Ik heb veel aan Tariq Aziz gedacht sinds de New York Times eind mei een artikel op de voorpagina publiceerde over de voormalige Iraakse vice-premier. Op een kleurenfoto was te zien hoe hij gekleed was in wat het artikel omschreef als ‘een ziekenhuisjas met open hals, met het plastic identificatieplaatje van een patiënt om zijn pols.’ Hij zag er mager uit.
De laatste keer dat ik Aziz zag, op een bijeenkomst in Bagdad, twee maanden voordat de door de VS geleide invasie begon, droeg hij nog steeds een kleedje in een van zijn goed op maat gemaakte zakenpakken. Als Aziz zich zorgen maakte, liet hij dat niet merken.
Nu speelt hij een rol waar de Amerikaanse media van lijken te genieten. De kop van de Times luidde: “Husseins voormalige gezant straalt van bewondering over het getuigenis”, maar om de berichtgeving samen te vatten had het net zo toepasselijk kunnen luiden: “Hoe de Machtigen zijn gevallen.”
The Times meldde dat Aziz Saddam Hoessein verdedigde in zijn getuigenis van 24 mei – nadat hij er niet in was geslaagd een deal te sluiten met de huidige juridische bevoegdheden van Bagdad. “In een eerder stadium van het proces zeiden Amerikaanse functionarissen dat de heer Aziz had aangeboden om tegen de heer Hussein te getuigen op voorwaarde dat hij vroegtijdig werd vrijgelaten, een voorstel dat de Iraakse rechtbank en haar Amerikaanse adviseurs naar eigen zeggen uiteindelijk hebben afgewezen.”
Als gevangene Aziz aanvankelijk op zoek was naar een betere behandeling in ruil voor het bekritiseren van Saddam, zou dat in overeenstemming zijn met hoe hij zich aanvankelijk in de beklaagdenbank gedroeg.
Op 1 juli 2004 zei Aziz voor een Iraakse rechter in een rechtszaal op een Amerikaanse militaire basis nabij de luchthaven van Bagdad: “Wat ik wil weten is: zijn deze aanklachten persoonlijk? Is het Tariq Aziz die deze moorden uitvoert? Als ik lid ben van een regering die de fout maakt iemand te vermoorden, kan er niet terecht een beschuldiging tegen mij persoonlijk worden geuit. Als er een misdaad wordt gepleegd door de leiding, ligt de morele verantwoordelijkheid daar, en er mag geen sprake zijn van een persoonlijke zaak alleen maar omdat iemand tot de leiding behoort.”
In een poging een positieve betekenis te ontlenen aan de verschrikkingen die de Amerikaanse oorlog tegen Irak teweeg heeft gebracht, zijn journalisten geneigd terug te keren naar de bron van verdriet zoals verteld in het langslepende proces tegen Saddam Hoessein en belangrijke ondergeschikten in Bagdad. Gaandeweg zijn de zielige pogingen van Tariq Aziz om elke verantwoordelijkheid af te wijzen voor de daden van het regime dat hij diende voer voor grote Amerikaanse mediageweren – journalistieke arsenalen die veel beter zijn getraind in de dodelijke misdaden van topambtenaren in het Hoessein-regime dan in de dodelijke misdaden van topfunctionarissen in de regering-Bush.
Als Iraks meest zichtbare diplomaat was Aziz een vlotte prater die de stedelijkheid van het kwaad belichaamde. Van dichtbij, eind 2002 en begin het jaar daarop, toen ik een van de Amerikaanse bezoekers was aan zijn kantoor in Bagdad, leek hij zich net zo op zijn gemak in een militair uniform als in een pak. Aziz diende een tirannieke dictator en gebruikte zijn vaardigheden met taal zoals een schoonheidsspecialist make-up op een lijk aanbrengt.
Aziz vertegenwoordigde op vlotte wijze het regime van Saddam Hoessein toen het het Iraakse volk martelde en vermoordde. Maar na de invasie, zo vertelden de nieuwsberichten ons, leverde een huiszoeking in zijn huis aan de rivier de Tigris banden op met westerse culturele schatten als ‘The Sound of Music’ en ‘Sleepless in Seattle’.
De kans dat hij van dit entertainment genoot, is misschien een beetje schokkend. We zouden er de voorkeur aan kunnen geven te denken dat een heldere lijn de werkelijk beschaafde mensen scheidt van de barbaars, het fatsoenlijke van de verdorvenen.
Maar de man kon een scala aan menselijke eigenschappen vertonen. Hij was gereserveerd en toch knap en kon gemakkelijk plagen. Hoewel zijn argumenten doorspekt waren met propaganda, ontbrak het niet aan nuance. Of hij nu sprak met een lid van het Amerikaanse Congres, een veelgeprezen Amerikaanse filmacteur of een voormalig topfunctionaris van de VN, Aziz leek zich terdege bewust van zijn publiek. Hij zou een behendig politicus zijn geworden in de Verenigde Staten.
Wij geloven graag dat Amerikaanse leiders uit heel ander hout gesneden zijn. Maar ik denk het niet. In sommige opzichten zijn de vreselijke compromissen die door Tariq Aziz zijn gesloten beter verklaarbaar dan de compromissen die routine zijn in de Amerikaanse politiek.
Aziz had goede redenen om voor zijn leven – en dat van zijn dierbaren – te vrezen als hij met Saddam in aanraking zou komen. Daarentegen hebben veel politici en benoemde functionarissen in Washington meegedaan aan een dodelijk beleid, uit angst dat afwijkende meningen hen herverkiezing, prestige, geld of macht zouden kunnen kosten.
______________________________
Het boek van Norman Solomon, 'War Made Easy: How Presidents and Pundits Keep Spinning Us to Death', werd deze maand in paperback gepubliceerd.