n September 2017, Leholiotsoana Maria le ile la senya Puerto Rico. Hoo e ka bang lilemo tse hlano hantle hamorao, Leholiotsoana Fiona le ile la etsa joalo hape. Palo ea batho ba shoang ho tloha Fiona ha e bonahale e le khōlō joaloka Maria, empa ka makhetlo a mabeli sehlekehlekeng sena se ile sa sala lefifing, kaha marang-rang a matla a motlakase a hlōleha. Tsoelo-pele ea moruo e tsoang ho Maria e ne e lieha, 'me phello ea moruo ea Fiona e kanna ea lumellana le boiphihlelo ba pele.
Ho bonolo ho talima litlokotsi tsena tse peli e le likoluoa tsa “tlhaho,” empa, ha e le hantle, hafeela motho a iphapanyetsa ’nete ea hore ho futhumala ha lefatše ho bakoang ke batho ho tlatselitse khafetsa maholiong a matla. Leha ho le joalo, maholiotsoana a baka ka thōko, phello ea Puerto Rico ke phello ea sefefo se phethahetseng le ho feta: liphello tsa lilemo tse 100-plus tsa Puerto Rico e le kolone ea US (lilemo tse makholo tse latelang tsa puso ea bokolone ke Spain); tshenyo e bakilweng ke poraefete ya moraorao tjena ya keriti ya yona ya motlakase; le lefa la karabelo ea tsamaiso ea Trump kamora Maria.
Bokoloniale
Puerto Rico, joaloka likolone tse ling, e ’nile ea tsamaisoa molemong oa “naha ea bo-’mè.” (Sheba “Puerto Rico’s Colonial Economy,” D&S, November/December 2015.) Sena se bolela, ka mohlala, ho fana ka melemo e mengata ea lekhetho bakeng sa lifeme tsa US tse sebetsang sehlekehlekeng sena, tse fanang ka molemo o monyenyane ho batho ba Puerto Rico empa phaello e ngata bakeng sa lifeme; ho hloka hore thepa e romelloang ho tloha boema-kepeng ba US ho ea Puerto Rico e tsamaee ka likepe tse tsamaisoang ke lifeme tsa US; ho laola likamano tsa moruo tsa Puerto Rico le lefatše lohle; le matsapa a hatellang haholo a ho aha mokgatlo wa boipuso sehlekehlekeng.
Empa ka holim'a tsohle, puso ea bokolone ea Puerto Rico ke United States e thehile ho itšetleha ho bopang moruo le lipolotiki sehlekehlekeng sena. Baetsi ba maano ba Puerto Rico ba sheba kantle ho sehlekehleke sena bakeng sa mehloli ea matsete le melemo e tsoang Washington, DC Ka lebaka leo, Puerto Rico e hlolehile ho theha metheo ea kahare ea kholo ea moruo mme ha e na sehlopha se matla sa khoebo le basebetsi ba nang le boiphihlelo. Joalo ka ha Moahloli oa Lekhotla le Phahameng la Associated Sonia Sotomayor a boletse thutong ea hae e phahameng ea 1976 Univesithing ea Princeton: Kholo ea moruo ea Puerto Rico ka bo-1950 le bo-1960 "e ne e ipapisitse le ho hana ho ikhotsofatsa le ho amohela ho itšetleha ka botlalo ho monghali oa bokolone, United States.”
Ho itšetleha hona ha bokolone ho ile ha theha 'muso oo hangata o neng o le bobolu le o se nang bokhoni. E ne e shebahala ka ntle, 'me e sitoa ho haha meaho e tla tšehetsa moruo oa ka hare. Habohlokoa le ho feta, ha maholiotsoana a hlasela, tsamaiso ea motlakase—pele le ka mor’a hore e be khoebong—e ’nile ea e-ba moroalo o bitsang chelete e ngata, o sa sebetsoeng hantle moruong.
(’Muso oa United States ke khale o bolela hore Puerto Rico hase “kolone” empa ke “sebaka se sa kopanngoeng” sa United States. Leha ho le joalo, ka tlhaloso leha e le efe e utloahalang ea lentsoe lena, boemo ba sehlekehleke sena sa bokolone bo hlakile. Ho feta moo, 2016 ea ’muso oa US oa XNUMX ho thehoa ha Boto ea Tlhokomelo le Tsamaiso ea Lichelete (FOMB)—e bitsoang “La Junta” Puerto Rico—ho hlokomela moruo oa sehlekehleke sena ho ile ha totobatsa boemo ba eona ba bokolone.
Boikarabello
Puerto Rico Electric Power Authority (PREPA) e thehiloe mathoasong a lilemo tsa bo-1940, 'muso o ikemetseng o neng o laola ho hlahisa, ho fetisa le ho ajoa ha motlakase ho pholletsa le sehlekehlekeng sena. Ka pampiri ea 2005, Sergio M. Marxuach, mookameli oa maano Setsing sa Moruo o Mocha oa Puerto Rico, o bontša litokisetso tsa ketso ea ho theha PREPA:
[Molao ona] o fana ka PREPA e le mokhatlo o ikemetseng o ikemetseng, o ikemetseng, o sa lefelloeng lekhetho, o laoloang ke sechaba o nang le matla a pharaletseng a ho fana ka melao e laolang khoebo ea eona le ho beha litefiso tseo litšebeletso tsa eona li lokelang ho rekoa ke bareki ba eona.
Le hoja PREPA e bile le katleho ea ho tšehetsa kholo ea moruo lilemong tsa bo-1950 le bo-1960 le ho tlisa motlakase likhutlong tsohle tsa sehlekehleke sena, ho na le mabaka a fokolang, haeba a teng, a ho nahana hore puso e ikemetseng e ka ba mofani oa matla oa matla. E ile ea tsoela pele ho se sebetse hantle, ea lefisa litefiso tse phahameng, ea fana ka litšebeletso tse fokolang, 'me ea lahleheloa ke chelete. Ho alima ha eona e ne e le tlatsetso e kholo mathateng a likoloto a Puerto Rican; PREPA e phatlalalitse ho putlama bohareng ba 2017.
Ka mefokolo ea PREPA, ka mor'a tlokotsi ea Maria, 'muso oa Puerto Rican o ne o ka ba le, bonyane ka khopolo, ho fetola phepelo ea sechaba ea motlakase ka: ho fetola PREPA; ho pshatla keriti e le 'ngoe ea sehlekehleke hore e be sete ea likhoele tse arohaneng (kahoo ho robeha sebakeng se le seng ho ke ke ha kenya sehlekehleke sohle lefifing); ho tšehetsa tlhahiso ea matla e tala, e sebetsang hantle; le ho theha taolo e nang le moelelo, e tsoelang pele. Sena ha se sona se etsahetseng.
Sebakeng seo, mmuso, o tšehelitsoe ke FOMB, o ile oa fetohela ho poraefete, ka konteraka ka Phuptjane 2021 le LUMA Energy, ts'ebetso e kopaneng ea feme ea Canada le US, ho nka taolo ea marang-rang a matla. Kaha PREPA e ntse e ikarabella bakeng sa ho fehla motlakase, tokisetso ena e bitsoa "tšebelisano ea sechaba le ea poraefete."
Leha ho le joalo lilemong tse latelang Maria kapa nakong eo ho tloha ha LUMA e sebelisana le eona ha ho e-s'o be le mehato ea ho arola marang-rang hore e be li-grids tse arohaneng 'me ha ho na khato ea ho tloha ho mafura a tsoang linaheng tse ling ho ea ho matla a tala. Leha ho le joalo, ho ea ka sehlooho se hlahang koranteng ea The Americano’s Floricua ka la 30 Phuptjane, 2022, “Ho tloha ha k’hamphani [LUMA] e qala ho sebetsa sehlekehlekeng sena selemong se fetileng, ho eketseha ha litheko le ho tingoa ha mabone e ’nile ea e-ba kamehla.” Sekhahla se eketsehile ka 17% ho feta selemo sa ts'ebetso ea LUMA:
Ho tloha ka la 1 Phupu, batho ba Puerto Rico ba tla lefa le ho feta bakeng sa motlakase, ka mor'a hore Ofisi ea Matla ea Puerto Rico e lumelle LUMA Energy ho eketseha ha sekhahla sa bosupa ka tatellano… kWh. Ho latela US Energy Information Administration, karolelano ea sekhahla sa motlakase US ke lisente tse 800 ka kWh.
Ho latela tlaleho ea Loetse 2022 ke Setsi sa Economics ea Matla le Tlhahlobo ea Lichelete:
Lilemo tse hlano ka mor'a Leholiotsoana Maria, tsamaiso ea motlakase e bonahala e se e le haufi le ho hlaha ho tloha ho putlama. LUMA Energy le Puerto Rico Electric Power Authority ha li lumellane phatlalatsa ka litaba tse kholo. Ba hlotsoe ho ba le khatelo-pele mabapi le ho fokotsa litheko, ho ntlafatsa rekoto e nyahamisang ea ho kenya tšebetsong boikitlaetso ba ho boloka chelete, le ho hlahisa tekanyetso e betere. Phano ea litšebeletso e mpefetse haholo, 'me mathata a fapa-fapaneng a lichelete le liak'haonte a lebisitseng ho putlama a ntse a le teng.
Haholo bakeng sa privatization. Ebang ke puso ea sechaba, kapa ea poraefete, kapa "tšebelisano ea sechaba le ea poraefete", ntle le bolebeli le taolo e sebetsang, koluoa ena ke seo motho a ka se lebellang. Sello se tsebahalang Puerto Rico ha sea lokela ho makatsa. (Sheba karolo e ka thōko.)
galaotega ga lonaka
Ho nyatsa ha Mopresidente oa mehleng Donald Trump ho Puerto Rico ho tsebahala haholo, ho bontšitsoe ka 2017 ka ho lahlela lithaole tsa pampiri ho letšoele la Puerto Rico. Mohlomong o ne a nahana hore ba ka sebelisa lithaole ho qhala bohlasoa bo siiloeng ke Maria. Joale ho ne ho e-na le tlhahiso ea hae, e bonahalang e tebile, ea hore United States e rekise Puerto Rico bakeng sa Greenland (e neng e e-na le phello e lehlakoreng ea ho hlakisa hore Puerto Rico e ne e le kolone ea US, haeba leha e le mang a ntse a belaela). Joale ho bile le tseko ea Mopresidente Trump ea hore ho bile le mafu a fokolang a bakoang ke Maria, athe likhakanyo tse tšepahalang li tlaleha mafu a 3,000 kapa ho feta.
Leha ho le joalo, ntho e sa tsejoeng haholo ke hore ho ile ha nka lilemo tse tharo ka mor'a Maria, ho fihlela ka Loetse 2020, hore tsamaiso ea Trump e lumelle $9.6 billion ea lichelete tsa mmuso tse neng li abetsoe ho aha bocha marang-rang a motlakase a Puerto Rico. (Ho ekelitsoe hoo e ka bang $ 3.4 limilione tse likete ho tloha ka nako eo.) Ho lieha hona ha lichelete, hammoho le ts'ebetso ea poraefete le ts'ebetso e mpe ka kakaretso ea 'muso oa bokolone, e ile ea tiisa hore marang-rang a ke ke a itokisetsa ha Fiona a otla sehlekehlekeng sena.
Leha ho le joalo, ha Mopresidente Trump a nka leano la United States la Puerto Rico ho ea boemong bo feteletseng, 'muso oa US, ka litsamaiso tse ngata, ha oa tšoara sehlekehleke sena hantle. Ha ho le ea mong ea faneng ka khatello ea ho tlosa Puerto Rico boemong ba eona ba bokolone.
Maikutlo a ho Qetela
Batho ba Puerto Rico ke baahi ba US, leha ho le joalo ba lula kolone ea Puerto Rico, ha ba voutele mopresidente oa Amerika ebile ha ba na baemeli ba likhetho ho US Congress. Le hoja sehlekehleke sena e ntse e le kolone, ho sa tsotellehe hore na 'muso oa United States o se bitsa eng, batho ba Puerto Rico ba tla tsoela pele ho ba le mathata a moruo le mahlabisa-lihlong ao e bileng boemo ba bona ka makholo a lilemo.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate