Source: Nā Kūlana Kūlana ʻē aʻe
He nui ka poʻe o ka US media e hoʻomau i ka hoʻomaikaʻi ʻana i nā manaʻo maikaʻi o ke kaua US ma Afghanistan, ʻoiai e hoʻopiʻi ana i kona hiki ʻole ma luna o 20 mau makahiki e hoʻokō i kekahi o lākou. Akā ʻo ka ʻōlelo ʻana ua makemake ʻo ʻAmelika i kahi aupuni holomua, liberal democratic, a me ke aupuni honua ma Afghanistan hiki ke manaʻoʻiʻo wale ʻia e ka poʻe i hōʻole e hoʻomanaʻo i ka mea a Wakinekona i hana ai i ka wā i loaʻa ai iā Kabul.
I nā lā ma hope o ka hoʻouka kaua ʻana i ka lā 11 Kepakemapa, ua kāhea ʻia ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa e hoʻolaha i ke kaua kūʻē i kahi ʻenemi i ka poʻe ma ka ʻAhaʻōlelo i koho ʻaʻole hiki ke inoa. Ua noi ka poʻe hana kulekele i nā kamaʻāina ʻAmelika e mōhai aku i nā kuʻuna kīwila no ka palekana a hāʻawi i ke kālā pūʻali koa i makemake nui ʻia e hoʻoponopono i nā pilikia pilikanaka o ka ʻāina.
Ua hana ʻo Congress i kēlā mau mea me hoʻokahi wale nō koho balota: ʻo Barbara Lee. ʻO ka manawa kēia e nānā ai i ka ʻoiaʻiʻo o ka mōʻaukala, e hoʻomaopopo i ka loaʻa ʻana o ʻAmelika Hui Pū ʻIa i kēia kaua 20-makahiki, me kona hopena hoʻowahāwahā ʻia ma ke kahua mokulele ʻo Kabul, a pehea ke kuleana nui o ke kulekele US no ka hana ʻana.
ʻO nā ʻāina ʻē aʻe e kū nei i nā loli traumatic like ʻole e hōʻeha iā lākou mai ka wā i hala aku nei i paionia i kahi ala e nānā ai i kā lākou moʻolelo ponoʻī. Ua hoʻokumu ʻo El Salvador, Guatemala, ʻApelika Hema, a me nā wahi ʻē aʻe i nā komisina ʻoiaʻiʻo e ʻimi a hoʻomaopopo i ka mōʻaukala maoli o kēlā me kēia ʻāina. ʻO ia ʻae ʻia e ka lehulehu he mea kūpono ia i ka hoʻololi.
ʻAʻole malihini ʻo ʻAmelika i kēia hana. Ma hope o ka pau ʻana o ke Kaua Vietnam (a i ʻole ke Kaua ʻAmelika, e like me ke kapa ʻana o ka Vietnamese), ua mālama ʻo Senatoa Frank Church i nā hālāwai hoʻolohe manaʻo i lawe mai i kekahi o nā ʻuhane o ke Kaua anuanu i ka lehulehu. Akā, ua ʻoki pōkole ʻia ke kaʻina hana, ʻaʻole i nīnau piha ʻia nā kulekele pili i nā hana ʻino o Cold War, a ʻo ka hopena, ʻaʻole i hoʻomaha ʻia nā ʻuhane. Ke hoʻomau nei kēlā mau ʻuhane i ʻAmelika Hui Pū ʻIa, a ma Afghanistan he mau haneli haneli i make no lākou.
ʻO ka haunaele lehulehu ma ka home ma hope o ke Kaua Vietnam - a me ka make ʻana o kahi miliona Vietnamese a me 40,000 mau koa US - ua koi ʻia ka hoʻokolokolo ʻana a Senator Church. Ma mua o ka uku ʻana o ka poʻe o kēia ʻāina a me nā ʻāina ʻē aʻe i ke kumukūʻai like i ke kaua hou aʻe, pono ʻo ʻAmelika Hui Pū ʻIa e nānā hou i kēlā moʻolelo.
Aia nā aʻa o ka hoʻouka kaua hoʻoweliweli ma New York a me Wakinekona i ke Kaua anu. Me ka hoʻopau ʻole ʻana a me ka wehe ʻana i kona hopena, ʻaʻohe palekana no mākou.
ʻO nā pūʻulu i hoʻopiʻi ʻia i ke kuleana no ka hoʻouka ʻana o Kepakemapa, ka mea i hoʻomaka ai i ke kaua Afghan hou loa, he aʻa i nā pūʻali i ʻākoakoa ma Afghanistan e kaua i ka Soviet Union. ʻO ka nui, ma ka liʻiliʻi, ua kūkākūkā ākea. Akā, no ke aha i ʻimi ai ʻo Wakinekona e hui pū i kēia mau pūʻali koa, me Osama bin Laden, a laila he ʻōpio Saudi kiʻekiʻe?
I ka makahiki 1970, ua lilo ke aupuni hoʻoponopono hou i ka mana ma Afghanistan, he neʻe populist ʻaoʻao hema e ʻimi ana e hoʻomakekalaka i ka hui Afghan. Ua kau ʻo ia i nā hoʻolaha aʻoaʻo a kūkulu i nā kula a me nā hale lapaʻau ma nā kuaʻāina. Ua ʻimi ʻo ia e hoʻopau i nā kaohi ʻana i nā wahine i ka hoʻonaʻauao a me ka hana, a hoʻohaʻahaʻa i ka hoʻohana ʻana i ka purdah, he hana i hoʻokaʻawale i nā kāne mai nā wahine a uhi i ka hope. Ua kamaʻilio, ʻoiai ʻoi aku ka liʻiliʻi ma mua o kēlā, e pili ana i ka hoʻoponopono ʻāina.
Ua lawa ia i mea e hoʻowahāwahā ai i nā mea kuʻuna o ka hui Afghan, ka mea i hoʻomaka i ka hoʻonohonoho ʻana i nā hoʻouka kaua i nā luna aupuni, nā limahana heluhelu, a me nā poʻe e pili ana i nā waiwai i hāpai ʻia e ke aupuni. Malia paha i kekahi manawa ʻē aʻe, ua hoʻoholo paha ʻo Afghans i kēlā mau hakakā kūloko. ʻAʻole paha i ʻoi aku ka maikaʻi o nā ikaika o ka hoʻomana haipule ʻēheu ʻākau.
Akā ʻo ka palena maʻamau o Afghanistan a me ka pilina aloha me ka Soviet Union ua lilo ia i mea hoʻokipa maikaʻi no ka destabilization Cold War. Ua hoʻolele kālā nā keʻena naʻauao Pelekane a me US ma o ka lawelawe naʻauao Pakistan i nā hui kūʻē i ke aupuni. I ka wā i hoʻomaka ai ka hakakā kīwila maoli, ua noi ke aupuni Afghan i ke kōkua koa Soviet, a ua hoʻomaka ke kaua.
Mai ia manawa aku, ua hoʻolilo ʻo ʻAmelika i ke kālā hou aku i ke kūkulu ʻana i nā kahua hoʻomaʻamaʻa no nā pūʻali fundamentalist a me ka hoʻolako ʻana iā lākou i nā pū a me nā missiles ma mua o ke kaua kūʻē ma Nicaragua a me ka hui kūʻē i El Salvador. Ua moeʻuhane nā lawelawe naʻauao US e hoʻonui i kēlā kaua i Soviet Central Asia pono'ī. Ma hope o ka hāʻule ʻana o ka Soviet Union, ua laha maoli ka hakakā ma ka ʻākau.
ʻO ka poʻe i makemake i kahi Afghanistan honua, ka holomua o ka nohona, a me ka hoʻopono no kona poʻe kamaʻāina, ua pepehi ʻia a hoʻokuke ʻia paha i ka noho pio ʻana. I kēia manawa, ua manaʻo nā alakaʻi koa i ka hoʻohana ʻana i nā pūʻali Soviet e alualu i ko lākou ʻaoʻao o ke kaua kīwila i pani i nā mea hoʻoponopono.
Ua hoʻoulu ʻia ke kōkua o ʻAmelika i kahi neʻe hoʻonaʻauao i hoʻohui i nā aʻo hoʻomana conservative me ka nationalism. Ma hope o ka lanakila ʻana i nā Soviets ma Afghanistan, ua huli kūʻē kēia neʻe iā ʻAmelika Hui Pū ʻIa, ʻoiai ua hoʻomaka ka poʻe i manaʻo ʻia e nā keʻena naʻauao US he "waiwai" i hoʻohana i nā mea kaua i hoʻolako mua ʻia e ke aupuni US. Ua hoʻoikaika ʻia kēia hoʻoikaika ʻana e ka pūʻali koa US nui i ka Mideast a me nā pono aila e pale ai, kāna kākoʻo no ka ʻIseraʻela, a me nā hoʻopaʻi a me ke kaua ma hope o Iraq.
He aha nā nīnau e nīnau ai ke komisina ʻoiaʻiʻo, e kū mai ana i ka pōʻino o Afghanistan i kēia manawa?
Ua manaʻo paha kahi kulekele i ka hoʻohaunaele ʻana i ka Soviet Union no ka hoʻoholo ʻana o ka US e kākoʻo i ke kaua kūʻē i ke aupuni i kaʻana like ʻana i nā waiwai US ma mua o ka mujahideen a Washington i kālā ai? E pane anei nā kākā'ōlelo palekana aupuni nāna i hoʻoholo i kēia manawa no kona hopena?
I loko o kahi honua i manaʻo ʻia ma hope o ke Kaua Cold War, ua mamao loa nā hana pūʻali koa i hōʻike i ke kulekele Cold War. ʻAʻole i hoʻololi ʻia kēia kulekele ma Yugoslavia, Iraq, Eastern Europe, Cuba, Vietnam, Korea, Colombia a me nā wahi ʻē aʻe.
A ma hope o nā koa a me nā pū, ʻo wai ka pono e pale ʻia nei? Ke kākoʻo nei mākou i ka poʻe ma nā ʻāina ʻē aʻe e ʻimi nei i ka kaulike kaiapili a me ka hoʻopono pilikanaka, a i ʻole ka poʻe e hakakā nei iā lākou?
No nā ʻāina i lilo i kahua kaua, e like me El Salvador, Vietnam, Yugoslavia, Iraq, a me Afghanistan ponoʻī, he aha ka mea e hana ai e hoʻoponopono i ka pōʻino o ia mau makahiki a kōkua i ka hoʻokumu ʻana i nā hui kūpaʻa e hana ana no ka pōmaikaʻi o ka hapa nui o kā lākou kamaaina?
Hiki i ʻAmelika Hui Pū ʻIa ke kōkua i ke kūkulu hou ʻana iā Afghanistan, ma hope o ka pana ʻana i ka ʻāina i ka wā pōhaku (e hoʻohana i ka ʻōlelo kahiko Cold War). Akā, ke holoi nei ʻo ia i kona mau lima i ke kūlana a haʻalele. Pēlā nō, hiki i Wakinekona ke hoʻopau i ke kākoʻo no nā kulekele kūʻai kūʻokoʻa e hoʻokau i ka ʻilihune ma luna o nā miliona o ka poʻe. Akā ʻaʻole ia e hōʻike i nā hōʻailona o ka neʻe ʻana o ka papa. No laila, ua hoʻonohonoho ʻia nā aupuni Demokarata a me Republican e hoʻomau i ka mōʻaukala o Cold War o ke komo ʻana o ka pūʻali koa, me ka luku a me ka like ʻole o ka hoʻokele waiwai a lākou e komo ai.
ʻO David Bacon ʻO ia ka mea kākau o Nā Kanaka Kuleana—Pehea ka Hoʻokumu ʻana o ke ao holoʻokoʻa i ka neʻe ʻana a me ka hoʻopaʻi hewa ʻana i nā malihini (2008), a me Ke kuleana e noho i ka home (2013), mai ka Beacon Press. ʻO kāna puke hou loa Ma nā kahua o ka ʻĀkau / En los campos del norte, University of California Press, Colegio de la Frontera Norte, 2017. Hoʻokumu ʻia kēia ʻatikala ma kahi hōʻike i hāʻawi ʻia i kahi webinar i hoʻonohonoho ʻia e Global Exchange a me ka California Trade Justice Coalition, kahi hui o ka Citizens Trade Campaign.
Hāʻawi kālā ʻia ʻo ZNetwork ma o ka lokomaikaʻi o kāna poʻe heluhelu.
E Makana mai