Heimild: The Independent
Undanfarna viku hef ég verið að horfa á Talíbanar sópa yfir kortið af norðurhlutanum Afganistan, fanga staði sem ég heimsótti fyrst árið 2001 í upphafi US-stutt stríð. Talíbanar hafa lagt undir sig aðalbrúna til Tadsjikistan á Amu Darya, á sem ég fór yfir á ómeðfærilegum fleka nokkrum mánuðum eftir átökin.
Síðasti bandaríski yfirmaður risaflugvallarins Bagram norðan við Kabúl, sem var einu sinni höfuðstöðvar 100,000 bandarískra hermanna í landinu, fór um miðja nótt um síðustu helgi án þess að láta afganskan arftaka sinn vita - sem hefur sagt að hann hafi ekki frétt af síðasta brottflutningi Bandaríkjanna fyrr en tveimur tímum eftir að það gerðist.
Nærtækasta orsök sprengingarinnar á afgönskum stjórnarher var tilkynning Biden forseta 14. apríl að síðustu bandarísku hermennirnir myndu yfirgefa landið fyrir 11. september. En kvartanir bandarískra og breskra hershöfðingja um að þetta sé allt að gerast of hratt til að þeir geti undirbúið afgönsku öryggissveitirnar til að standa einar og sér eru fáránlegar, þar sem þeir hafa eytt tveimur áratugum í að gera það.
Þegar hernaðaríhlutun vestrænna ríkja lýkur er vert að spyrja hverjar séu orsakir þessa niðurlægjandi ógæfu. Hvers vegna eru svona margir talibanar tilbúnir að deyja fyrir málstað sinn á meðan stjórnarhermenn flýja eða gefast upp? Hvers vegna er afgönsk stjórnvöld í Kabúl svona spillt og óstarfhæf? Hvað varð um 2.3 billjónir Bandaríkjadala sem Bandaríkin eyddu í að reyna og mistókst að vinna stríð í landi sem er enn ömurlega fátækt?
Meira almennt, hvers vegna breyttist það sem var sett fram sem afgerandi sigur af bandarískum stuðningi herafla gegn Talíbönum fyrir tuttugu árum í núverandi herför?
Eitt svar er að Afganistan - eins og Líbanon, Sýrland og Írak - er ekki land þar sem orðið "afgerandi" ætti alltaf að nota um hernaðarsigur eða ósigur. Sigurvegarar og taparar koma ekki upp, vegna þess að það eru of margir leikmenn, innan lands sem utan, sem hafa ekki efni á að tapa eða sjá óvininn vinna.
Einfaldar hliðstæður við Víetnam árið 1975 eru villandi. Talibanar hafa ekki neitt í líkingu við hernaðarmátt norður-víetnamska hersins. Þar að auki er Afganistan mósaík af þjóðernissamfélögum, ættbálkum og svæðum, sem talibanar munu berjast við að stjórna hvað sem verður um ríkisstjórn Kabúl.
Upplausn afganska hersins og öryggissveita hefur hraðað árás talibana, sem oft hefur mátt mæta lítilli mótspyrnu, og hefur gert þeim kleift að ná stórkostlegum landhelgissóknum. Slíkar örar gæfubreytingar á vígvellinum í Afganistan eru jafnan knúin áfram af einstaklingum og samfélögum sem breytast hratt yfir í sigurhliðina. Fjölskyldur senda unga menn sína til að berjast fyrir bæði stjórnvöld og talibana sem tryggingarform. Skjót uppgjöf borga og héraða forðast hefnd, á meðan of löng mótspyrna leiðir til fjöldamorða.
Svipað mynstur var árið 2001. Á meðan Washington og staðbundnir bandamenn þeirra í Norðurbandalaginu voru að básúna yfir auðveldum sigri sínum á talibönum, voru bardagamenn þeirra síðarnefndu að snúa aftur ómeiddir til þorpanna eða renna sér yfir landamærin til Pakistans til að bíða betri daga. Þetta kom fjórum eða fimm árum síðar, þegar afgönsk stjórnvöld höfðu gert nóg til að vanvirða sjálfa sig.
Mikill styrkur talibana er sá að hreyfingin hefur alltaf notið stuðnings Pakistans, kjarnorkuvopnaðs ríkis með öflugan her, íbúa með 216 milljónir og 1,616 mílna löng landamæri að Afganistan. Bandaríkin og Bretland tóku aldrei nægilega vel í það að nema þau væru reiðubúin að takast á við Pakistan, gætu þau ekki unnið stríðið.
Aðrir styrkleikar talibana eru kjarni ofstækisfullra, reyndra herforingja og bardagamanna sem eiga rætur í samfélagi Pastúna, sem er 40 prósent afgönsku íbúanna. Pakistanskur ofursti, sem stjórnaði óreglulegum Pastún-hermönnum rétt handan landamæranna frá Afganistan, spurði mig einu sinni um tilraunir Bandaríkjamanna og Breta til að „vinna hug og hjörtu“ í suðurhluta Afganistan, sem er mjög Pastúna. Hann taldi að líkurnar á velgengni þeirra væru litlar, þar sem, sagði hann, reynslan hefði kennt honum að aðalatriði í menningu Pastúna væri að „þeir hata í raun útlendinga“.
Áróður um „þjóðaruppbyggingu“ erlendra hernámsmanna í Afganistan og Írak var alltaf niðurlægjandi og óraunhæfur. Sjálfsákvörðunarréttur þjóðarinnar er ekki eitthvað sem erlend öfl geta hlúið að, hver svo sem meintur góður ásetning þeirra er. Þeir hafa undantekningarlaust samráð við eigin hagsmuni fyrst og síðast og afgönsk stjórnvöld treystu á þá afrétta það í augum Afgana og svipta það rótum í afgönsku samfélagi.
Hinar miklu fjárupphæðir sem voru tiltækar vegna útgjalda Bandaríkjanna ollu kleptókratískri yfirstétt. Bandaríkin hafa eytt 144 milljörðum dala í þróun og uppbyggingu, en um 54 prósent Afgana lifa undir fátæktarmörkum, með tekjur undir 1.90 dali á dag.
Afganskur vinur sem einu sinni hafði starfað hjá United States Agency for International Development (USAID) útskýrði fyrir mér sumt af því hvernig spilling gæti blómstrað. Hann sagði að bandarískir hjálparstarfsmenn í Kabúl teldu of hættulegt fyrir þá persónulega að heimsækja verkefni sem þeir væru að fjármagna. Þess í stað dvöldu þeir á mjög varnum skrifstofum sínum og treystu á ljósmyndir og myndbönd til að sýna þeim framvindu verkefna sem þeir voru að borga fyrir.
Einstaka sinnum sendu þeir afganskan starfsmann eins og vin minn til að sjá sjálfur hvað væri að gerast á vettvangi. Þegar hann heimsótti Kandahar til að fylgjast með byggingu grænmetispökkunarverksmiðju komst hann að því að fyrirtæki á staðnum í ætt við kvikmyndaver myndi, gegn gjaldi, taka sannfærandi myndir af verkum í vinnslu. Með því að nota aukahluti og viðeigandi bakgrunn gátu þeir sýnt starfsmönnum í skúr á fullu að flokka gulrætur og kartöflur, þó engin slík aðstaða væri til.
Í annað tækifæri hafði afganski hjálparstarfsmaðurinn uppgötvað vísbendingar um svik, þó að í þetta skiptið hefði lítið verið reynt að leyna því. Eftir að hafa leitað til einskis að vel fjármögnuðu en ekki til kjúklingabúi nálægt Jalalabad hitti hann eigendur þess, sem bentu honum á að það væri löng leið til baka til Kabúl. Hann túlkaði þetta sem hótun um að myrða hann ef hann afhjúpaði þá, þagði og sagði starfi sínu lausu skömmu síðar.
Erlend aðstoð hefur byggt upp alvöru skóla og heilsugæslustöðvar, en spillingin hefur tært allar ríkisstofnanir. Á framlínu hersins þýðir það „draug“ hermenn og hersveitir útvarðastöðva sem eru í hættu eru eftir án nægilegs matar og skotfæra.
Ekkert af þessu er nýtt. Þegar ég heimsótti Kabúl og aðrar borgir í gegnum árin fann ég að talibanar hefðu takmarkaðan stuðning, en allir litu á embættismenn sem sníkjudýr sem ætti að sniðganga eða múta. Í Kabúl sagði velmegandi fasteignasali - sem er ekki fyrirtæki sem venjulega er hliðhollur róttækum breytingum - mér að það væri ómögulegt fyrir kerfi sem væri svo mettað af spillingu "að halda áfram án byltingar".
Þess í stað hefur mistök ríkisstjórnarinnar gert talibönum kleift að trúa því að þeir geti snúið aftur til valda innan árs. Slík framtíðarsýn hræðir marga. Hver verða til dæmis viðbrögð hinna 4 milljóna Hazara minnihlutahóps, sem eru sjía að trúarbrögðum og eru nálægt Íran? Fyrr á þessu ári drápu sprengjur í Kabúl 85 Hazara stúlkur og kennara þegar þær yfirgáfu skólann sinn. Eins og árið 2001 er eilífu stríðinu í Afganistan hvergi nærri lokið.
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja