Noam Chomsky anọwo na-arụtụ aka kemgbe afọ 50 na akụkụ kachasị emerụ ahụ nke usoro mgbasa ozi US bụ ihe ọ kpọrọ aha n'otu oge 'egha ụgha', nkatọ ejiri nlezianya kpachapụ anya nke ndị isi ụlọ ọrụ na-egosi dị ka ndị mmegide nke Establishment. Ná mmalite nke ọrụ ya dị ka onye ọgụgụ isi ọha, Chomsky rụtụrụ aka na arụmụka iwe ọkụ banyere Agha Vietnam n'ime mgbasa ozi bụ isi mere ka mgbasa ozi US gbanyere mkpọrọgwụ banyere agha ahụ, kama ịma ya aka.
Chomsky kwuru na 'nduru' ndị bụ isi dị ka Anthony Lewis na Stanley Karnow kwenyere na agha Vietnam malitere site na 'mgbalị ime ihe ọma', wee ghọọ 'ezigbo' ma 'ọgha ụgha' dara. Kennedy liberal Arthur Schlesinger Jr kpọrọ oku ka agha kwụsị n'ihi ọnụ ahịa. Schlesinger megidere 'hawk' a ma ama Joseph Alsop, onye kwenyere na a ga-emeri agha ahụ - Otú ọ dị, Schlesinger gbakwunyere 'anyị niile na-ekpe ekpere' na Alsop gosipụtara na ọ bụ eziokwu, na nke a 'anyị niile nwere ike na-ekele amamihe na ọchịchị ndị ọchịchị America. '.
N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, Lewis, Karnow na Schlesinger niile kwetara na mbuso agha US na South Vietnam (okwu nke ha agaraghị eji mee ihe) dị mma na mkpali, na omume na nke iwu kwadoro, ọ bụ ezie na ọ bụghị amamihe. Ha niile nakweere ụkpụrụ bụ isi na United States nwere ikike ịhazigharị obodo ndị ọzọ site n'ike - ikike ha na-agaghị enye mba ọ bụla ọzọ.
Site n'igosi dị ka ndị mmegide nke agha mgbe ha na-anabata ụkpụrụ a nke ọma, Schlesinger na ndị ọzọ na-emesapụ aka n'Establishment nyere aka kwalite nnabata nke ọchịchị ndị ọchịchị US. Ọ bụghị nanị na ikike Chineke Washington nwere iji ime ihe ike bụ ihe a na-anabata, ọ dịghịdị edebanye aha dị ka ihe nwere ike ịrụ ụka, ọ bụ ihe nhụsianya nke arụmụka ahụ. Mkparịta ụka bụ isi n'ime ihe ndị bụ isi bụ maka nyocha ego-erite uru nke mwakpo ahụ na Vietnam (na emesịa Indochina n'ozuzu ya).
Chomsky na-adọ aka ná ntị na, n'ọnọdụ ndị dị otú ahụ:
'Ka arụmụka ahụ na-esiwanye ike, ka a na-arụ ọrụ mgbasa ozi ka mma, ebe ọ bụ na a na-etinyekwu echiche nke tacit na-ekwughị okwu n'ike. Uche nwere onwe ya ga-achọ ikewapụ onwe ya na nkuzi gọọmentị - yana na nkatọ nke ebubo na-emegide ya na-ebuli elu. Ọ bụghị naanị site na nkwuputa nke usoro mgbasa ozi, kama site na presuppositions ya tacit dị ka nke onye nkatọ na onye na-agbachitere gosipụtara. Nke a bụ ọrụ siri ike karịa. Ọkachamara ọ bụla na indoctrination ga-akwado, obi abụọ adịghị ya, na ọ dị irè karịa igbochi echiche niile nwere ike ime n'ime usoro nke echiche efu karịa ịnwa iji bludgeon webata otu nkwenye doro anya. O nwere ike ịbụ na ụfọdụ n'ime ihe ndị kacha pụta ìhè nke usoro mgbasa ozi America, bụ ebe e buliri ihe ndị a niile ka ọ bụrụ nka dị elu, bụ nke a na-esite na usoro nke enweghị nkwenye, nke ndị nwere ọgụgụ isi na-eme.'
Enwere akụkụ dị iche iche nke usoro mgbasa ozi US. Otu n'ime ha na-emetụta nkọwa na nkọwagharị nke okwu. Enwere mkparịta ụka agụmagụ mara mma na isiokwu a na Lewis Carroll's Site na Nlere anya. Na 1871 na-esochi Alice na Wonderland (nke na-enwe mgbagwoju anya na-egosi Alice dị iche), Humpty Dumpty na-ekwu, sị: 'Mgbe m na-eji okwu, ọ pụtara nnọọ ihe m họọrọ ya ka ọ pụtara - ọ bụghị karịa ma ọ bụ obere.' Ọ masịghị Alice, na-arụ ụka, sị: 'Ajụjụ a bụ, ma ị nwere ike ime ka okwu pụta ọtụtụ ihe dị iche iche.' Humpty Dumpty gbaziri ya: 'Ajụjụ a bụ, nke ga-abụ nna ukwu - nke ahụ bụ ihe niile.'
Mgbe m hụrụ akụkụ a e hotara n'ihe gbasara okwu nduhie, m na-eche mgbe niile na okwu bụ onye ga-abụ 'nna ukwu' n'usoro ọha mmadụ, na a ga-akọwapụta ma kọwaa okwu site n'aka ndị dị ike na ndị ọgaranya, ndị na-achị achị. ndị ọzọ. Enwere mgbaghara doro anya n'etiti ịgụ akwụkwọ a na ụdị mgbasa ozi Chomsky nke mgbasa ozi mgbasa ozi.
Otú ọ dị, mgbe ị na-agụ akụkụ ndị ọzọ nke akụkụ ahụ, ọ ga-apụta ìhè na akwa nlelị ahụ na-ezo aka na 'ịnwe ikike' nke ya n'otu n'otu n'elu okwu. Ọ na-aga n'ihu: 'Ha nwere iwe, ụfọdụ n'ime ha - karịsịa ngwaa, ha bụ ndị mpako - adjectives ị nwere ike ime ihe ọ bụla, ma ọ bụghị ngwaa - Otú ọ dị, enwere m ike ijikwa ha dum!' Humpty Dumpty na-akọwa na mgbe ọ na-eme ka a okwu 'na-arụ ọtụtụ ọrụ' (site na loading ya na pụtara ọ na-adịghị na-ejikarị na-ejikọta), ọ na-akwụ ya mgbe niile: 'ị ga-ahụ' em na-abịa gburugburu m nke a. Saturday abalị… maka inweta ụgwọ ọrụ ha, ị maara.'
Na ntụgharị uche, e nwekwara ihe mmekọrịta ọha na eze ebe a, n'ihi na, dịka a na-eji ha eme ihe na ọha mmadụ, okwu na-enweta ihe ha pụtara site na ọha mmadụ, site na nkwekọrịta nkịtị banyere ihe ha nwere ike ịpụta. Ọ bụrụ na otu onye siri ọnwụ na a ga-akọwagharị okwu dịka ọ ga-esi jiri obodo mee ihe, ha na-ewere ikike n'ebe obodo nọ, ikike ịhapụ ihe ọ pụtara n'ụzọ ụfọdụ nke ọha mmadụ kwekọrịtara, na ikike ime ihe. ịmanye ọha mmadụ ịnakwere nkọwa ọhụrụ. (O doro anya na mmiri dị omimi dị ebe a banyere otú doro anya na nke ziri ezi ma kwenye ihe ọ pụtara ọbụna okwu dị mfe; gbasara otú okwu si agbanwe ihe ha pụtara; na banyere olumba na subcultures na ihe ndị ọzọ, nke m ga-agagharị gburugburu - ịmakụ n'ụsọ oké osimiri, mgbe ịmara na e nwere oké osimiri nke mgbagwoju anya na aka.)
Lewis Carroll dere na mgbakwunye na akwụkwọ ya Symbolic Logic:
'… M na-ekwusi ike na onye ọ bụla na-ede akwụkwọ nwere ikike nke ọma itinye ihe ọ bụla ọ pụtara n'okwu ma ọ bụ akpaokwu ọ bụla ọ chọrọ iji. Ọ bụrụ na ahụrụ m onye edemede na-ekwu, na mmalite nke akwụkwọ ya, “Ka a ghọta na site n'okwu 'oji' m ga-apụta 'ọcha' mgbe niile, na site na okwu 'ọcha' m ga-apụta 'oji' mgbe niile. "Ana m eji nwayọọ na-anabata ikpe ya, n'agbanyeghị na m nwere ike iche na ọ bụ ikpe na-ezighị ezi…. M na-ekwusi ike na onye edemede ọ bụla nwere ike ịnakwere iwu nke ya, ma ọ bụrụhaala na ọ dabara n'onwe ya yana eziokwu ndị anabatara nke Logic.' (gbanwere asụsụ sexist)
Enwere ọtụtụ ihe mmadụ nwere ike ikwu ebe a, mana otu okwu na-apụta bụ mkpa nke ịkọwapụta. Na Symbolic Logic, Carroll na-anabata nkọwagharị nke ọma ma ọ bụrụ na ekwuru ya n'ụzọ doro anya na mmalite na anyị na-apụ na nkọwa ọkọwa okwu ma ọ bụ nghọta nkịtị nke otu okwu, na nkọwapụta ọhụrụ ya tupu anyị ezute ya. Na site na-ele anya, Humpty Dumpty na-etinye nkọwapụta ya na mkparịta ụka ya na Alice na-enyeghị nkọwa ọ bụla - ruo mgbe a na-ama ya aka. Mkparịta ụka gbasara ihe ọ pụtara na-amalite mgbe Alice jụrụ ajụjụ banyere otú akwa ahụ si jiri okwu 'ebube' mee ihe:
Alice kwuru, 'Amaghị m ihe ị na-ekwu bụ "otuto."
Humpty Dumpty mụmụrụ ọnụ ọchị. 'N'ezie, ị naghị - ruo mgbe m gwara gị. M pụtara "enwere gị arụmụka ịkụda ala mara mma!"'
'Ma "otuto" apụtaghị "mkparịta ụka mara mma," Alice jụrụ.
'Mgbe m na-eji okwu eme ihe,' Humpty Dumpty kwuru kama n'olu nlelị, 'ọ pụtara naanị ihe m họọrọ ya ka ọ pụtara - ọ bụghị karịa ma ọ bụ obere.'
Mkparịta ụka ha gbasara ihe pụtara na-ejedebe na mgbanwe a, nke Humpty Dumpty malitere:
'Adịghị ekwe omume! Nke ahụ bụ ihe m na-ekwu!'
'Ị ga-agwa m, biko,' ka Alice kwuru, 'ihe nke ahụ pụtara?'
'Ugbu a ị na-ekwu okwu dị ka nwatakịrị nwere ezi uche,' ka Humpty Dumpty kwuru, na-ele anya nke ukwuu. Ihe m bu n'obi bụ "enweghị ike ime" na anyị ezuola isiokwu ahụ, ọ ga-adịkwa mma ma ọ bụrụ na ị kwuo ihe ị chọrọ ime ọzọ, n'ihi na echere m na ị chọghị ịkwụsị ebe a niile. nke ndụ gị.'
N'ịkọghachi: Humpty Dumpty na-ele 'nlelị' na Alice enweghị ike ịghọta ihe ọ pụtara site na okwu 'ebube' ruo mgbe ọ gwara ya ihe ọhụrụ o kenyere ya. Ka oge na-aga, n'ile anya na obi dị ya ụtọ, ọ na-eto ya maka ịjụ ya ihe ọhụrụ ọ pụtara na 'enweghị ike'. Ihe akaebe ebe a bụ na Humpty Dumpty na-atụ anya ma na-adabere na nkọwapụta nke okwu, mana ọ bụ naanị mgbe eziokwu gasịrị. Mgbe ọ kọwagharịrị okwu, ọ na-akanye ha nke ọma n'ụzọ doro anya dị ka ọ na-achọ nkọwa ọzọ: 'naanị otu [ụbọchị] maka onyinye ụbọchị ọmụmụ, ị maara. Otuto dịịrị gị!' 'Enwere m ike ijikwa ha niile! Enweghi ike! Nke ahụ bụ ihe m na-ekwu!'
Ndị ọka ikpe kpọbatala ụkpụrụ Humpty Dumpty nke nnwere onwe zuru oke nke nkọwapụta n'ọtụtụ ikpe na United States, England, Australia na ikekwe n'ebe ndị ọzọ. Jacco Bomhoff, bụ́ prọfesọ iwu na London School of Economics, kwuru na 'onye ga-abụ nna ukwu' nke mkparịta ụka ahụ 'na-egosi na ezigbo nsogbu nke echiche Humpty metụtara ikike; eziokwu na ọkà okwu na-akawanye unilaterally ikpebi pụtara okwu ya na-egbochi ụdị nile nke nkwurịta okwu mgbe etinyere ndụ nkịtị, ma na-eduga na zuru ike mgbe etinyere iwu iwu.'
Bomhoff na-azaghachi mkpebi nke Ụlọikpe Kasị Elu nke United States na 2006 nke Justice Souter, n'ọtụtụ echiche, zoro aka na Humpty Dumpty. Souter nakweere ike nke US Congress ịkọwa okwu n'ụzọ ọ bụla ọ chọrọ, mana ọ siri ọnwụ na Lewis Carroll's Symbolic Logic chọrọ nke nkọwa-n'ihu:
'Humpty Dumpty ji okwu pụtara "'naanị ihe [ọ họọrọ] ọ pụtara - ọ bụghị karịa ma ọ bụ obere,'" na ndị omebe iwu, kwa, nweere onwe ha ịbụ ndị na-adịghị mma. Ndị omeiwu nwere ike ịkọwa oke mpụ nke ịzụ ahịa iwu na-akwadoghị n'ụzọ a na-atụghị anya ya. Mana Congress ga-achọ ịgwa anyị otu a, ma enwere ezi ihe mere anyị ga-eji chee na ọ naghị eme ụdị ihe a ebe a.'
Ụlọikpe Kasị Elu jụrụ ikwe ka gọọmentị chegharịa 'Humpty Dumpty' nkọwa ya banyere mpụ. Ọ bụrụ na anyị na-agbaso nyocha dị n'elu, ihe gọọmentị na-agbalị ime abụghị ezigbo Humpty Dumpty, n'ihi na site na Looking Glass Humpty Dumpty mere ka o doo anya site n'ikwu okwu ya na okwu ahụ eweghachiri na-eme ihe dị iche na ihe ọ na-emekarị - nke ahụ. ọ 'na-arụ ọtụtụ ọrụ'. O doghị anya n'ihu maka nkọwa ọhụrụ nke 'otuto' ma ọ bụ 'enweghị ike', mana o gosipụtara n'ụzọ doro anya na okwu ndị a nwere nkọwa ọhụrụ nke ndị na-ege ya ntị kwesịrị ime ka o doo anya - ma ọ bụrụ na ha chọrọ ka ha 'nwere ezi uche'.
N'ime usoro mgbasa ozi nke Chomsky, usoro mgbasa ozi niile na-adabere na ịghara ịdọrọ uche gaa na mgbagha na echiche ndị dị mkpa na-akwado nhazi nke ụgha. Ọ dị oke mkpa ka a ghara ịkọwapụta nkọwa ndị bụ isi a na-eji. N'ihe banyere Vietnam, ọ dị mkpa ka a ghara ịpụta n'ụzọ doro anya na 'mgbochi agha' n'ime ihe ndị bụ isi pụtara 'megide agha a n'ihi na ọnụ ahịa ya karịrị uru, ma na-akwado ikike US ịwakpo mba ndị ọzọ n'ụkpụrụ, n'agbanyeghị iwu mba ụwa'.
N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọ dị ezigbo mkpa igbanwe eziokwu ahụ bụ na 'mgbochi agha' pụtara 'pro-war'.
Ọ bụ ihe na-adọrọ mmasị na nkebi ahịrịokwu 'Mwakpo US na South Vietnam' adịghị adị dị ka ihe ga-ekwe omume na mkparịta ụka bụ isi nke agha ahụ. Na nghọta nkịtị nke esemokwu ahụ, North Vietnam wakporo South Vietnam, na United States nyere aka chebe nke ikpeazụ. N'ebe a ọzọ, enwere nkọwagharị okwu tacit, yana nkwụsị nke ihe akaebe akụkọ ihe mere eme dị mkpa.
Ihe akaebe akụkọ ihe mere eme ghọrọ ihe a na-apụghị ịgbagha agbagha mgbe ọtụtụ n'ime 'Pentagon Papers', nzuzo gọọmentị US, akụkọ ihe mere eme nke agha Vietnam, gbapụtara na 1971 wee bipụta obere oge ka emechara. (Akọwapụtara akụkọ ahụ nwere peeji 7,000 n'ihu ọha wee mee ka ọ dị na ntanetị n'ozuzu ya na 2011.) Dị ka akwụkwọ ndekọ gọọmentị nke onwe ya si kwuo, mgbe Washington kpebiri na nnukwu mmụba nke agha na February 1965 - ogbunigwe nke North Vietnam - ọgụgụ isi US. amaghị na ọ nweghị nkeji North Vietnamese oge niile na South Vietnam. Ọnwa ise ka e mesịrị, ka ha na-eme atụmatụ ibuga ndị agha US 85,000 na South Vietnam, enweela akụkọ gbasasịrị, mana onye enyemaka odeakwụkwọ nchekwa John McNaughton ka na-ekwupụta nchegbu maka 'ịbawanye ohere' nke nkeji North Vietnamese na South Vietnam - ma ọ bụ gafee ókè-ala na Laos. (Lee ibe 195 nke mpịakọta 5 nke mbipụta Beacon Press nke akwụkwọ Pentagon maka ntụnyere - ọ dị n'ịntanetị.)
Chomsky na-ekwu, 'N'iburu eziokwu ndị a anya, mkparịta ụka banyere ma US ọ na-echebe South Vietnam pụọ na "mwakpo ndị agha" sitere na North - ọkwá gọọmentị US - dị egwu.' Ka o sina dị, nkwudo a dị egwu, nke gbanwere n'echiche na-enweghị mgbagha, na-aga n'ihu na-achịkwa mkparịta ụka banyere Agha Vietnam na United States na n'ebe ndị ọzọ na West. Arụmụka isi na-atụgharị ma ọ bụ ihe amamihe dị na US ịgbalị ịgbachitere South Vietnam. Echiche ahụ na United States agbachitere ndị South Vietnam, kama ịwakpo ha, anaghị agụta ọbụna dị ka ihe nwere ike ime. Ọ bụ echiche a na-apụghị ichetụ n'echiche.
Ndị ọrụ gọọmentị, na ndị na-ekwu okwu na ndị nta akụkọ niile na-agbaso ụkpụrụ Humpty Dumpty nke ịkọwapụta okwu dị ka ọ dị ha mma - mana ha anaghị agbaso omume nke Humpty Dumpty n'igosipụta ojiji ha na-abụghị akwụkwọ ọkọwa okwu, ma ọ bụ na-anabata nkwupụta doro anya nke echiche ha dị n'okpuru. . Nduru na-agba agba na egbe na-ekerịta mmasị na-enwekarị n'ichekwa echiche ha site na nyocha ọha.
Milan Rai bụ onye nchịkọta akụkọ Peace News. A ga-ebipụ ụdị edemede a atụgharịala na ya www.peacenews.info.
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye