A mund t'i thoni ZNet, ju lutem, se për çfarë flet libri juaj i ri, "Një luftë e pistë në Afrikën Perëndimore"? Çfarë po përpiqet të komunikojë?
Gberie: Libri ka të bëjë me konfliktin shumë brutal, nihilist që shkatërroi shtetin e vogël afrikano-perëndimor të Sierra Leones për një dekadë, duke filluar në vitin 1991. Kur fillova ta shkruaja, kisha idenë që thjesht të tregoja atë që pashë, dëgjova dhe përjetova si një gazetar që shkruante për luftën e viteve 1990. Nuk kisha teori apo ide të mëdha; Thjesht kisha shënimet e mia dhe kujtimet shumë të gjalla. Doja të tregoja një histori…Por atëherë po shkruaja tezën time të magjistraturës për luftën. Kështu që më duhej të përballesha me shumë keqkuptime rreth luftës. Ishte veçanërisht artikulli me shumë ndikim i Robert Kaplan, 'The Coming Anarchy', i cili u botua në revistën Atlantic Monthly në 1994. Artikulli, një nga ato rrëfime të freskëta dhe impresioniste të favorizuar nga disa gazetarë perëndimorë me një shije për deklarata të larta, përshkruante lufta si një shkrirje anarkike – dhe jo politike – për shkak të problemeve mjedisore, rritjes së pakontrolluar të popullsisë, përhapjes së sëmundjeve dhe krimit dhe, sipas fjalëve të tij, 'rritjes së domeneve fisnore ose rajonale'. Unë isha një gazetar me bazë në Sierra Leone kur u shfaq ky artikull dhe nuk pashë asnjë nga këto gjëra që po përshkruante Kaplan. Megjithatë, ky artikull i marrë u dërgua me faks nga administrata e Klintonit në të gjitha ambasadat e saj në mbarë botën si një paralajmërim për të ashtuquajturat 'shtete të dështuara'!
Një numër studiuesish sfiduan shpejt pikëpamjet e Kaplanit. Paul Richards, një antropolog britanik, i cili ka punuar për një kohë të gjatë në Sierra Leone, shkroi një ese të gjatë deri në një libër duke kundërshtuar Kaplanin dhe disa studiues të Sierra Leoneas shkruan gjithashtu duke hedhur poshtë pikëpamjet shumë të dëmshme të Kaplanit. Po mendoj për njerëz si historiani Ibrahim Abdullah, Jusuf Bangura, Ismail Rashid, Patrick Muana dhe disa të tjerë. Unë kam qenë shumë i ndikuar nga pikëpamjet e tyre dhe kam komunikuar gjerësisht me ta gjatë shkrimit të tezës së magjistraturës për luftën. Kjo përfundoi në 1997-98.
Pas kësaj u përfshiva me Partnership Africa Canada, një grup me bazë në Otava, i cili po bënte punë rreth grabitjes së burimeve natyrore dhe konfliktit të dhunshëm në Afrikë. Kam punuar me një ekip - duke përfshirë Ian Smillie dhe Ralph Hazleton - duke bërë një studim të luftës në Sierra Leone, i cili u fokusua në rolin e diamanteve në konflikt. Ai studim, i botuar si "Zemra e çështjes: Sierra Leone, diamante dhe siguria njerëzore" (2000) u bë një nga dokumentet më me ndikim në lidhje me luftën; ai u publikua jashtëzakonisht mirë dhe u miratua si një dokument politikash nga shumë organizata dhe qeveri.
Mendova atëherë se ishte koha për të vendosur të gjitha gjetjet e mia, reflektimet e mia dhe gazetarinë time në një dokument të konsoliduar. Libri aktual është rezultati.
Siç e shënoj në parathënie, libri ndërthur reportazhin gazetaresk dhe analizën historike. Nuk pretendon të jetë një punë akademike e përmbajtur. Doja të shkruaja për një lexues të përgjithshëm: thjesht, në mënyrë të arritshme dhe pa polemika. Tregoni një rrëfim faktik, josentimental rreth mundimeve të një vendi të goditur nga keqqeverisja, mizoritë e sistemit kapitalist ndërkombëtar dhe gjeopolitika e çmendur…
ZNet: A mund t'i tregoni ZNet-it diçka rreth shkrimit të librit? Nga vjen përmbajtja? Çfarë shkoi për ta bërë librin atë që është?
Gberie: Libri, siç thashë, është me të vërtetë pak a shumë një rrëfim personal. Është shkruar kryesisht nga shënimet e mia të marra gjatë shumë viteve. Sigurisht që jam mbështetur edhe në punën e të tjerëve. Disa akademikë, gazetarë dhe studiues joakademikë kanë shkruar, gjatë viteve të fundit, mjaft prerë për luftën. Duhet të vlerësohet kontributi i tyre, dhe këtë e bëj në tekst. Por do të tmerrohem nëse ky libër lexohet si tekst akademik; nuk është dhe nuk është menduar të jetë. Shpresoj se do të shihet si një lloj gazetarie e ngritur, reflektimet e një njeriu që pa disa nga tmerret e lidhura me luftën, i cili u mbështet në instinktet e tij për t'i kuptuar ato, por që u mbështet gjithashtu në njohuritë e të tjerëve.
Mjaft pasion por edhe vetëpërmbajtje shkoi në shkrimin e librit. Njeriu duhet të ndikohet nga disa prej fyerjeve dhe shkeljeve – prerja e duarve, djegia e fshatrave, qyteteve dhe pjesëve të kryeqytetit, vrasja e mijëra njerëzve dhe padrejtësitë që lidhen me të – duhet të jesh të prekur nga këto, dhe kjo del në tekst. Por unë synoja shumë të kuptuarit, jo vetëm rrëfimin e tmerreve dhe dënimin e autorëve si 'të këqij'. Unë nuk bëj një gjë të tillë. Angazhimi ishte për të kuptuar dhe për të shpjeguar në një mënyrë inteligjente dhe të arsyeshme atë që ndodhi në Sierra Leone gjatë viteve të luftërave.
ZNet: Cilat janë shpresat tuaja për "Një luftë të pistë në Afrikën Perëndimore"? Çfarë shpresoni se do të kontribuojë apo do të arrijë, politikisht? Nisur nga përpjekjet dhe aspiratat që keni për librin, çfarë do të gjykoni të jetë një sukses?
Gberie: Libri u drejtohet Sierra Leoneanëve në përgjithësi, dhe të gjithë atyre njerëzve që kanë interes për Afrikën, dhe atyre që marrin vendime që prekin thellësisht afrikanët. Kur ta lexoni librin, do të shihni se sa vendime në dukje lozonjare ose të papërgjegjshme ndonjëherë kanë ndikime jashtëzakonisht të thella. Miliona jetë njerëzish janë në rrezik. Njerëzit që fantazojnë për revolucionet, për ndryshimin e regjimit etj, duhet të reflektojnë me shumë kujdes se si do të zhvillohen përfundimisht fantazitë e tyre. Fati i kombeve dhe i qenieve njerëzore nuk mund të jetë abstrakt; ato janë reale. Dhe çdo veprim që synon atë fat do të ketë ndikime reale në jetë dhe shoqëri të tëra. Kjo është një mënyrë për ta parë atë.
Sigurisht, ekziston çështja e keqqeverisjes nga liderët e njëpasnjëshëm të Sierra Leones. Pati atë mbretërim të gjatë nga partia despotike dhe shumë e korruptuar e Kongresit të Gjithë Popujve (APC) dhe më pas rrënimet e regjimeve ushtarake që e pasuan atë. Pra, qeverisja e mirë është një çështje shumë reale, në më shumë se një mënyra. Mungesa e tij e bëri vendin kaq të prekshëm, të papërgatitur; vendi i atrofizuar përballë sulmeve nga një ushtri e vogël e armatosur e dërguar në vend është interesa e huaj. Unë jam duke menduar për makinacionet e Charles Taylor të Liberisë dhe tregtarët e ndryshëm të armëve dhe tregtarët e diamanteve. Kur ta studioni luftën me kujdes, do të kuptoni se i gjithë kërcënimi i të ashtuquajturit Fronti i Bashkuar Revolucionar (RUF), ushtria rebele që udhëhoqi luftën, mund të ishte frenuar lehtësisht nga një shtet që funksiononte në mënyrë të arsyeshme me një forcë policore të mirëfilltë. . Vendi ishte në grahmat e kolapsit kur RUF pushtoi në 1991; dhe mercenare edhe pse RUF ishte padyshim, ajo ishte në gjendje të rekrutonte mbështetje në mesin e popullatës rinore të zhgënjyer të vendit, ndonjëherë mjaft lehtë. Ajo që njerëzit harrojnë është se është shumë e lehtë të ofrohen kauza për njerëzit e varfër. Mundësia e plaçkitjes bëhet shumë lehtë një kauzë politike: mund të duket sikur të vish në shënjestër elitën e korruptuar.
Në libër vërej se sundimtarët e Sierra Leones nuk kanë alternativë tjetër veçse të ndërtojnë një shtet efektiv burokratik që funksionon në nivel social – ofron vende pune, shërbime sociale, që u përgjigjet nevojave të popullsisë së saj, shmang korrupsionin ekstravagant etj. Lufta duhet parë si një mësim i rëndë për mohimin e kësaj kërkese bazë, këtij kompaktësie mes qytetarëve dhe shtetit.
Por ka mësime më të gjera. Lufta padyshim u financua në një masë të madhe, veçanërisht në fazat e saj të mesme dhe përfundimtare, nga të ardhurat nga tregtia e paligjshme e diamanteve, me të cilat vendi ka me bollëk. Ishte si rezultat i punës sonë në Partnership Africa Canada (dhe punës së të tjerëve, duke përfshirë Global Witness, OKB, disa qeveri të mëdha, në MB, Kanada dhe Afrikën e Jugut në veçanti) që Procesi Kimberley u iniciua për të kontrolluar rrjedhën e diamanteve në tregun ndërkombëtar. Procesi Kimberley ishte një hap i rëndësishëm përpara. Tani, si një spin-off i drejtpërdrejtë prej tij, disa OJQ dhe vetë industria e diamanteve kanë filluar një Iniciativë për Zhvillimin e Diamantit (DDI), e cila synon t'i bëjë kushtet e punës së minatorëve të diamanteve dhe komuniteteve të minierave në Afrikë të mira dhe më shpërblyese. Është skandaloze që ndërkohë që tregtia globale e diamanteve të papërpunuara vlen rreth 7 miliardë dollarë në vit (kjo përkthehet në gati 70 miliardë dollarë kur diamantet bëhen bizhuteri), gërmuesi mesatar i diamanteve në Afrikë jeton me më pak se një dollar në ditë. Kjo duhet të ndryshojë – nëse do të reduktohet varfëria, dhe nëse nihilizmi që pamë të ekspozuar në Sierra Leone duhet të shmanget në situata të ngjashme.
Justin Podur: Çfarë do të të bënte të lumtur për të gjithë ndërmarrjen? Çfarë do t'ju lërë të pyesni veten nëse ia vlente gjithë koha dhe mundi?
Gberie: Do të isha i lumtur nëse libri vërtet lexohej në Afrikë, veçanërisht në Sierra Leone. Theksova një sërë mësimesh që duhen nxjerrë: në lidhje me qeverisjen, menaxhimin e burimeve, biznesin e luftës dhe paqes, sakrificat e njerëzve të zakonshëm, përpjekjet për mbrojtjen civile lokale. Më ka magjepsur veçanërisht puna e Forcës së Mbrojtjes Civile, veçanërisht e Kamajorëve. Këta janë burra dhe gra të zakonshme që, të braktisur nga një shtet i dështuar dhe një ushtri kriminale, u mobilizuan për të mbrojtur fshatrat dhe qytetet e tyre. Ata janë heronjtë e vërtetë të luftës. Është për të ardhur keq që udhëheqësi i tyre shpirtëror, si të thuash, Hinga Norman, është në paraburgim nga një sistem gjyqësor mjaft i gabuar i imponuar nga jashtë, Gjykata Speciale e OKB-së-Sierra Leone. Është një fyerje, me të vërtetë.
Unë gjithashtu vë në dukje rolin e forcave të ndërhyrjes së huaj, nga ECOMOG e Afrikës Perëndimore te OKB-ja dhe forcat britanike. Edhe nga këto duhen nxjerrë shumë mësime.
ZNetwork financohet vetëm nga bujaria e lexuesve të tij.
dhuroj