'En beschouw hem daarom als een slangenei
Wat uitkwam, zou naarmate zijn soort ondeugender werd;
En dood hem in de granaat”– Brutus in Shakespeares Julius Caesar
De briljante geleerde Paul Gilroy heeft ooit gezegd dat we in een tijd leven waarin ‘de verschrikkingen uit het verleden veel dichterbij zijn dan we ons graag voorstellen’. [1] Gilroy's woorden hebben vandaag de dag meer weerklank dan toen ze voor het eerst werden geschreven. Op elk niveau van het binnenlands en buitenlands beleid zijn de geesten van het fascisme duidelijk zichtbaar, en bieden ze een glimp van de verschrikkingen die ons te wachten staan naarmate de 21e eeuw zich ontvouwt. Op het niveau van het buitenlands beleid vloeit er bloed uit de bommen, artillerie en tanks van schurkenstaten in Gaza en Oekraïne. Biden vertelt ons dat het brengen van diplomatieke oplossingen voor de vreselijke oorlogvoering in Oekraïne en het Midden-Oosten minder belangrijk is dan de winsten en banen die worden gecreëerd door doodsmachines die de defensie-industrie vormen die beide oorlogen voedt. Oorlogscultuur en de taal van haat vullen de ether en legitimeren geweld als een vorm van politiek opportunisme. De wrede taal en praktijken van menselijke degradatie en vernielzucht voeden nu een groeiende fascistische politiek in de VS. Fascistische demagogen scheppen nu op over hun raciale fantasieën, ongecontroleerde aanbidding van geweld en hun agressieve wetteloosheid. Wat Ingmar Bergman ooit 'Het Slangenei' noemde, een metafoor voor de geboorte van het fascisme, staat op het punt uit te komen.
In een wereld die steeds meer wordt gevormd door opkomend autoritarisme, is het steeds moeilijker geworden om te onthouden hoe een doelgerichte en inhoudelijke democratie eruit ziet, of wat het idee van democratie zou kunnen suggereren. De democratie als ideaal, belofte en werkpraktijk ligt onder vuur, net zoals een aantal extreemrechtse onderwijs-, markt-, militaire en religieuze fundamentalismen aan populariteit winnen in de Amerikaanse samenleving. Het wordt steeds moeilijker om in die publieke sferen te leven waar de politiek gedijt – waar denk-, spreek- en acteeronderwerpen de belangrijkste krachten en problemen die op hun leven van invloed zijn, betrekken en kritisch aanpakken. Op dit nieuwe moment in de geschiedenis, dat maar al te vaak lijkt op de nachtmerries van een fascistisch verleden met het verbod op boeken, het uitwissen van de geschiedenis, de aanvallen op transgenders en de steun aan het blanke nationalisme en de suprematie, rijst de vraag hoe de samenleving zichzelf zou moeten voorstellen of wat de toekomst ervan is veeleisender geworden, gezien de uitroeiing van sociale formaties die de nadruk leggen op waarheid, sociale rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid en mededogen.
Historisch en sociaal geheugenverlies zijn de organiserende principes van de Amerikaanse samenleving geworden. Leugens veranderen in de viering van geweld en taal wordt onderdeel van de machinerie van de sociale dood, gedegradeerd naar de sfeer van de consumentencultuur, en verstoken van een ethische grammatica die wordt verbannen naar zones van politieke en sociale verlatenheid.
Subjectiviteit, identiteitsvorming en het verlangen naar gemeenschap zijn krachtige elementen geworden van een politiek van agressie. Een op beelden gebaseerde cultuur viert de menselijke ellende en verandert monsters in politieke beroemdheden die een taal prediken die de dood bespoedigt van de ongewenste, machtelozen en van wat Judith Butler het onkwetsbare noemt. De reguliere media normaliseren vermeende leiders op het gebied van politiek, entertainment en onderwijs die gedijen op de energieën van de doden, de zwakken en de wegwerpbare mensen. Wat echter vaak over het hoofd wordt gezien, is de verspreiding van fascistische ideologie, angst, retoriek, symbolen en demonstraties die circuleren in kleinere politieke kringen en op het niveau van het dagelijks leven in de Verenigde Staten. Dit alles spreekt over hoe diepgeworteld autoritarisme, geweld en de mobiliserende passies van het fascisme zijn in de Amerikaanse samenleving en cultuur. Drie recente voorbeelden spreken over de duistere stroming van de fascistische politiek in de Verenigde Staten.
Ten eerste wil ik de woorden benadrukken van de rechtse activist Jack Posobiec die in zijn welkomsttoespraak op de conferentie van de Conservative Political Action Conference (CPAC) dit jaar verklaarde: “Welkom bij het einde van de democratie. Wij zijn hier om het volledig omver te werpen. Op 6 januari zijn we er niet helemaal geweest, maar we zullen proberen er vanaf te komen en het hier hier door te vervangen.” Vervolgens hield hij een kruisketting omhoog en vervolgde: ‘Nadat we dat moeras tot de grond toe hebben afgebrand, zullen we de nieuwe Amerikaanse republiek op haar as vestigen, en onze eerste opdracht zal een rechtvaardige vergelding zijn voor degenen die Amerika hebben verraden.’[2] Dit is fascisme op steroïden en toch kreeg het weinig aandacht in de media en toen dat wel het geval was, werd het afgedaan als een soort malafide extremisme. In werkelijkheid weerspiegelt het eenvoudigweg een centrale ideologie van MAGA-Republikeinen.
Een ander voorbeeld van hoe de sintels van de fascistische politiek zijn veranderd in een vuurstorm van autoritaire retoriek en worden gebagatelliseerd of genegeerd in de reguliere media, is zichtbaar in de aanhoudende retoriek van de onwetende hansworst Mark Robinson die zich kandidaat stelt voor het gouverneurschap van North Carolina. In de reguliere media wordt hij, ondanks zijn extremistische retoriek, behandeld als een normale kandidaat, ook al noemt hij transgenders en homoseksuele mensen maden en vuiligheid, en stelt hij dat ze “equivalent zijn van wat de koeien achterlaten”[3] Nadat een massaschieter in 2016 49 mensen vermoordde in een homo-nachtclub in Orlando, Florida, plaatste Robinson op Facebook: “Ik zou bidden voor de zielen van alle doden… Homoseksualiteit is echter NOG STEEDS een afschuwelijke zonde en ik ZAL NIET meedoen aan het vieren van homoseksualiteit. trots." Hij heeft verklaard dat hij verlangde naar de tijd dat vrouwen niet konden stemmen en noemde massale schietpartijen ‘karma’ voor abortus. Hij heeft gezegd dat christenen de controle over openbare scholen moeten overnemen omdat kinderen worden misbruikt door leraren die kinderen vertellen “over transgenderisme, homoseksualiteit en al dat soort smerigheid.”[4] Robinsons opmerkingen maken duidelijk dat opzettelijke onwetendheid een voorwaarde is voor fascistische politiek, en dat een cultuur van wreedheid en haat een genormaliseerd instrument van politiek opportunisme is geworden.
Het derde voorbeeld is gebaseerd op de huidige autoritaire aanval op het hoger onderwijs, die veel erger is dan alles wat men zich had kunnen voorstellen met de verkiezing van Ronald Reagan in 1980. Hoe konden de media, in het licht van deze aanval, de inhuur van Bruce door New College in Florida grotendeels negeren? Gilley, die een boek heeft geschreven met de naam De zaak voor het kolonialisme. Naast de racistische bevestiging in boekvorm die de genocidale erfenis van het kolonialisme ondersteunt, heeft hij ook publiekelijk verklaard dat “de transgendervlag een symbool [is] van narcistisch seksueel reductionisme en de verminking van kinderen”, en dat “vrijwel elke inheemse leider in Canada identiteitsfraude.” [5] Zonder enig kritisch begrip van de geschiedenis heeft hij een video onderschreven van Erik Prince, de oprichter van het Blackwater-huurlingenbedrijf, waarin wordt opgeroepen om ‘de keizerlijke hoed weer op te zetten’ om ‘vrijwel heel Afrika’ te regeren.[6] Er is hier meer aan de hand dan het inhuren van een extreemrechtse kolonialist die als professor paradeert; er klinkt een luide roep die waarschuwt voor de manier waarop het hoger onderwijs wordt omgevormd tot indoctrinatiecentra en fanatieke desimaginatiemachines. James Baldwin had zeker gelijk toen hij in No Name in the Street de strenge waarschuwing gaf dat ‘onwetendheid, verbonden met macht, de meest meedogenloze vijand is die gerechtigheid kan hebben.’[7]
Deze gebeurtenissen lijken sterk op Bergmans idee van 'Het Slangenei', een leerzame metafoor voor het verhelderen van de omstandigheden die aanleiding gaven tot het fascisme. Zoals Bergman in een vorig tijdperk opmerkte, doemt de afgrond van het fascisme ‘dreigend op’. Bergmans woorden resoneren met een fascistische politiek die nu put uit de cultuur van het dagelijks leven en daarmee haar ideologieën, waarden, sociale relaties en cultuur van wreedheid verspreidt in instellingen, praktijken, beleid en ervaringen van overheersing die de tint aannemen van alledaags zijn, gehuld in het discours van vrijheid, slachtofferschap, gated mentaliteiten en gated grenzen.
Voor toneelschrijver en dichter Bertolt Brecht suggereert “het slangenei” dat onder ogenschijnlijk democratische samenlevingen duistere, gevaarlijke en vluchtige krachten schuilgaan die erop wachten om door de dynamiek van het kapitalisme te worden ontketend. Volgens Brecht kan niemand de waarheid over het fascisme vertellen zonder zich uit te spreken tegen de verschrikkingen van het kapitalisme. De verschrikkingen van het fascisme liggen op de loer in de schaduw van het dagelijks leven, en zoals Brecht opmerkt: “Als iemand het fascisme en de oorlog wil beschrijven, grote rampen die geen natuurrampen zijn, moet hij dat doen in termen van een praktische waarheid. Hij moet... de waarheid over slechte omstandigheden schrijven, je moet het zo schrijven dat de vermijdbare oorzaken ervan kunnen worden geïdentificeerd. Als de vermijdbare oorzaken kunnen worden geïdentificeerd, kunnen de slechte omstandigheden worden bestreden.”[8]
Het schrijven over de waarheid moet beginnen met het onderkennen van hoe de slang van het fascisme zijn eieren legt – de eieren van de slang, die vaak worden uitgebroed in de schijnwerpers van het spectaculaire beeld van de oculaire politiek, waar het dreigende gevaar over het hoofd wordt gezien. De uitdaging is om te erkennen hoe de zaden van het fascisme ontstaan in de schaduw van alledaagse taal, praktijken en sociale relaties. De micro-agressies van het fascisme worden maar al te vaak behandeld alsof ze uitsluitend voortkomen uit de theatraliteit van het al te dramatische, overdreven spektakel, of in het domein van de egoïstische aandachttrekkende massahysterie. Wat over het hoofd wordt gezien is de kracht van alledaagse praktijken in hun al te gestileerde en berekenende schokwaarde, die langzaam genormaliseerd en versneld, gelegitimeerd en uitgebreid worden, waardoor de doeltreffendheid van het onuitsprekelijke een kernelement van het dagelijks leven wordt. Wat vaak wordt afgedaan als een klein publiek spektakel, verandert in de gruwel van het absolute kwaad in een wereld geleid door barbaren. In de huidige historische periode staan de eieren van de slang op het punt uit te komen, waardoor zowel de dreiging van het beëindigen van de democratie, het vernieuwen van de erfenis van het kolonialisme, als het opnieuw loslaten van de politiek van wegwerpbaarheid, eliminatie en dood, levend blijven. Susan Sontag had gelijk met haar nadruk op de noodzaak ‘om fascistische verlangens in ons midden te ontdekken’. Het fascisme mobiliseert nu de gevoelens van mensen om ze te overtuigen voor de arena van haat en onverdraagzaamheid, of om ze te depolitiseren. Zodra we uit het oog verliezen hoe de dynamiek van de macht zich verbergt in de taal van het alledaagse. Het fascisme zal niet met een daverende knal aankomen, maar met het wapperen van de vlag en de stank van de dood. Het ei van de slang zal zijn uitgekomen en de lichten zullen uitgaan.
Notes.
[1] Paul Gilroy, “De Holberglezing van 2019, door laureaat Paul Gilroy: Nooit meer: ras weigeren en de mens redden”, Holbergprisen, [11 november 2019]. Online: https://holbergprisen.no/en/news/holberg-prize/2019-holberg-lecture-laureate-paul-gilroy
[2] Ben Goggin, “Oproepen tot ‘vechten’ en echo’s van 6 januari omarmd door CPAC-aanwezigen,” NBC News (23 februari 2024). Online: https://www.nbcnews.com/politics/2024-election/jack-posobiec-jan-6-2024-cpac-rcna140225
[3] Kira Lerner, “Hitler-citerende kandidaat wint Republikeinse gouverneursverkiezingen in North Carolina,” The Guardian (6 maart 2024). Online: https://www.theguardian.com/us-news/2024/mar/05/mark-robinson-north-carolina
[4] Zie: Pic.twitter.com/aXjCPFKTs0
[5] Ryan Quinn, “New College of Florida neemt professor aan die het kolonialisme verdedigt,” Binnen het hoger onderwijs (Maart 8, 2024). https://www.insidehighered.com/news/faculty-issues/academic-freedom/2024/03/08/new-college-florida-hires-scholar-who-defends
[6] Ibid. Ryan Quinn.
[7] Toni Morrison, uitg. James Baldwin, Verzamelde essays: Geen naam in de straat (New York: Bibliotheek van Amerika, 1998), p. 437.
[8] Bertol Brecht, ‘De waarheid schrijven – vijf moeilijkheden’ Revolutionair Socialisme.com (2015 maart 1935). Online: https://revolutionary-socialism.com/en/writing-the-truth-five-difficulties/
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren