[Faafesootai: John M. Miller +1-718-596-7668; +1-917-690-4391]
I le sefulu tausaga o le fasiotiga tagata i le Ekalesia Katoliko i Liquiça, ETAN uunaia ai le lalolagi lautele e iu lava ina tali atu i le manaoga mo le faamasinoga tonu o tagata na aafia i lenei ma isi solitulafono mataʻutia na faia i le taimi o le pulega Initonesia o East Timor (Timor-Leste).
O i latou e nafa ma le tele o solitulafono faasaga i tagata soifua, solitulafono tau ma fasioti tagata na faia i le taimi
O i latou na aafia i le fasiotiga a Liquiça ma o latou aiga e le tatau ona faatali mo se isi sefulu tausaga mo le faamasinoga tonu. O valaau mo le faamasinoga tonu e le o se valaau mo le tauimasui. E na'o fa'amasinoga fa'atuatuaina ma le fa'aaloalo i le tulafono o le a mafai ai e tagata afaina ona tapunia. E na'o le tali atu moni lava o le a olaola ai le faigauo moni i le va o tagata o
O le osofaʻiga sauā iā i latou o loo sulufaʻi atu i le lotoā o le falesa o Liquiça, o se vaega o le tauiviga faifaipea e faamataʻu ai tagata Timorese i Sasaʻe e tetee atu i le tutoʻatasi ma faafoliga atu ai e faapea o so o se sauāga na tupu faafuaseʻi i tagata Timorese i Sasaʻe.
I lena taimi, o le fasiotiga a Liquiça o se faʻamatalaga manino lea
O mea na tutupu i le 1999 ma tausaga ua mavae o le pule faasolitulafono o loo faaauau pea ona aafia ai tagata Timorese i Sasae, o loo faaauau pea ona mafatia i le tele o manuʻa tele e leʻi malolo. O se tasi lea o mafuaʻaga autu o le faʻalavelave 2006 i Dili. O le le mafai ona tali atu ia i latou e nafa ma le faʻatulagaina ma le faʻatinoina o sauaga i totonu o Liquica ma le taimi atoa o le galuega ua fausia ai se aganuʻu o le le faʻasalaina. E talitonu tagata solitulafono o le a le tali atu i latou mo a latou solitulafono ma e masani ona lagona e tagata afaina e tatau ona latou faia le faamasinoga tonu io latou lava lima. O uiga ia na fesoasoani i osofaiga i le Peresetene ma le Palemia i le amataga o le tausaga talu ai.
In
tua
I le aso 6 o Aperila, 1999, na osofaʻia ai e le faitau selau o fitafita a Timorese i Sasaʻe ma Initonesia, o fitafita ma leoleo le faitau afe o tagata sulufaʻi o loʻo sulufaʻi i totonu o le lotu Katoliko i Liquica ina ua uma ona fasia le tele o tagata lautele lata ane i le aso na muamua atu. E tusa ai ma a lipoti na faia e le Ofisa o Malo Aufaatasi o le Komesina Maualuga mo Aia Tatau a Tagata (OHCHR), o le osofaʻiga na oʻo atu i le 60 tagata na maliliu, e ui lava e le o iloa tonu le aofaʻi o tagata maliliu. Sa sailia e tagata sulufai se malutaga i le lotoā o le falesa ina ua sosola ese mai osofaiga muamua a le militeri.
O tala a tagata vaaitino ma suʻesuʻega mulimuli ane na faʻaalia ai o sui o le vaega leoleo taʻutaʻua o le BRIMOB sa faia se sao malosi i le osofaʻiga e pei o le Besi Merah Putih militia (BMP, Uʻamea mo le Mumu-ma-Paʻepaʻe). O vaega o le militeri, e aofia ai sui o ana vaega faapitoa, Kopassus, sa aofia ai foi. E tusa ai ma le lipoti a le OHCHR, "E ui o le osofaʻiga na faʻatautaia e le BMP militia, ae o molimau na molimauina o le TNI (e aofia ai Kopassus) ma le Brimob na lagolagoina le militia ma faʻaupu a latou auupega i le taimi o le osofaiga."
"O le lafoaia o tino maliu ... [t] faatasi ai ma le tele o faamaoniga o le TNI [militeli Initonesia] ma le auai o Leoleo i le fasiotiga tagata lava ia, o le i ai o ofisa autu i le nofoaga o le solitulafono, ma le matafaioi a na tagata ofisa mo le fausiaina ma faʻamaopoopoina le BMP… e faʻamaonia ai o le fasiotiga a le lotu Liquiça na fuafuaina e le TNI maualuga ma pulega faʻapitoa, "o le lipoti lea.
O le osofaʻiga i tagata sulufaʻi e leʻi maeʻa ia Aperila 6. I lalo ifo o le lua vaiaso mulimuli ane, e sili atu ma le toʻasefulu tagata na sao ma isi na fasiotia i le aso 17 o Aperila i le fale o Mario Carrascalão i Dili,
Sa taumafai uma le au ofisa o le puipuiga
Ia Novema 2001, na faatupeina e le UN Serious Crimes Unit (SCU) faʻamaonia e toaiva leoleo Initonesia ma 12 militia i le lotoifale mo le fasiotiga tagata. O le fasiotiga tagata na taʻua foi i se lautele lautele faʻasalaga na tuuina atu i le 2003 e le UN-backed Serious Crimes process. Na tuuaia ai ofisa sinia, e aofia ai General Wiranto, sa avea muamua ma minisita o le puipuiga a Initonesia, lea ua avea nei ma sui tauva mo le peresitene o Initonesia, i le nafa ma solitulafono faasaga i tagata soifua i totonu.
I 1999,
Talu ai nei, o le Timor-Leste NGO Forum uunaia le faʻalapotopotoga faʻavaomalo e "faʻatino nei folafolaga faifaipea a le UN e ala i le tuʻufaʻatasia o mea faʻapolokiki talafeagai, tupe ma tulafono e faʻaumatia ai le faʻasalaga mo nei solitulafono faasaga i tagata."
Ia Fepuari, sui o faalapotopotoga e 60 sainia o se tusi i le UN Security Council e unaʻia ai se gaioiga mautu ina ia mautinoa le amiotonu ma le tali atu mo solitulafono na faia i le taimi o le pulega a Initonesia. Na latou taʻusalaina "se tulaga lua o le faamasinoga tonu, faʻaleagaina le tulafono ma le faʻaaloalo mo aia tatau a tagata i totonu
ETAN na fa'atūina i le 1991. O le fa'alapotopotoga fa'avae a Amerika e lagolagoina le fa'atemokalasi, fa'amasinoga ma aia tatau a tagata mo Timor-Leste ma
Mo fa'amatalaga fa'aopoopo i le fasiotiga a Liquiça va'ai i le upegatafa'ilagi a le ETAN: http://www.etan.org.
-30-
http://etan.org/news/2009/04liquica.htm
ETAN e talia lau lagolago tau tupe. Alu i le http://etan.org/etan/donate.htm e foa'i. Fa'afetai.
Ioane M. Miller [imeli puipuia]
National Coordinator
East Timor & Indonesia Action Network (ETAN)
Telefoni: (718)596-7668 Telefoni fe'avea'i: (917)690-4391
Skype: john.m.miller
Uepi saite: http://www.etan.org <http://www.etan.org/>
Auina atu se i-meli avanoa i [imeli puipuia] e aoao atili e uiga i
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo