Dabere na ọmụmụ ọhụrụ, 1.2 nde Iraqis ezutewo ọnwụ ime ihe ike kemgbe mbuso agha 2003, atụmatụ kachasị elu nke ọnwụ metụtara agha ka. Ndị ụlọ ọrụ ntuli aka nke Britain bụ ORB mere ọmụmụ ihe a, bụ onye mere ajụjụ ọnụ ihu na ihu na ihe atụ nke ndị okenye Iraq karịrị 1,700 na 15 nke Iraq 18. Mpaghara abụọ - al-Anbar na Karbala - dị oke egwu maka ịwa mmiri, ndị isi na nke atọ, Irbil, enyeghị ndị nyocha ahụ ikike ịrụ ọrụ ha. Oke njehie nke ọmụmụ a gbakwunyere-mwepu pasenti 2.4.
Ndị ọrụ ubi jụrụ ndị bi na mmadụ ole ndị ezinaụlọ ha e gburu kemgbe mwakpo ahụ. Ihe karịrị otu onye n'ime mmadụ ise zara ajụjụ kwuru na e gburu ọ dịkarịa ala otu onye n'ụlọ ha kemgbe March 2003. Otu onye n'ime ndị Iraq atọ kwukwara na ọ dịkarịa ala ụfọdụ ndị agbata obi "na-ebi n'ezie n'okporo ámá [ha] agbapụwo ogbugbu ahụ, na gburugburu. ọkara nke ndị hapụrụ obodo ahụ.
Â
Na Baghdad, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọkara nke ndị a gbara ajụjụ ọnụ kọrọ ma ọ dịkarịa ala otu ọnwụ ike n'ezinụlọ ha.
Â
Tupu ewepụta ọmụmụ ihe ahụ, atụmatụ kacha elu nke ndị Iraq nwụrụ bụ ihe dị ka 650,000 na ihe omumu ihe omumu Johns Hopkins nke e bipụtara na Lancet, akwụkwọ akụkọ ahụike Britain nke a na-akwanyere ùgwù na nke ndị ọgbọ nyochara. N'adịghị ka ọmụmụ ahụ, nke tụrụ ọdịiche dị na ọnwụ sitere na ihe niile kpatara n'ime afọ atọ mbụ nke ọrụ na ọnụ ọgụgụ ọnwụ nke dị tupu mbuso agha ahụ, ntuli aka ORB lere anya naanị ọnwụ n'ihi ime ihe ike.
Â
Nchọpụta ntuli aka ahụ dabara na nke mpịakọta atụmatụ nọgidere na weebụsaịtị Just Foreign Policy, dabere na data Johns Hopkins, nke guzo naanị ihe karịrị nde ndị Iraqis 1 gburu dịka edere.
Â
Ọnụọgụ ndị a na-egosi na mbuso agha na ọrụ nke Iraq na-emegide nnukwu mpụ nke narị afọ gara aga - ọnụ ọgụgụ mmadụ karịrị 800,000 ruo 900,000 kwenyere na e gburu na mgbukpọ Rwandan na 1994, na-eru nso na ọnụ ọgụgụ (1.7 nde) nwụrụ na Cambodia aha ọjọọ. "Ogige igbu egbu" n'oge Khmer Rouge nke 1970s.
Â
Ọ bụ ezie na ọnụ ọgụgụ ndị mara mma kwesịrị itinye aka na arụmụka maka ịga n'ihu na ọrụ ahụ, ọ ga-abụ na ha agaghị eme ya. Nke ahụ bụ n'ihi na enwere ụdị ihe omume atọ dị iche iche na Iraq - ajọ nrọ mpụ ọbara nke "obodo ndị sitere n'ezie" ga-alụso ya ọgụ, foto nke mgbasa ozi azụmahịa na-egosi na agha nke ndị na-akwado ọrụ ikpeazụ gbagoro n'ime ikuku siri ike. . N'otu aka ahụ, okwu ndị America ewepụtala ọkwa atọ dị iche iche nke ndị Iraq merụrụ ahụ. Enwere ihe dị ka nde 1 gburu dịka nyocha ọrịa ọrịa kachasị mma nke otu ụlọ ọrụ sayensị kachasị ama ama n'ụwa mere, enwere 75,000-80,000 (dabere na akụkọ akụkọ) Washington Post na mgbasa ozi azụmahịa ndị ọzọ na-ekwe, na e nwere agha dị ọcha na nke antiseptik na-enweghị ọbara ndị nchịkwa na-ekwu na ha lụrụ ọgụ (cheta na ha chụpụrụ ndị ahụ. Lancet nchoputa nke aka ma enyeghi onu ogugu nke ha).
Â
Nke a bụ ihe na-enye nsogbu n'obi, na otu ihe kpatara mmegide megide agha ahụ adịghịdị njọ karịa ka ọ dị: a jụrụ ndị America na ntuli aka AP E mere na mbụ afọ a ole ndị nkịtị Iraq ha chere na e gburu n'ihi mbuso agha na ọrụ, na azịza etiti ha nyere bụ 9,890. Nke ahụ bụ ihe na-erughị otu ụzọ n'ụzọ atọ nke ọnụọgụ ọnwụ ndị nkịtị nke ndị nleba anya UN kwadoro na 2006 naanị.
Â
Ọtụtụ n'ime nkwụsị ahụ nwere ike ịbụ n'ihi ihe pụrụ iche nke ndị America - United States bụ, site na nkọwa ya, ezigbo mmadụ na ezigbo ụmụ okorobịa anaghị ebute agha nke nhọrọ nke na-eme ka a na-egbu ihe karịrị nde mmadụ. Echela na nke ahụ bụ kpọmkwem ihe data na-egosi; ịnakwere nke ukwuu na-emepụta dissonance nghọta na-agaghị ekwe omume maka ọtụtụ ndị America, yabụ dịka mba, anyị agaghị.
Â
Ma e nwere ihe karịrị nke ahụ. Akụkọ kachasị mkpa nke Iraq bụ na ọtụtụ n'ime ime ihe ike a na-eme ndị Iraqis bụ ndị Iraqis n'onwe ha na-eme ma ọ bụghị ọrụ anyị. Nke ahụ adịghị mma n'omume - anyị họọrọ ịbanye Iraq n'agbanyeghị eziokwu ahụ Ndị NGO na-ahụ maka ahụike ọha dọrọ aka ná ntị n'ihu maka ohere nke ọnwụ ndị nkịtị 500,000 n'ihi "mmebi akwụkwọ." Ọ bụkwa n'ezie ezighi ezi - dịka ọkà mmụta Mahadum Stony Brook Michael Schwartz kwuru ọnwa ole na ole gara aga, Nnyocha Johns-Hopkins lere anya na onye kpatara ọnwụ ihe ike ọ tụrụ wee chọpụta na ndị agha jikọrọ aka na-akpata pasent 56 nke ọnwụ ndị a maara onye mere mpụ. Dị ka ọnụ ọgụgụ Schwartz si kwuo crunching, dabere na Lancet data, ndị agha jikọrọ aka kpatara opekata mpe 180,000 yana ihe ruru 330,000 ọnwụ ime ihe ike site n'etiti afọ gara aga. Ọ nweghị ihe gbara ọkpụrụkpụ mere a ga-eji chee na oke nke ndị agha na-arụ ọrụ ebelatala nke ukwuu kemgbe ahụ.
Â
Dị ka ọmụmụ ihe mbụ na Lancet - nke dabere na nabatara nke ọma usoro maka nsonaazụ ya - a na-achụpụla nchọpụta ọhụrụ a n'aka. Ihe dị ịtụnanya bụ na ọgụgụ isi naanị kwesịrị ezuru ikwubi na United States egbuola ọnụ ọgụgụ buru ibu nke ndị nkịtị Iraq. A sị ka e kwuwe, ọ ghọwo amamihe nkịtị (dabere na ọtụtụ ọmụmụ) na ihe dị ka pasent 90 nke ndị niile nwụrụ n'agha ọgbara ọhụrụ bụ ndị nkịtị. Anyị maara na ndị agha, na mgbakwunye na ibuga ngwa agha 500 na bọmbụ n'ime ọnwa isii mbụ nke afọ a naanị, enweela nsogbu na-agbaso ọchịchọ maka mgbọ na ụlọ ihe nkiri Iraqi. Dị ka akụkọ 2005 sitere n'aka Lt. Col. Dean Mengel na Army War College, ọnụ ọgụgụ agbapụ a na-agbapụ dị ukwuu (PDF):
Â
[Otu akụkọ ozi] kwuru na ndị agha na-eme atụmatụ na ọ ga-achọ ịgba obere ngwa agha ijeri 1.5 kwa afọ, nke ji okpukpu atọ karịa ego e mepụtara nanị afọ atọ tupu mgbe ahụ. N'ebe ọzọ, ndị Associated Press kwuru na ndị agha na-agbapụ mgbọ ngwa ngwa karịa ka ndị nrụpụta nwere ike imepụta.
Â
Ijeri ijeri 1.5 kwa afọ… a na-agba egbe karịa ka enwere ike imepụta. Nyere na ọnụ ọgụgụ ndị ọgba aghara na-eme atụmatụ na Iraq agafebeghị 30,000 - ma a na-enyekarị ya ihe na-erughị 20,000 - nke na-ahapụ ọtụtụ ndu na-egbu egbu na-efe efe. Onye ọ bụla kwenyere na onye agha US bụ onye agha a zụrụ nke ọma n'ụwa, yabụ na ọ dị oke egwu na ndị na-akwado agha kwenyere na agba ha anaghị emetụta onye ọ bụla.
Â
Ọ bụrụ na ọ bụghị maka ọkwa ngọnarị nke ejirila nke ọma wulite gburugburu klaasị atụmatụ America, ọnụ ọgụgụ ndị a nwere ike mebie echiche ahụ na ndị agha US na-egbochi ọnwụ karịa ka ha na-akpata.
Â
Cheta na ihe ekwuru maka mbuso agha a bụ iji belata ọnụ ọgụgụ mba ndị a na-enyo enyo na ha nwere mmemme WMD na-akwadoghị site na 36 ruo 35. N'ime okwu niile gbasara ọnwụ ndị agha na ọtụtụ ijeri dollar a na-atụfu na Iraq, ọ dị mkpa icheta na ọ bụ ndị Iraqis na-akwụ ụgwọ dị oke ọnụ ahịa maka iru ebumnuche ahụ.
Â
Na Congress jụrụ oyi na-arụ ọrụ, ihe niile ka ga-ahụ bụ ihe ikpeazụ ọnụ ọgụgụ ndị nwụrụ na Iraq agha ga-abụ. Eziokwu dị mwute bụ na anyị nwere ike ọ gaghị ama oke ogbugbu a.
Â
Joshua Holland bụ onye ode akwụkwọ ọrụ AlterNet.
Â
Â
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye