalolagi, mai Meleisia i Atenitina. I lana Malo Tumaoti: ExxonMobil ma American Power (2012), Steve Coll faamatalaina pe faʻapefea ona avea le kamupani ma "setete faʻapitoa i totonu o le setete o Amerika." O taʻitaʻi o ExxonMobil e masani lava ona iai se mafutaga vavalalata ma le malo o Amerika: Lee "Iron Ass" Raymond (Ofisa Sili mai le 1993 i le 2005) o se uo vavalalata a le US Vice President Dick Cheney ma fesoasoani i le faʻatulagaina o faiga faʻavae a le malo o Amerika i suiga o le tau. ; O Rex Tillerson (le sui o Raymond i le 2006) na tuua le kamupani i le 2017 e avea ma Failautusi a le Setete o Amerika i lalo o le Peresetene Donald Trump. O lo'o fa'amatala mai e Coll le fa'aogaina e ExxonMobil le malosiaga o le setete o Amerika e su'e ai le tele ma le tele o fa'aagaaga o le suau'u ma fa'amautinoa e avea ExxonMobil ma fa'amanuiaga o na su'esu'ega.
I le savalivali atu i fale palota eseese i Caracas i le aso o le faiga palota, na manino mai ai o tagata na palota na latou iloa tonu le mea na latou palota ai: e le o le tetee tele i tagata o Guyana, o se atunuu e silia ma le 800,000 tagata, ae sa latou palota mo le pule a Venezuela e faasaga i kamupani e pei o ExxonMobil. O le siosiomaga i lenei palota—e ui o nisi taimi e aafia ai le lotonuu Venesuela—na sili atu i le manao e aveese le faatosinaga a faalapotopotoga a atunuu eseese ma ia faatagaina tagata o Amerika i Saute e foia a latou feeseeseaiga ma vaevaeina a latou oa ia i latou lava.
Ina ua tuliesea e Venesuela ExxonMobil
Ina ua manumalo Hugo Chávez i le palota i le au peresitene o Venesuela i le 1998, na ia fai mai toeitiiti lava a vave ona faapea mai o punaoa a le atunuu-e tele lava o le suauu, lea e faatupeina ai le atinaeina o tagata lautele-e tatau ona i ai i lima o tagata ae le o kamupani suauu e pei o ExxonMobil. “El petroleo es nuestro” (o le suauu e matou), o le anavatau lea o le aso. Mai le 2006, na amata ai e le malo o Chávez se taamilosaga o le atunuu, faatasi ai ma le suauu i le ogatotonu (na faʻasalalau le suauʻu i le 1970s, ona toe tuʻufaʻatasia lea i le luasefulu tausaga mulimuli ane). O le tele o kamupani suau'u fa'alotoifale na talia tulafono fou mo le fa'atonutonuina o pisinisi suau'u, ae lua na teena: ConocoPhillips ma ExxonMobil. Na manaʻomia e kamupani uma e lua le fiasefulu piliona tala i taui, e ui lava o le International Center for Settlement of Investment Disputes (ICSID) maua i le 2014 na manaʻomia e Venesuela e totogi ExxonMobile $1.6 piliona.
Rex Tillerson sa ita tele, e tusa ai ma tagata sa galulue i ExxonMobil i lena taimi. I le 2017, o le Washington Post tamoe a tala lea na puʻeina ai lagona o Tillerson: “Na mu Rex Tillerson i Venesuela. Ona ia tauimasui lea.” Na sainia e ExxonMobil se feagaiga ma Guyana e suʻesuʻe ai mo suauʻu i fafo i le 1999 ae e leʻi amata ona suʻesuʻeina le gataifale seia oʻo ia Mati 2015-ina ua uma le faʻasalaga le lelei mai le ICSID. Na fa'aogaina e ExxonMobil le malosi atoa o se fa'aupuga fa'atauva'a a Amerika e faasaga ia Venesuela e fa'amaua ai ana galuega i totonu o le teritori o lo'o finau ai ma fa'aleagaina ai le tagi a Venesuela i le itulagi o Essequibo. O le tauimasui lea a Tillerson.
Leaga Leaga a ExxonMobil mo Guyana
I le 2015, ExxonMobil faasilasila na maua ai le 295 futu o “faatanoa maa oneone e maua ai suauu”; o se tasi lea o suau'u tele na maua i tausaga talu ai nei. O le kamupani suauu tele na amata masani Feutagaiga ma le malo o Guyanese, e aofia ai tautoga e faʻatupe soʻo se tau muamua mo le suʻega suauʻu. Ina ua le Maliega Fetufa'aiga o gaosiga i le va o le malo o Guyana ma le ExxonMobil na liki, na faaalia ai le leaga o Guyana i feutagaiga. ExxonMobil na tuʻuina atu le 75 pasene o tupe maua suauʻu agai i le toe faʻaleleia o tau, ma le isi vaega na faʻasoa 50-50 ma Guyana; o le kamupani suau’u, o lea ua tuusaunoa mai so’o se lafoga. Mataupu 32 ("Stability of Agreement") fai mai e faapea o le malo "e le tatau ona teuteu, suia, soloia, faamutaina, taʻutino atu e le aoga pe le faʻamalosia, manaʻomia le toe faʻatalanoaina o, faʻamalosia sui pe sui, poʻo se isi mea e taumafai e aloese, suia, pe faʻatapulaaina lenei Maliega. ” e aunoa ma le maliega a ExxonMobil. O lenei maliliega e maileia ai malo uma o Guyanese i le lumanaʻi i se tulaga leaga tele.
E sili atu le leaga mo Guyana o le fefaʻatauaʻiga e faia i vai o loʻo finau ma Venesuela talu mai le 19 seneturi. Mendacity a Peretania ona sosoo ai lea ma le Iunaite Setete na faia tulaga mo se feeseeseaiga tuaoi i le itulagi na i ai faafitauli faatapulaa ao lei mauaina le suauu. I le vaitau o le 2000, sa vavalalata sootaga vavalalata a Guyana ma le malo o Venesuela. I le 2009, i lalo o le polokalame PetroCaribe, Guyana faʻatau Suau'u tipi mai Venesuela e faafesuiai mo araisa, o se manuia mo le pisinisi araisa a Guyana. O le suau'u mo araisa na fa'amuta ia Novema 2015, ona o le fa'aititia o tau o le suau'u i le lalolagi. Na manino i tagata matau i Georgetown ma Caracas e faapea o le polokalame na mafatia i le faateleina o feeseeseaiga i le va o atunuu i luga o le itulagi o Essequibo ua finau.
Vaevaega ma Tulafono a ExxonMobil
Le referendum Tesema 3 i Venesuela ma le "li'o o le lotogatasi" tetee i Guyana o loʻo fautua mai ai se faʻamaʻaʻaina o le tulaga o atunuu e lua. I le taimi nei, i autafa o le fonotaga COP-28, na feiloai ai le Peresetene o Guyana Irfaan Ali ma le Peresetene o Cuba Miguel Díaz-Canel ma le Palemia o St. Vincent ma le Grenadines Ralph Gonsalves e talanoa e uiga i le tulaga. Ali uunaia Díaz-Canel e unaʻia Venesuela e tausia se "sone o le filemu."
E foliga mai e leai se taua i le tafailagi. Ua faaui i tua e le Iunaite Setete se vaega o lana poloka i luga o pisinisi suauu a Venesuela, ma mafai ai e Chevron toe amata le tele o galuega suau'u i le Orinoco Belt ma le Vaituloto o Maracaibo. Uosigitone e le o iai se manaʻo e faʻalolotoina lana feteʻenaʻiga ma Venesuela. Ae e faia e ExxonMobil. E le manuia tagata Venesuela po'o Guyanese mai le fa'alavelave fa'apolokiki a ExxonMobil i le itulagi. O le mafuaaga lena o le toatele o tagata Venezuela na o mai e fai a latou palota i le aso 3 o Tesema na latou vaai i lenei mea e itiiti ifo o se feeseeseaiga i le va o Venesuela ma Guyana ae sili atu o se feteenaiga i le va o ExxonMobil ma tagata o nei atunuu e lua o Amerika i Saute.
O lenei tusiga na gaosia e Globetrotter.
Vijay Prashad o se tusitala Initia, faatonu, ma se tusitala. O ia o se tagata tusitusi ma tusitala sili i Globetrotter. O ia o se faatonu o LeftWord Tusi ma le faʻatonusili o Tricontinental: Inisitituti mo Suesuega Lautele. E silia ma le 20 tusi na ia tusia, e aofia ai O Malo Pogisa ma Malo matitiva. O ana tusi fou o Tauivi e Avea ai i Tatou ma Tagata: A'oa'o mai Movements for Socialism ma (faatasi ai ma Noam Chomsky) Le Aveesea: Iraq, Libya, Afghanistan, ma le vaivai o le US Power.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo