De agressieve pogingen van Wal-Mart om de vakbonden wereldwijd uit de winkels te houden, zijn op het hele halfrond onder vuur komen te liggen. Werknemers melden hoe de winkelketen systematisch de internationale arbeidswetten schendt die de rechten van werknemers op vrije vereniging en vakbondsorganisatie beschermen. Als de grootste particuliere werkgever ter wereld heeft Wal-Mart een precedent geschapen voor slechte arbeidsomstandigheden voor werknemers in de Verenigde Staten en daarbuiten.
Als gevolg van de zwakke Amerikaanse arbeidswetten vinden Wal-Mart's meest indrukwekkende schendingen van de rechten van werknemers plaats in de Verenigde Staten, waar Wal-Mart's oprichter Sam Walton in 1967 zijn eerste winkel opende. met lage prijzen, maar ten koste van de arbeiders, die te maken krijgen met agressieve anti-vakbondstactieken, lage salarissen, vaak geen voordelen, streng toezicht en mensonterende arbeidsomstandigheden. In sommige gevallen worden ze zelfs gedwongen om onbetaald en buiten de klok te werken.
Het uitgebreide rapport van Human Rights Watch ‘Rights: Wal-Mart’s Violation of U.S. Workers’ Right to Freedom of Association’ beschrijft hoe agressieve pogingen om vakbonden buiten te houden vaak de federale wetgeving hebben geschonden en de rechten van werknemers hebben geschonden. Uit het rapport blijkt dat vakbonden en arbeiders 292 zaken tegen Wal-Mart hadden aangespannen wegens het overtreden van de arbeidswetten in de Verenigde Staten.
De verkopen van de megaketen hebben recordniveaus bereikt sinds de opening van internationale winkels. Wal-Mart's totale inkomsten van 315.65 miljard dollar voor het fiscale jaar eindigend op 31 januari 2006 zouden het land tot het eenentwintigste rijkste land ter wereld maken. Wal-Mart exploiteert internationaal ongeveer 2,700 winkels in Puerto Rico, Mexico, Canada, Brazilië, China, Argentinië, Japan en het Verenigd Koninkrijk. Wal-Mart heeft momenteel wereldwijd ongeveer 1.8 miljoen werknemers in dienst, zogenaamde ‘associates’, waarvan 1.3 miljoen in de Verenigde Staten. Werknemers in landen als Argentinië, Brazilië en Mexico zijn erin geslaagd een minimale vertegenwoordiging van de vakbonden te bewerkstelligen dankzij de strikte arbeidswetten in elk land, maar niet zonder de intense tegenstand van het lokale management van Wal-Mart te weerstaan.
De zaak in Argentinië
Wal-Mart heeft de aandacht van Argentijnse wetgevers getrokken vanwege anti-vakbondspraktijken in de winkels van het bedrijf in het hele Zuid-Amerikaanse land. Eerder dit jaar leidde het Argentijnse nationale congres een onderzoek naar de arbeidspraktijken van Wal-Mart in de vijftien Argentijnse winkels van het bedrijf. Na berichten over het ontslag van vakbondsafgevaardigden en slechte arbeidsomstandigheden werd Wal-Mart in juli 15 voor een onderzoekscommissie van het Congres gedagvaard.
Gustavo Cordoba, een arbeidsactivist bij een Wal-Mart-winkel in Buenos Aires, werd in mei ontslagen vanwege zijn vakbondsactiviteiten. Hij getuigde voor de onderzoekscommissie over de anti-vakbondspraktijken van het bedrijf. “We waarderen onze banen, maar we willen ook duidelijk maken dat Wal-Mart de rechten van werknemers schendt. Wij eisen dat deze misstanden ophouden en dat het ontslag wegens vakbondsactiviteiten stopt. Achter gesloten deuren heeft Wal-Mart de Argentijnse grondwet geschonden en maakt gebruik van bedrijfspraktijken die werknemers discrimineren.”
Vertegenwoordigers van de Victory Front Party van president Nestor Kirchner hebben bezwaar gemaakt tegen de agressieve tactieken van Wal-Mart tegen de vakbonden. Nationaal congreslid Santiago Ferrigno verscheen voor de onderzoekscommissie en uitte zijn “bezorgdheid over de arbeidsomstandigheden en de vervolging van vakbondsactivisten in Wal-Mart Argentinië.” Hij maakte zich ook zorgen over het feit dat Wal-Mart ex-militaire officieren heeft ingehuurd die dienden tijdens de bloedige militaire junta van 1976-1983 voor administratieve en veiligheidsfuncties binnen het bedrijf.
Tijdens de congressessie in juli 2007 meldde Gaston Wainstein, vertegenwoordiger van Wal-Mart, dat het bedrijf werknemers heeft toegestaan lid te worden van een vakbond en tegelijkertijd klanten lage prijzen heeft geboden. “De Wal-Mart-winkels hebben aangesloten personeel. Ten tweede heeft het bedrijf momenteel 31 actieve vakbondsafgevaardigden. Ten derde: in plaats van dat er geen vakbonden zijn, zijn er in ons bedrijf twee vakbonden actief: detailhandelaren en vrachtwagenchauffeurs.” Vertegenwoordigers van Wal-Mart benadrukten tegenover de onderzoekscommissie dat de vijftien winkels die actief zijn klanten de “laagst mogelijke prijzen” bieden.
Wal-Mart heeft momenteel 5,800 werknemers in Argentinië, verspreid over het hele land. Volgens de arbeidswetgeving beschikt de winkelketen over minder dan de helft van de vakbondsafgevaardigden die nodig zijn om het totale aantal werknemers te vertegenwoordigen. Martín Falcón, een vakbondsafgevaardigde op de locatie in Avelleneda van de winkel, zegt dat de rapporten van werknemers hebben bijgedragen aan het stoppen van oneerlijke ontslagen, maar het bedrijf blijft de inspanningen om vakbonden te organiseren ontmoedigen. “Na al onze beschuldigingen wil Wal-Mart in Avelleneda uit angst geen werknemers ontslaan. Maar het bedrijf blijft bijeenkomsten houden met werknemers waarin ze hen vertellen dat ze ‘collega’s’ zijn en hen vertellen dat Wal-Mart de beste plek ter wereld is om te werken. Wal-Mart staat bekend om het vervolgen van zijn werknemers, omdat Wal-Mart niet wil dat zijn werknemers zich organiseren.”
Werknemers melden dat Wal-Mart vernederende tactieken hanteert in de winkels, en in sommige gevallen zelfs zover gaat dat het werknemers verbiedt om naar het toilet te gaan. In een specifiek geval werd een 19-jarige kassierster verhinderd naar het toilet te gaan nadat ze om toestemming had gevraagd. Hoewel ze menstrueerde, liet de supervisor haar 30 minuten wachten. Toen ze vlekken op haar broek had, vergezelde de supervisor haar naar de badkamer en bracht haar nieuwe broeken en ondergoed zodat ze haar dienst kon voortzetten.
In oktober 2007 protesteerden arbeiders en mensenrechtenactivisten buiten een Wal-Mart-winkel om de aandacht te vestigen op de arbeidsomstandigheden van de winkelketen in Argentinië. Tijdens een theatervoorstelling spotten acteurs met de vernedering die werknemers van Wal-Mart moeten ondergaan. In een bepaalde scène legde een artiest uit wat een ‘mystery shopper’ is: een supervisor vermomd als klant om Wal-Mart-werknemers te bespioneren. De theatertroep parodieerde ook het pinsysteem van de megawinkel, een manier om werknemers te belonen voor het missen van toiletpauzes en het werken overuren zonder overwerkvergoeding.
De winkelketen verbiedt werknemers om zichzelf werknemers te noemen, en dringt aan op de term ‘medewerkers’. Ze worden op het werk gedwongen het volkslied van Wal-Mart te zingen, compleet met pompons.
Donker verleden in de particuliere beveiliging
Naast berichten over anti-vakbondspraktijken is Wal-Mart ook publiekelijk onder de loep genomen omdat het een voormalige militaire officier, die banden had met de militaire dictatuur van 1976-1983, als hoofd van de veiligheidsdienst had aangenomen. Alfredo Oscar Saint Jean diende tijdens de bloedige militaire junta van het land in steden waar clandestiene detentiecentra actief waren. Buiten een Wal-Mart-winkel namen mensenrechtenvertegenwoordigers deel aan een ontsnapping of “blootstelling”-protest waarin wordt opgeroepen tot een einde aan de straffeloosheid van militaire officieren die hebben deelgenomen aan de systematische verdwijning van 30,000 mensen in de zogenaamde Vuile Oorlog.
Een vertegenwoordiger van Wal-Mart Argentinië verdedigt het besluit van het bedrijf om gepensioneerd militair personeel in dienst te nemen dat tijdens de dictatuur heeft gediend. “We hebben geen enkele formele kennisgeving van het rechtssysteem ontvangen dat Saint Jean betrokken is bij een misdrijf.” Militaire officieren in Argentinië hebben geprofiteerd van de al lang bestaande straffeloosheid. In totaal zijn 256 voormalige militairen en leden van de militaire regering beschuldigd van mensenrechtenmisdaden en wachten nu op een proces.
Dit komt echter neer op minder dan één ex-militair voor elk van de 375 clandestiene detentiecentra van het land die werden gebruikt om 30,000 mensen te martelen en met geweld te laten verdwijnen. Afgezien van de cijfers melden mensenrechtenvertegenwoordigers dat de processen in een slakkengangetje verlopen, of helemaal niet. De vader van Saint Jean jr. diende in 1982 vijf dagen als generaal en later als dictator, en wordt beschuldigd van 33 strafrechtelijke aanklachten wegens mensenrechtenmisdaden.
Saint Jean leidt momenteel de beveiligingsafdeling van de winkelketen. Hoewel hij niet door een strafrechtbank is aangeklaagd voor mensenrechtenschendingen, was hij tijdens de Independence Operative in Tucumán gestationeerd. Vanaf 1974, een jaar voor de staatsgreep, richtten rechtse peronisten de Independence Operative op om militaire operaties te organiseren in de noordelijke provincie Tucumán. Dit werd de eerste proeftuin voor marteltactieken. De agent zou zich vermoedelijk hebben gericht op linkse guerrillastrijders die opereerden in de berghelling van Tucumán. Het leger ontvoerde en martelde echter arbeiders uit de suikervelden in de regio. Ze terroriseerden hele dorpen om ervoor te zorgen dat geen enkele arbeiders klaagden over de slavenachtige werkomstandigheden in de suikerrietvelden en -fabrieken.
Wal-Mart-medewerker Falcón heeft samen met mensenrechtenorganisaties opgeroepen tot het onmiddellijke ontslag van Saint Jean. “Toen ik bij Wal-Mart werd aangenomen, vroegen ze me wat mijn vader en moeder voor de kost deden. Ze hebben mijn politiedossier onderzocht. Ik begrijp niet hoe deze man met een zo belangrijke functie als hoofd beveiliging met zijn achtergrond bij Wal-Mart kan worden aangenomen”, zegt Falcón.
Later werkte Saint Jean in de kusthavenstad Bahía Blanca in de provincie Buenos Aires en later in Tandil en Azul, waar een netwerk van clandestiene detentiecentra opereerde. Verschillende collega's van Saint Jean bij Wal-Mart zijn ex-leden van het leger die dienden tijdens de militaire dictatuur van 1976-1983, waaronder Miguel Cavazza, Alejandro Patzold, Cristian Thomanssen, Roberto Masilo, Patricio O'Brien, Martín Mundo, Juan Muiño, Roberto Zalm en Raúl Salazar.
Vakbonden Let op
In lijn met de Wal-Mart-winkels in de Verenigde Staten heeft de winkelketen in Argentinië maatregelen genomen om een beperkte vakbondsorganisatie te garanderen. De tactieken die in het rapport van Human Rights Watch worden beschreven, weerspiegelen de arbeidsomstandigheden die worden gerapporteerd door werknemers in de Argentijnse winkels, hoewel de omstandigheden in Argentinië voor het organiseren van vakbonden iets beter zijn dan die voor Amerikaanse Wal-Mart-medewerkers.
Werknemers die een vakbond organiseren in de Wal-Mart Avelleneda-winkel hebben te maken gehad met ontslagen en zelfs gewelddadige bedreigingen. De vakbond van detailhandelaren die de werknemers van Wal-Mart vertegenwoordigt en aangesloten is bij de overkoepelende vakbond CGT, heeft maar al te goed gehoor gegeven aan de weerstand van het bedrijf om werknemers te organiseren in vakbonden. Toen Falcón en Cordoba werden gekozen als vakbondsafgevaardigden, onafhankelijk van de detailhandelsvakbond CGT, ontsloeg Wal-Mart Cordoba twee keer. Beide afgevaardigden hebben telefoontjes ontvangen van anonieme bellers die dreigden dat ze fysiek zouden worden aangevallen als ze de vakbondsactiviteiten niet zouden stopzetten.
Eén enkele winkel in Buenos Aires rapporteert een omzet van meer dan $3.3 miljoen per maand, en een werknemer verdient ongeveer $300 per maand. Door de stijgende inflatie dalen de salarissen van Wal-Mart onder het armoedeniveau, waarbij een gezin minimaal 600 dollar per maand nodig heeft om in de basisbehoeften te voorzien.
Wereldwijd wordt Wal-Mart beschuldigd van het betalen van lage salarissen aan werknemers en van oneerlijke arbeidspraktijken. De situatie voor de werknemers van de winkelketen in Brazilië is vergelijkbaar met die voor werknemers in Argentinië. In Mexico heeft Wal-Mart te maken gehad met beschuldigingen van onwettige arbeidspraktijken. Newsweek tijdschrift meldde in een artikel uit 2006 dat Wal-Mart zo'n 19,000 tieners had ingezet om als onbetaalde inpakkers in zijn winkels in Mexico te werken. De tieners tussen 14 en 16 jaar kregen geen loon en waren als compensatie volledig afhankelijk van de fooien van klanten. Wal-Mart omschrijft de jongeren officieel als ‘vrijwilligers’.
Het succes van Wal-Mart is te danken aan een belangrijke motivatie: het uitsluiten van de concurrentie. Wal-Mart-winkels bieden ongelooflijk lage prijzen, die sommigen roofprijzen noemen, totdat veel potentiële concurrenten failliet gaan en niet in staat zijn de koopkracht van de megawinkel bij te houden. Later, als Wal-Mart weinig concurrentie meer heeft, kan het hogere prijzen manipuleren voor klanten die gewend zijn alles te kopen, van boodschappen, kleding, elektrische apparaten tot benzine op één handige locatie. Wereldwijd worden werknemers geconfronteerd met een sombere horizon, waarbij veel detailhandelsgiganten en fabrikanten de concurrentie gebruiken om de lonen en arbeidskosten omlaag te brengen.
De detailhandelaar heeft deze methode ook bij het personeel toegepast, door jonge mensen met weinig organisatie-ervaring en een slechte werkgeschiedenis aan te nemen om aan de hoge productiesnelheden te voldoen. Met een leger jonge mensen die graag werk willen vinden, beschikt Wal-Mart over een eindeloos aanbod van ‘medewerkers’. Net als Ford in de jaren twintig heeft Wal-Mart ook een productiemodel gemaakt.
In de fabrieken van Ford profiteerden de arbeiders van stabiele banen en leefbare lonen, hoewel de arbeiders sociale controle en uitbuiting te verduren kregen. Terwijl het model van Ford zo werd ontworpen dat werknemers het eindproduct, een Ford-voertuig, konden kopen, is de situatie voor werknemers van Wal-Mart somber. Veel werknemers van Wal-Mart kunnen het zich niet veroorloven om in de winkels van hun werkgever te winkelen, en ze moeten onstabiele en onzekere werkomstandigheden doorstaan.
Volgens vakbondsactivist Falcón heeft Wal-Mart een goed imago in de ogen van het winkelend publiek, maar een slechte reputatie wat betreft de behandeling van werknemers. Wal-Mart heeft misschien zijn gelijke gevonden, met vakbondsafgevaardigden die graag de arbeidsomstandigheden willen verbeteren en meer werknemers in de winkels willen verenigen. Argentijnse werknemers dringen aan op een onafhankelijke vakbondsvertegenwoordiging en lijken ondanks druk vooruitgang te boeken.
Marie Trigona is een journalist gevestigd in Argentinië en schrijft regelmatig voor het Americas Policy Program (www.americaspolicy.org). Ze is te bereiken op mtrigona(a)msn.com.
Voor meer informatie
Bronnen:
Het rapport van Human Rights Watch “Rights: Wal-Mart’s Violation of U.S. Workers’ Right to Freedom of Association”
http://hrw.org/reports/2007/us0507/
Actiedag tegen Big Box-retailers (17 november 2007)
http://intldayofaction.bbc.wikispaces.net/
Agora TV Wal-Mart-video
http://www.revolutionvideo.org/agoratv/secciones/luchas_obreras/wall_wart.html
Wal-Mart horloge
http://walmartwatch.com/
Wal-Mart nr
http://wal-mart-no.blogspot.com/
Wakker worden Wal-Mart
http://www.wakeupwalmart.com/
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren