Þegar samningalotan í Doha misheppnaðist seint í júlí munu sumir bjartsýnir verjendur hnattvæðingar fyrirtækja segja þér að Alþjóðaviðskiptastofnunin (WTO) taki sér „frítíma“. Flestir eftirlitsmenn kalla hins vegar stöðvun viðræðna „hrun“. Viðskiptaráðherra Indlands, Kamal Nath, hefur metið það svo að viðskiptaviðræðurnar séu nú einhvers staðar „milli gjörgæslu og líkbrennslunnar“ og framtíð stofnunarinnar sjálfrar er í vafa.
Spurningin til framsóknarmanna er: Hvað þýðir þetta fyrir framtíð „fríverslunar“ dagskrárinnar?
Fyrir fátæka heimsins er það að gleðjast að WTO yfir í gróðurfarslegt ástand. Ótímabundin stöðvun viðskiptaviðræðnanna táknar skýran sigur fyrir alþjóðlegu réttlætishreyfinguna, sem sýnilega hefur fylkt sér gegn ráðherrafundum WTO undanfarin átta ár í Seattle, Cancún og Hong Kong. Aðgerðarsinnar hafa lengi haldið því fram að með því að meðhöndla umhverfislög, vinnuverndarvernd og verndarráðstafanir fyrir smáframleiðendur sem óviðráðanlegar viðskiptahindranir, hafi WTO stuðlað að viðskiptakerfi sem gagnaðist fjölþjóðlegum fyrirtækjum á kostnað vinnandi fólks í auðugum ríkjum jafnt sem í hnattrænum suðurríkjum. . Hópar eins og Public Citizen, almannahagsmunagæsla, líta réttilega á fall Doha-lotunnar sem vongóðan atburð. Lori Wallach, forstöðumaður Global Trade Watch hópsins, sendi frá sér yfirlýsingu þar sem hún hélt því fram að „Ríkisstjórnir og borgaralegt samfélag um allan heim hafi nú einstakt tækifæri til að búa til marghliða viðskiptakerfi sem gæti í raun skilað meirihlutanum ávinningi.
Tækifærið er ósvikið. En pattstaða hjá WTO býður einnig upp á nýjar ógnir.
Það er kaldhæðnislegt, þó að vinstri menn hafi lengi hæðst að stofnuninni sem heimsvaldasinnað verkfæri, þá var henni líka illa við hluta hægrimanna. Embættismenn Bush-stjórnarinnar, sem kepptu að því að þurfa nokkurn tíma að gangast undir „alþjóðlegt lakmuspróf“, litu á WTO með eitt land og eitt atkvæði með tortryggni og litu á það sem hugsanlega marghliða athugun á forréttindum Bandaríkjanna.
Þegar Hvíta húsið nálgast viðskiptaviðræður með einhliða sjónarhorni hefur Hvíta húsið ekki viljað gera þá málamiðlanir sem nauðsynlegar eru til að halda WTO gangandi. Doha samningaviðræður mistókust vegna þess að Bandaríkin, ásamt Evrópu, neituðu að gefa verulegar tilslakanir til að binda enda á verndarstefnu sína í landbúnaðarmálum. Jafnvel á meðan þeir kröfðust þess að fátækari þjóðir opnuðu markaði sína, sendu úrvalsríkisstjórnir tugum milljarða dollara á ári í styrki til sinna eigin bænda, sem lýsir orðræðunni um „fríverslun“.
Þegar Doha-viðræðurnarlotan var hafin á ráðherrafundum WTO í Katar árið 2001 var hún kölluð „þróunarlotan“. „Frjáls viðskipti“ boðuðu að það myndi færa heiminum vöxt og velmegun. Þróunarlönd voru ekki að kaupa það. Styrktar af fjöldamótmælum undanfarinna ára kröfðust samningamenn þeirra þess að áður en þeir samþykktu að opna markaði sína frekar, myndu Bandaríkin og Evrópa skera niður niðurgreiðslur til bænda. Niðurskurður var ekki til staðar og prédikun ríkra ríkisstjórna virtist bæði tortryggin og hræsnileg. Niðurstaðan var að viðræðurnar hrundu.
Svo hvað gerist næst?
Framtíðarsýn Wallach um betra viðskiptakerfi gæti að lokum orðið að veruleika. En það verður ekki auðvelt. Celso Amorin, utanríkisráðherra Brasilíu, hefur lýst því yfir að þegar Alþjóðaviðskiptastofnunin leysist úr gildi muni alþjóðaviðskipti starfa samkvæmt „lögmáli frumskógarins“ – þar sem hinn sterki drottni yfir hinum veiku. Það hentar einhliða Hvíta húsinu ágætlega, en það hefur gefið sumum framsóknarmönnum kuldann. Fyrir fyrri fund WTO gekk breski rithöfundurinn George Monbiot svo langt að lýsa því yfir opinberlega að hann hefði rangt fyrir sér þegar hann kallaði eftir afnámi stofnunarinnar: „Það eina sem er verra en heimur með rangar alþjóðlegar viðskiptareglur er heimur með alls engar viðskiptareglur,“ skrifaði hann.
Utan Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar hefur Bush-stjórnin á undanförnum árum einbeitt sér að því að sækjast eftir einhliða tvíhliða fríverslunarsamningum (FTA) við önnur lönd. Í slíkum samningaviðræðum geta fátækari þjóðir ekki sótt styrk í fjölda. Þeir geta ekki gengið í samningahóp eins og G20+, sem stóð uppi gegn Bandaríkjunum og Evrópu á ráðherrafundinum í Cancún. Tvíhliða nálgunin hefur gert Hvíta húsinu kleift að gera viðskiptavæna samninga við lönd eins og Ástralíu, Chile, Marokkó og Singapúr – og Bush-stjórnin er að sækjast eftir mörgum öðrum. Fríverslunarsamningur við Óman fór í gegnum húsið í júlí og samningar við lönd þar á meðal Perú og Kólumbíu eru nú í vinnslu.
Eins og Monbiot skrifar, er Bush forseti „að leitast við að semja sérstaklega við veikari ríki svo hann geti þvingað upp á þau enn harðari viðskiptakjör. Hann vill skipta út marghliða viðskiptakerfi fyrir heimsveldiskerfi. Og þetta setur alþjóðlegu réttlætishreyfinguna í erfiða stöðu.“
Áhyggjur Monbiots eru réttar, jafnvel þótt ályktanir hans séu vafasamar. Að horfast í augu við tvíhliða fríverslunarsamninga mun án efa skapa nýjum erfiðleikum fyrir aðgerðarsinna. Það þýðir samt ekki að björgun WTO sé endilega verðugt verkefni fyrir framsóknarmenn. Þegar öllu er á botninn hvolft fóru tvíhliða samningaviðræður fram með eða án marghliða stofnunarinnar. Og gagnrýnendur Bush-stjórnarinnar þurfa ekki að samþykkja að óvinur óvinar okkar er vinur okkar.
Hingað til hafa tilraunir til að endurbæta WTO ekki borið neinn sérstakan árangur. Hugmyndin um að breyta þessum líkama í talsmann „sanngjarnra viðskipta“ er enn fjarlægur draumur. Á næstunni var mun líklegra að samtökin hefðu lagt saman slæman viðskiptasamning sem hefði refsað fátækum enn frekar. Sem betur fer hefur því verið afstýrt.
Að auki, áður en við undirbúum nostalgíska loforð fyrir WTO, ættum við að ganga úr skugga um að athuga púlsinn á henni. Viðskiptaviðræður hafa áður hrunið. Samningaviðræðurnar fyrir Alþjóðaviðskiptastofnunina í Úrúgvæ voru stöðvaðar snemma á tíunda áratug síðustu aldar en þær voru síðar endurlífgaðar og þeim lauk. Sömuleiðis sneru samningamenn á endanum aftur að borðinu eftir að ráðherrafundum Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar í Seattle og Cancún lauk með grimmilegum hætti. Sú staðreynd að „hratt“ viðskiptasamningaheimild forsetans rennur út um mitt ár 1990 mun líklega útiloka að Bandaríkin snúi aftur til WTO á næstu árum. Samt sem áður gætu samtökin enn verið reist upp af framtíðarstjórn sem er marghliða sinnuð en Bush-kabalinn en ekki síður ákafur í leit sinni að hnattvæðingu fyrirtækja.
Til að koma í veg fyrir þetta þarf alþjóðleg réttlætishreyfing ekki aðeins að taka að sér tvíhliða fríverslunarsamninga sem repúblikanar kosta. Það verður líka að ávíta demókrata sem eru „frjálsir viðskiptum“ og byggja upp stjórnarandstöðuflokk sem býður upp á raunverulegan valkost við hnattvæðingu fyrirtækja.
Í stuttu máli þá er nóg verk framundan. Þeir sem vilja móta sanngjarnari kerfi viðskipta og hnattvæðingar munu þurfa áframhaldandi þrautseigju og sköpunargáfu. Engu að síður geta þeir sótt innblástur í að sjá hinn einu sinni óstöðvandi Golíat frá WTO í kjölfar Doha-viðræðnanna, liggjandi flatan á bakinu.
— Mark Engler, rithöfundur með aðsetur í New York borg, er sérfræðingur með Foreign Policy In Focus. Hægt er að ná í hann í gegnum vefsíðuna http://www.democracyuprising.com.
ZNetwork er eingöngu fjármagnað með örlæti lesenda sinna.
Styrkja