Puerto Rico ke kolone ea United States. Boemo ba bokoloni, ntle le mekhelo e meng, ha se motheo o motle oa tsoelo-pele ea moruo.
Haufinyane tjena, lintlha tsa pherekano ea moruo oa Puerto Rican, haholo-holo mathata a lichelete, li fetohile furu ea letsatsi le letsatsi bakeng sa khatiso ea US. Leha ho le joalo, boemo ba bokolone ba sehlekehleke sena le phello ea moruo ea boemo boo, e leng motheo oa pherekano ea hona joale, li 'nile tsa hlokomolohuoa haholo.
Puerto Rico, joaloka likolone tse ling, e ’nile ea tsamaisoa molemong oa “naha ea bo-’mè.” Mohlala, ka lilemo tse ngata, tokisetso ea khoutu ea lekhetho ea US, Karolo ea 936, e tlohella lifeme tsa US ho sebetsa sehlekehlekeng ntle le ho kenya lekhetho phaellong ea bona ea Puerto Rican (ha feela phaello eo e sa khutlisetsoa liprofinseng). Lenaneo lena le ne le hlahisoa e le moetsi oa mesebetsi bakeng sa Puerto Rico. Leha ho le joalo, bajalefa ba ka sehloohong e ne e le lifeme tsa US—haholo-holo lifeme tsa meriana. Ha tokisetso ena ea lekhetho e ne e sebetsa ka botlalo bofelong ba lilemo tsa bo-1980 le mathoasong a lilemo tsa bo-1990, e ile ea jella ’muso oa United States ka karolelano chelete e fetang $3.00 ea lekeno le lahlehileng la lekhetho bakeng sa moputso o mong le o mong oa $1.00 o neng o lefshoa Puerto Rico ke litsebi tsa meriana. (Ho feta moo, meriana, ha e ntse e hlahisa Puerto Rico, e boetse e fumane litokelo tsa bona tse ngata tsa litokelo tsa bona le lithuso tsa bona tsa Puerto Rican, kahoo ba qoba lekhetho ho phaello ea litokelo tsena.)
Batho ba Puerto Rico ke baahi ba US, empa baahi ba sehlekehlekeng sena ha ba na baemeli ba likhetho ho Congress ebile ha ba nke karolo likhethong tsa mopresidente. 'Muso oa Puerto Rican o na le boipuso bo bongata, empa qetellong o tlas'a molao oa US. 'Me ntle le baemeli ba likhetho Congress, Puerto Rico ha e khone ho fumana maemo a lekanang mananeong a federal kapa ho kenngoa ka botlalo molaong oa bohlokoa. Mohlala o motle oa ho qetela, o fetohileng oa bohlokoa ka ho khetheha mathateng a lichelete a ntseng a tsoela pele, ke hore molao oa US ha o kenyelle 'muso oa Puerto Rican ho phatlalatsa hore o putlama, e leng khetho e fumanehang ho linaha tsa US le metse ea tsona.
Hangata ho boleloa hore 'muso oa US o fana ka melemo e "phano" ho Puerto Rico. Mohlomong tefo e kholo ka ho fetisisa ea federal ho batho ba Puerto Rico ke Social Security. Leha ho le joalo batho ba Puerto Rico sehlekehlekeng sena ba lefa makhetho a Ts'ireletso ea Sechaba joalo ka baahi ba linaha le Setereke sa Columbia. Ka mokhoa o ts'oanang, batho ba Puerto Rico ba lefa lekhetho la Medicare joalo ka baahi ba liprofinse, empa, ho fapana le baahi ba liprofinse, melemo ea bona ea Medicare e tlase haholo. Har'a mananeo a bohlokoa ao baahi ba Puerto Rico ba sa kenyelletsoeng ho ona, le leholo ke la mokoloto oa lekhetho o fumanoeng (EITC). Ka lebaka leo, lelapa la batsoali ba babeli, bana ba babeli Puerto Rico le fumanang $25,000 ka selemo le qetella, ka mor'a lekhetho la federal le likoloto, le nang le chelete e ka bang $ 6,000 e tlase ho feta lelapa le literekeng tse nang le moputso o tšoanang le sebopeho sa lelapa.
Bahanyetsi ba ho fetisetsa EITC ho baahi ba Puerto Rico ba pheha khang ea hore ha baa lokela ho fumana EITC hobane ha ba ikarabelle bakeng sa lekhetho la lekhetho la federal. Leha ho le joalo baamoheli ba bangata ba EITC liprofinseng ha ba lefe lekhetho la lekhetho la federal hobane feela meputso ea bona e le tlase (mohlala, lelapa mohlaleng o ka holimo). Ho feta moo, EITC e ile ea thehoa ho fokotsa moroalo ho malapa a nang le chelete e tlaase ea lekhetho la Social Security le Medicare, leo baahi ba Puerto Rico ba le lefang, le ho fokotsa bofutsana, boo batho ba Puerto Rico ba nang le bona ho feta karolo ea bona.
Haeba Puerto Rico e fumana melemo "ea seatla se bulehileng" ho tsoa Washington, linaha tse 'maloa li tšoaroa ka seatla se bulehileng haholoanyane. Haholo-holo, haeba linaha li behiloe ho ea ka "lirisiti tsa bona" ho motho ka mong ho tsoa 'musong oa kopanelo-ke hore, chelete e amohetsoeng ho tsoa mmusong oa koporasi ho tloswa makhetho a kopanelo-ka selemo se tloaelehileng hoo e ka bang karolo ea boraro ea maemo a holimo ho Puerto Rico. (le hoja palo e fapana ka lilemo tse fapaneng). Ka mohlala, ka 2010, West Virginia e ile ea amohela $8,365 motho ka mong ho feta litšenyehelo tse neng li lefshoa ke ’muso makhethong a ’muso; Kentucky $7,812 ho feta; Vermont $6,713 ho feta; 'me Alaska le Hawaii li ile tsa etella pele lethathamong lena ka $11,123 motho ka mong le $10,733 motho ka mong ka ho latellana ho tsoa 'musong oa kopanelo ho feta kamoo ba lefileng 'muso oa koporasi. Selemong seo Puerto Rico e ile ea amohela ka chelete e kaalo ka $4,697 motho ka mong.
Ka ntle ho mefokolo ena ea boemo ba bokolone, Puerto Rico e na le boemo bo atileng ba "ho itšetleha." Ho theha leano la moruo, mmuso oa Puerto Rican o 'nile oa sheba ka nģ'ane ho sehlekehleke sena, ho tsetela matsete a lifeme tsa US le melemo e tsoang Washington. Joalo ka ha James Dietz a akarelitse boemo ka nepo bukeng ea hae ea 2003 Puerto Rico: Ho buisana ka Ntšetso-pele le Phetoho: “…Leano la ntlafatso la Puerto Rico le ne le sa tsepamise maikutlo holim’a tšehetso e hlophisitsoeng kapa kholisong ea borakhoebo ba lehae le mehloli ea lichelete ea lehae.” Ka lebaka leo, “karolo e ka sehloohong ea bo-rakhoebo ba malapeng, basebetsi ba nang le litsebo le tsoelo-pele ea theknoloji e bakang tsoelo-pele e tsitsitseng ea moruo” e ’nile ea fokola Puerto Rico ho feta linaheng tse ipusang moo tsoelo-pele e tsitsitseng ea moruo e ’nileng ea tsoela pele ka potlako. Ho feta moo, leano la 'muso le liqeto tsa bo-ramatsete li atisa ho ba le pono e khutšoanyane, li hlōleha ho haha motheo oa tsoelo-pele ea nako e telele ea moruo. Boemo bo bobe ba likolo tsa sechaba le meaho e fokolang ea 'mele ke mehlala ea liphello.
Lintlha tsena kaofela li khoehlisitse moruo oa Puerto Rican ka lilemo tse mashome. Sehlekehleke sena se bile le ts'ebetso e matla ea moruo nakong ea ka mor'a Ntoa ea II ea Lefatše, e itšetlehile haholo ka basebetsi ba meputso e tlase, phihlello e lehlohonolo 'marakeng oa Amerika, le likheo tsa lekhetho tsa mmuso le tsa lehae bakeng sa lifeme tsa US. Ha meputso e ntse e phahama ’me likarolo tse ling tsa lefatše li ntse li kena ’marakeng oa Amerika, moruo o ile oa putlama. Ho tloha bohareng ba bo-1970 ho isa mathoasong a lilemo tsa bo-2000, Puerto Rico e ile ea lahleheloa ke maemo a moruo ha e bapisoa le linaha.
Phokotso e matla ea moruo e ileng ea hlaha ka 2006 le eo Puerto Rico e sotlehileng ka eona lilemong tse leshome tse fetileng, e fokolisitsoe hanyane ke ho alima chelete e boima 'marakeng oa libonto, e bile sephetho se neng se lebelletsoe ho tsoa bofokoling ba nako e telele ba moruo,' e ile ea potlakisoa ke kalimo eo e boima ea 'muso.
Ka 2006, sekoloto sa sechaba sa Puerto Rican se ne se le 70% ho feta GNP. (Hona joale e batla e feta 100%.) Tlas’a khatello ena ea likoloto, boitekong ba ho fokotsa litšenyehelo tsa eona, ’muso o ile oa leleka basebetsi ba 100,000 10 ka nakoana ntle le ho lefa (hoo e ka bang 2009% ea kakaretso ea basebetsi). Hoja moruo oa Puerto Rican o ne o se o fokola hakana mme moruo oa Amerika o ne o sa ka oa kena Hooeng ho Hoholo ha Moruo, mohlomong ho putlama hoa ts'abo ena e ka be e bile hakhutšoanyane. Empa moruo o fokolang le ho putlama ha moruo liprofinseng li theola motheo ofe kapa ofe oa ho hlaphoheloa kapele. Ka 2010 le XNUMX, Puerto Rico e ile ea fumana karolo ea lichelete ho American Recovery and Reinvestment Act (ARRA), e ileng ea fokotseha empa ea se ke ea felisa ho putlama ha sehlekehlekeng seo. Keketseho e tsoang ho lichelete tsa ARRA e ne e le nyane haholo ebile e phela nakoana.
Bahlalosi ba bangata le liofisiri tsa mmuso oa Puerto Rico ba leka ho hlalosa ho hlaha ha ho putlama ha moruo oa Puerto Rico ka ho felisoa ha khefutso ea lekhetho ea Karolo ea 936 le ho kopa nchafatso ea litokisetso tse 936 ho thusa moruo. Leha ho le joalo, bakeng sa lifeme, likheo tsa lekhetho ha lia ka tsa fela, empa li ile tsa bolokoa tlas'a melaoana e meng ea lekhetho, 'me ho ne ho batla ho se na phokotseho ea mosebetsi lifemeng tse 936 kaha tokiso ea lekhetho e ne e felisoa lipakeng tsa 1996 le 2006. Leha ho le joalo, kamora 2006. , lipehelo tsa mosebetsi tsa Karolo ea 936, leha li ne li fokola, li ile tsa putlama. Ka lebaka leo, le hoja thomello ea meriana e ntse e eketseha ka sekhahla selemong se latelang, mohlala, mesebetsi indastering e theohile haholo. Mohlomong ho felisoa ha 936 ho kentse letsoho ho tsoeleng pele ho putlama, ka phello ea eona mosebetsing, empa e ne e se sesosa sa mantlha kapa se seholo. Habohlokoa le ho feta, nchafatso ea lipehelo tse 936 ha se tharollo mathateng a moruo a Puerto Rico.
Khang e mabapi le boemo ba Puerto Rico e bile sehlooho se seholo lipolotiking tsa sehlekehleke sena ka lilemo tse mashome. Likhetho tse fapaneng li bonts'itse karohano e mpe lipakeng tsa ho boloka boemo ba hajoale le boemo ba naha, 'me ba morao-rao ba fumane monyetla oa likhetho tsa 2012 tse amanang le likhetho. Likhetho li bontša tšehetso ea boipuso e salletse morao haholo.
Boemo ba hona joale ba bokolone, ntle le phello e mpe ea moruo, bo kenyelletsa tlōlo ea molao ea litokelo tsa botho le demokrasi. Batho ba Puerto Rico ba lokela ho fuoa khetho e hlakileng pakeng tsa boipuso le boemo ba naha; paballo ea boemo ba hajoale ba bokolone (kapa boemo bo batlang bo fapane ba bokolone bo nang le tšehetso e itseng) bo lokela ho se be teng tafoleng. Ka ntle ho lithahasello tsa batho ba Puerto Rico, rona ba liprofinseng re ka etsa kopo ea demokrasi joang ha re ntse re tšoara Puerto Rico e le kolone ea rona?
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate