Ní Santiago ní September 11, 1973, mo wo bí àwọn ọkọ̀ òfuurufú ọmọ ogun ilẹ̀ Chile ṣe ń fò lọ. Awọn iṣẹju diẹ lẹhinna Mo gbọ awọn bugbamu ti mo si rii awọn bọọlu ina ti èéfín ti kun oju ọrun bi aafin ààrẹ ti jó ninu ina. Salvador Allende, aarẹ Socialist ti o yan ti Chile ku ni aafin.
Gẹ́gẹ́ bí ọmọ orílẹ̀-èdè Amẹ́ríkà, ikú Ọ̀gágun Augusto Pinochet mú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìrántí ìkọlù ológun padà àti ipa tí ìjọba mi kó nínú ìparun oníwà ipá ti Allende. Lati akoko idibo rẹ ni Oṣu Kẹsan, ọdun 1970 ni iṣakoso Nixon gbe ipolongo ibori kan si i. Henry Kissinger, tó jẹ́ agbaninímọ̀ràn Ààbò Orílẹ̀-Èdè Nixon nígbà náà, polongo pé: “Mi ò rí ìdí tó fi yẹ ká dúró tì í, ká sì wo orílẹ̀-èdè kan tó ń jẹ́ Kọ́múníìsì torí pé àwọn èèyàn rẹ̀ kò ṣe ojúṣe wọn.” Awọn ọsẹ lẹhinna olori alaṣẹ-ofin ti ologun, Gbogbogbo Rene Schneider, ni a pa ni igbiyanju ti o kuna lati da ifilọlẹ ti Allende duro.
Fun ọdun mẹta to nbọ awọn ẹgbẹ apanilaya ti CIA ṣe atilẹyin bombu ati pa awọn oju opopona ipinlẹ run, awọn ohun ọgbin agbara ati awọn ọna opopona bọtini lati ṣẹda rudurudu ati da orilẹ-ede naa duro lati ṣiṣẹ. Ibi-afẹde naa ni lati “jẹ ki ọrọ-aje pariwo” bi Nixon ti paṣẹ. Awọn ile-iṣẹ AMẸRIKA bii IT&T tun ṣe alabapin ninu awọn akitiyan lati ba orilẹ-ede naa jẹ.
Laarin ijakadi yii fun iṣakoso ti Chile, Allende tẹnumọ, o fẹrẹ jẹ agidi, lori mimu awọn ile-iṣẹ ijọba tiwantiwa ti orilẹ-ede naa. O gbadun atilẹyin olokiki pupọ lati isalẹ, paapaa ni awọn ọjọ ti ijọba rẹ n dinku nigbati ọrọ-aje wa ni idamu ati pe o fẹrẹ jẹ pe gbogbo eniyan gbagbọ pe ija kan ti sunmọ. Emi ko ni gbagbe ifihan pataki ti o kẹhin ni Oṣu Kẹsan ọjọ 4, ọdun 1973, nigbati Alameda, oju-ọna pataki ti aarin ilu Santiago, ti kun fun ẹgbẹẹgbẹrun awọn onijagidijagan, gbogbo ipinnu lati kọja ni aafin ààrẹ nibiti Allende duro lori balikoni kan ti o n juwo. si enia. Eyi kii ṣe ifihan ti ijọba ti ṣeto ninu eyiti a ti gbe awọn eniyan wọle lati awọn barrios ati igberiko. Awọn eniyan wọnyi jade lati inu ifaramọ jinlẹ, igbagbọ pe eyi ni ijọba wọn ati pe wọn yoo daabobo rẹ titi de opin.
Lẹhin ti awọn coup lori meta ẹgbẹrun eniyan ṣegbé, pẹlu meji American ọrẹ mi, Charles Horman ati Frank Terrugi. Orilẹ Amẹrika ti mọ nipa awọn iwa ika wọnyi, sare lati ṣe atilẹyin ijọba ologun, tun ṣi itọsi ti iranlọwọ eto-ọrọ ti o ti wa ni pipade labẹ Allende. Nigbati awọn ibatan ti Horman ati Terrugi ṣe awọn ibeere ipinnu nipa ipadanu ati iku wọn, ile-iṣẹ ijọba AMẸRIKA ati Ẹka Ipinle ṣe okuta parẹ pẹlu ijọba ologun tuntun. Ọ̀sẹ̀ mẹ́rin lẹ́yìn ìṣèjọba náà, mo sá lọ sí Òkun Andes, mo sì pa dà sí Orílẹ̀-Èdè Amẹ́ríkà láti ṣe gbogbo ohun tí mo lè ṣe láti sọ pé àwọn ìwà ọ̀daràn Pinochet àti ìjọba mi hù.
Mo pa dà sí orílẹ̀-èdè Chile fún ọdún 1988 tí wọ́n fipá mú Pinochet kúrò ní ọ́fíìsì lẹ́yìn ọdún mẹ́tàdínlógún tó gùn tó sì burú jáì. Ṣùgbọ́n fún ọdún mẹ́jọ sí i, ọwọ́ òkùnkùn rẹ̀ rọ̀ sórí Chile bí ó ti ń bá iṣẹ́ rẹ̀ lọ gẹ́gẹ́ bí olórí ogun. Nikẹhin nitori abajade awọn ọdun ti iṣẹ takuntakun nipasẹ ẹgbẹ eto eto eniyan kariaye, Pinochet ti wa ni atimọle ni Ilu Lọndọnu ni Oṣu Kẹwa Ọdun 1998 fun awọn iwa-ipa si ẹda eniyan. Ẹẹdẹgbẹta ọjọ lẹhinna o ti firanṣẹ pada si Chile, titẹnumọ fun awọn idi ilera. Nibẹ ni awọn ile-ẹjọ Ilu Chile ti o jẹ olori nipasẹ Adajọ Juan Guzman pẹlu awọn alatilẹyin apa ọtun gbogbogbo ati ologun, ni gbigba aabo rẹ kuro ni ẹjọ bi “Senator-for-Life,” ipo ti o fi fun ararẹ nigbati o fẹhinti kuro ninu ẹgbẹ ọmọ ogun.
Bi awọn ilana ti o lodi si Pinochet ti nlọsiwaju, awọn ijabọ tuntun ti ijakadi AMẸRIKA ni ifipabanilopo ati ifiagbaratemole bẹrẹ si han, ni pataki nipa ipa ti Kissinger. Awọn kootu Chile gbiyanju lati fi agbara mu Kissinger lati jẹri, ṣugbọn wọn ko gba ifowosowopo lati Ẹka Idajọ AMẸRIKA. Awọn ile-ẹjọ Faranse tun gbejade awọn aṣẹ fun ifọrọwanilẹnuwo ti Kissinger, ti o jẹ ki o mọ pe o fẹran Pinochet ko gbadun ijiya agbaye lati ẹjọ. Abájọ tí Kissinger fi kọ àpilẹ̀kọ kan nínú ìwé ìròyìn Foreign Affairs, ní dídi lílo ìlànà ‘ìdájọ́ àgbáyé’ látọ̀dọ̀ àwọn ilé ẹjọ́ láti mú àwọn tí ń ru ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn wá sí ìdájọ́.
Ni Chile Aare Michele Bachelet ti baba rẹ ku ninu tubu labẹ Pinochet ti kọ lati fun awọn ex-dictator a isinku ti ipinle. Awọn ẹgbẹ ologun nikan ni yoo ṣere ni interment rẹ. Eduardo Contreras, agbẹjọro ẹ̀tọ́ ọmọnìyàn ará Chile kan, kéde pé, “Ó yẹ kí wọ́n sin Pinochet gẹ́gẹ́ bí ọ̀daràn tí ó wọ́pọ̀,” ní fífikún pé, “Apá pápápápáda náà kú ní December 10, Ọjọ́ Àwọn Ẹ̀tọ́ Ọmọnìyàn Lágbàáyé. O dabi ẹnipe eniyan yan akoko pataki yii lati ṣe iwọn pẹlu idajọ ikẹhin rẹ, ni ikede 'to' fun apaniyan naa. ”
Isinku Pinochet wa ni akoko kan nigbati iṣakoso Bush ti o wa lọwọlọwọ ti wa ni ayewo fun awọn iwa ika ati awọn iwa-ipa si ẹda eniyan ti o paapaa buruju ju ti ijọba ijọba Chilean tẹlẹ lọ. O jẹ irony miiran ti itan ti Pinochet ku ni ọjọ kikun Donald Rumsfeld ti o kẹhin bi Akowe ti Aabo. Gẹgẹbi Pinochet ati Kissinger, Rumsfeld le lo iyoku igbesi aye rẹ daradara ni igbiyanju lati sa fun oye ti awọn ile-ẹjọ ile ati ti kariaye. Awọn ẹlẹwọn Iraqi mọkanla ti o waye ni Abu Ghraib ati Saudi ti o wa ni atimọle ni Guantanamo n gbe awọn ẹsun ọdaràn ni awọn kootu Jamani lodi si Rumsfeld ati ara ilu AMẸRIKA miiran ati awọn oṣiṣẹ ologun, pẹlu Attorney General Alberto Gonzalez. Ati ni ọjọ Jimọ to kọja bi Rumsfeld ti n sọ ọrọ idagbere si awọn ẹgbẹ ẹgbẹ rẹ ni Pentagon, awọn agbẹjọro lati Ẹgbẹ Ominira Ara ilu Amẹrika jiyan ni kootu ijọba apapọ kan ti Washington DC pe Rumsfeld ati awọn oṣiṣẹ ologun mẹta yẹ ki o jẹ iduro fun ijiya ti Iraqi ati Afghani. elewon.
Ọran Pinochet ti ṣe agbekalẹ gbogbo iran tuntun ti awọn ajafitafita ẹtọ eniyan ati awọn agbẹjọro. Wọn ti pinnu lati fopin si aibikita ti awọn oṣiṣẹ ijọba ilu, pẹlu ti ara ilu ati awọn oludari ologun ni Amẹrika ti o ṣe ipanilaya ijọba ati awọn ilokulo ẹtọ eniyan lakoko ti o npa awọn adehun kariaye bii Awọn Apejọ Geneva.
Roger Burbach jẹ onkọwe ti “Ọrọ Pinochet: Ipanilaya Ipinle ati Idajọ Agbaye,” Zed Books, New York ati London. Ẹ̀dà èdè Sípéènì kan tún wà pẹ̀lú ọ̀rọ̀ àsọyé láti ọwọ́ Adajọ́ Juan Guzman: “El Affair Pinochet: Terrorismo de Estado y Justicia Global,” Mosquito Communicaciones, Santiago, Chile.
ZNetwork jẹ agbateru nikan nipasẹ ilawo ti awọn oluka rẹ.
kun