Ko nga Amelika e pa ana ki tetahi pooti pooti e haere ake nei, he mate uruta kua mate neke atu i te 200,000 o tatou, me nga purongo purongo rangatōpū kua heke te tauira pakihi ki te hoko momo momo "Te Whakaaturanga Trump” ki o ratou kaiwhakatairanga. Na ko wai ka whai wa ki te aro ki tetahi pakanga hou i te haurua o te ao? Engari me te nuinga o te ao e pa ana ki te 20 tau o Ko nga pakanga i arahina e te US me nga raruraru torangapu, atawhai tangata me nga rerenga, kaore e taea e tatou te kore e aro ki te pakarutanga hou kino o te pakanga i waenganui i a Armenia me Azerbaijan i muri mai. Nagorno-Karabakh.
I whawhai a Armenia me Azerbaijan a whawhai toto i runga i Nagorno-Karabakh mai i te 1988 ki te 1994, i te mutunga o te 30,000 nga taangata kua mate, kotahi miriona neke atu ranei kua oma, kua peia atu ranei i o ratou kainga. I te tau 1994, kua nohoia e nga hoia o Arameni a Nagorno-Karabakh me nga rohe e whitu a tawhio noa, kua mohiotia katoatia hei wahanga o Azerbaijan. Inaianei kua ara ano te pakanga, e hia rau nga tangata kua mate, a kei te pupuhi nga taha e rua ki nga whainga a-iwi me te whakatumatuma i nga taupori a-iwi.
Nagorno-Karabakh kua noho hei rohe iwi Armenia mo nga rau tau. I muri i te tukunga a te Emepaea o Pahia i tenei wahanga o te Caucasus ki a Ruhia i roto i te Tiriti o Gulistan i te tau 1813, ko te tatauranga tuatahi tekau tau i muri mai ka tohu ko te taupori o Nagorno-Karabakh e 91% no Aramenia. Ko te whakatau a te USSR ki te tuku i a Nagorno-Karabakh ki te Azerbaijan SSR i te tau 1923, penei i tana whakatau ki te tuku Crimea ki te Ukrainian SSR i te tau 1954, he whakatau a te whakahaere ko nga hua kino ka tino marama i te wa i timata ai te pakaru o te USSR i te mutunga o nga tau 1980.
I te 1988, i te whakautu i nga mautohe papatipu, i pooti te paremata o Nagorno-Karabakh i te 110-17 ki te tono i tana whakawhiti mai i te Azerbaijan SSR ki te Armenian SSR, engari i paopao te kawanatanga o Soviet i te tono me te kaha o te tutu i waenga i nga iwi. I te tau 1991, ko Nagorno-Karabakh me te rohe e tata ana ki te rohe o Shahumian, te nuinga o Armenia, i whakahaere i tetahi pooti motuhake me te kii i te mana motuhake mai i a Azerbaijan hei te Republic of Artsakh, tona ingoa Armenian hitori. I te mutunga o te pakanga i te tau 1994, ko Nagorno-Karabakh me te nuinga o nga rohe e karapoti ana i a ia i roto i nga ringa o Armenia, a kua rere nga rau mano o nga rerenga i nga taha e rua.
Mai i te tau 1994 kua tupu nga taupatupatu, engari ko te pakanga o naianei te tino kino me te whakamate. Mai i te tau 1992, ko nga whiriwhiringa takawaenga ki te whakatau i te pakanga kua arahina e te "Rōpū Minsk,” i hangaia e te Whakahaere mo te Mahi tahi me te Haumarutanga i Uropi (OSCE) ka arahina e te United States, Russia me France. I te tau 2007, ka hui te Roopu Minsk me nga rangatira o Armenia me Azerbaijani i Madrid me te whakatakoto i tetahi anga mo te otinga torangapu, e kiia nei ko te Nga Tikanga o Madrid.
Ko nga Maapono o Madrid ka whakahokia e rima o nga takiwa tekau ma rua o Ko Shahumyan porowinie ki Azerbaijan, ko nga rohe e rima o Naborno-Karabakh me nga takiwa e rua i waenganui i Nagorno-Karabakh me Armenia ka pooti i roto i te pooti pooti ki te whakatau i to ratau heke mai, ka whakaae nga taha e rua ki te whakaae ki nga hua o. Ka whai mana nga rerenga katoa ki te hoki ki o ratou kainga tawhito.
Ko te mea whakahihiri, ko tetahi o nga tino whakahē i nga Maamaapono o Madrid ko te Te Komiti Motu o Aramenia o Amerika (ANCA), he roopu roopu mo nga iwi o Aremania i Amerika. Ka tautokohia e ia nga kerēme a Armenia ki te rohe tautohetohe katoa, kaore hoki e whakawhirinaki ki a Azerbaijan ki te whakaute i nga hua o te pooti. Kei te pirangi ano ia kia whakaaehia te kawanatanga tuturu o te Republic of Artsakh ki te uru atu ki nga whiriwhiringa o te ao mo tona wa kei te heke mai, he whakaaro pai pea.
I tera taha, ko te kawanatanga o Azerbaijani o te Perehitini Ilham Aliyev kei te tautoko katoa a Turkey mo tana tono kia whakakorehia e nga hoia katoa o Aramenia, kia mawehe atu ranei i te rohe tautohetohe, e mohiotia tonutia ana i te ao hei waahanga o Azerbaijan. E kiia ana kei te utu a Turkey i nga hoia jihadi mai i te raki o Hiria e nohoia ana e Turikina ki te haere ki te whawhai mo Azerbaijan, ka piki ake te ahua o nga kaiwhaiwhai Sunni e whakaparahako ana i te pakanga i waenga i nga Karaitiana Armenia me te nuinga Shiite Muslim Azeris.
I runga i te ahua, ahakoa enei tuunga maro, me taea tenei pakanga riri kino ki te whakatau ma te wehewehe i nga rohe tautohetohe i waenga i nga taha e rua, pera i ta nga Maapono o Madrid i ngana ki te mahi. Ko nga huihuinga i Geneva me Moscow inaianei kei te ahu whakamua ki te whakamutu i te patu me te whakahou i te tohu tohu. I te Paraire, te 9 o Oketopa, ka whakahē te tokorua minita ke I tutaki mo te wa tuatahi i Moscow, i roto i te hui i takawaenga e te Minita mo nga Taone o Ruhia a Sergei Lavrov, a i te Rahoroi i whakaae ratou ki te whakamutua mo te wa poto ki te whakaora tinana me te whakawhiti mauhere.
Ko te tino kino ko Turkey, Russia, US, Iran ranei kia kite i etahi painga geopolitical ki te piki haere, ki te uru atu ranei ki tenei pakanga. I whakarewahia e Azerbaijan tana riri o naianei me te tautoko katoa o te Perehitini o Turkey a Erdogan, e ahua nei kei te whakamahi ia hei whakaatu i te mana hou o Turkey ki te rohe me te whakapakari i tona turanga i roto i nga pakanga me nga tautohetohe mo Hiria, Libya, Cyprus, te tirotiro hinu i te Rawhiti Mediterranean me te rohe whānui. Mena koinei te take, kia pehea te roa o tenei wa i mua i te korero a Erdogan, a ka taea e Turkey te whakahaere i te tutu e tukuna ana, na te mea kua kore e mahia e ia. i Hiria?
Ko Ruhia raua ko Iran kaore he painga me nga mea katoa ka ngaro i te kaha o te pakanga i waenganui i a Armenia me Azerbaijan, a kei te karanga raua mo te rangimarie. Ko te Pirimia rongonui o Armenia Nikol Pashinyan ka whai mana i muri i te tau 2018 o Armenia "Werewe Huringa” me te whai i tetahi kaupapa here kore-whakariterite i waenga i a Ruhia me te Tai Hauauru, ahakoa he wahanga a Armenia no Ruhia Ko te roopu hokohoko o nga CSTO hononga hoia. Kei te kaha a Ruhia ki te wawao i a Armenia mena ka whakaekehia e Azerbaijan, e Turkey ranei, engari kua whakamaramatia e kore e toro atu taua here ki Nagorno-Karabakh. He nui ake te hono a Iran ki a Armenia i a Azerbaijan, engari inaianei ko tana ake nui Taupori Azeri kua haere ki nga tiriti ki te tautoko i a Azerbaijan me te whakahē i te rītaha o to ratou kawanatanga ki Armenia.
Mo te mahi kino me te whakararu i nga mahi a te United States i roto i te Middle East nui atu, me tupato nga Amelika ki nga mahi a te US ki te whakamahi i tenei pakanga mo te mahi whaiaro a US. Ka uru atu pea ki te whakakaha i te pakanga ki te takahi i te maia o Armenia ki tana hononga ki a Ruhia, ki te kukume i a Armenia ki roto i te taha Hauauru, tautoko-NATO. Ka taea ranei e te US te whakapataritari me te whakamahi i nga raruraru i roto i te hapori Azeri o Iran hei waahanga o tana "pēhanga mōrahi” pakanga ki a Iran.
I nga whakaaro katoa kei te whakamahi te US, kei te whakamahere ranei ki te whakamahi i tenei pakanga mo ona ake hiahia, me mahara nga Amelika ki nga tangata o Armenia me Azerbaijan e ora ana. ngaro, ngaro ranei i nga ra katoa e mau tonu ana tenei pakanga, me whakahee me te whakahē i nga mahi katoa ki te whakaroa, ki te whakararu ake ranei i o ratou mamae me o ratou mamae mo te painga whenua o Amerika.
Engari me tino mahi tahi te US me ona hoa i roto i te OSCE's Minsk Group ki te tautoko i te aukati ahi me te noho pumau me te pumau o te whiriwhiringa o te rongo e whakaute ana i nga tika tangata me te mana motuhake o nga tangata katoa o Armenia me Azerbaijan.
Ko Nicolas JS Davies he kairīpoata motuhake, he kairangahau mo CODEPINK me te kaituhi o Blood on Our Hands: te whakaekenga o Amerika me te Whakangaromia o Ira.
Ko te putea a ZNetwork na te atawhai o ana kaipānui.
Donate