Mopresidente oa Russia Vladimir Putin o phatlalalitse molao ka la 18 Hlakubele ho amohela Rephabliki ea mehleng ea Ukraine ea Crimea le Toropo ea Sevastopol ho Russia Federation. Molao o ile oa fetisoa ke Russia Duma (paramente) ka la 20 Hlakubele.
Crimea le Sevastopol li ne li voute ka referendum ea la 16 Hlakubele ho tloha Ukraine le ho ikopanya le Russia. Ena e ne e le sehlohlolo sa ts'ebetso e qalileng ka mor'a hore la 21 Hlakola ho lihuoe ha mopresidente ea neng a sa ratoe oa Ukraine Viktor Yanukovich ke baipelaetsi motse-moholo Kiev.
Crimea ke 60% e khethollang Serussia le 84% e buang Serussia, 'me e ne e se karolo ea histori ea Ukraine. Sevastopol ke kou ea lehae ea Sekepe sa Leoatle le Letšo la Russia. Leha ho le joalo phetoho ena e tsotehang ea meeli ea Europe e ne e se lenaneong pele ho oa ha Yanukovich nako e ka tlaase ho khoeli pele ho moo.
Mmuso oa Ukraine o ile oa arabela ka khalefo le lits'oso ho seo o se nkang e le ho nkela sebaka sa bona pepenene. Empa mabotho a Ukraine a Crimea - ba lutseng ba ts'epahetse pusong e ncha ea Kiev - ha ba na matla a ho thibela mabotho a pro-Russia ho nka metheo ea bona le likepe tsa metsing.
Ka mor'a hore Yanukovich a oe, masole a sa tsejoeng a hlometseng haholo a ile a nka paramente ea Crimea le mehaho ea tsamaiso ea motse, 'me a laola likhetho tsa lihlopha tse khethiloeng tse kentseng tsamaiso e ncha ea Russia.
Puso e ncha ea Crimea e ile ea tsoela pele ho etsa molao ho fetisoa ha bobusi. Referendamo e ile ea bitsoa ka tsebiso ea matsatsi a 10 feela. Likopano tsa Pro-Russia li ne li hlophisitsoe ke ba boholong ba bacha ha likopano tsa pro-Kiev li ne li hlaseloa.
Lipuo tsa Bophirimela
Sena se etsahetse ho sehlopha sa boikaketsi ho tsoa ho baemeli ba ipehetseng ba "sechaba sa machaba" - baetapele ba US, EU le mebuso e meng ea Bo-imperiya ba Bophirimela.
Kamohelo ea Putin ea Crimea ho Russia Federation e ile ea etsa hore ho be le keketseho ea lipuo tsa Bophirimela le likotlo tse ling tsa moruo. Empa Mopresidente oa Amerika Barack Obama o hlakisitse karabelo ea sesole.
EU e bile hlokolosi haholoanyane ka likotlo tsa moruo ho feta US. Hase feela hore indasteri ea libetsa ea Fora le lefapha la libanka tsa Brithani li na le kamano e ntle le Russia, 30% ea khase ea tlhaho e sebelisoang EU e tsoa Russia.
Baetapele ba Russia le ba Crimea ba hanne ho hana ha Seukraine le Bophirimela mabapi le ho nepahala ha ts'ebetso ka ho hana bonnete ba mmuso o mocha oa Ukraine.
Ha Yanukovich a baleha ka mor'a ho hlōleha ho senya likhoeli tse peli tsa boipelaetso bo khahlanong le 'muso Kiev Maidan (Independence Square), bo-ralipolotiki ba khanyetso ba ile ba susumetsoa hore ba be matla ke li-oligarchs tse matla tsa naha. Sena se kenyelletsa ba neng ba kile ba tšehetsa Yanukovich.
Bo-ralipolotiki bana ba ne ba tšehelitsoe ke US le EU, ka lipolotiki le ka tšitiso e patehileng le e pepenene, empa ba qojoa ka ho hlaka ke baipelaetsi ba Maidan ba setseng Lebaleng.
Boipelaetso bo qalile ho ts'ehetsa tumellano ea khoebo ea mahala le EU eo Yanukovich a neng a e khothalelitse ka nako eo a e tšehelitse, mme mmuso o mocha o ikemiselitse ka botlalo.
Leha ho le joalo, ka potlako ba ile ba tsepamisa maikutlo litabeng tsa bokhopo ba mapolesa, moruo o sa sebetseng hantle le ho busoa ha naha ke li-oligarchs tsa linokoane le metsoalle ea bona e bolileng paramenteng.
Bo-ralipolotiki ba bohanyetsi ba teng hona joale ke baemeli ba lipolotiki tse ts'oanang le tsa oligarch. Empa likhohlano lipakeng tsa mmuso o mocha le baipelaetsi li felisitsoe ke tšokelo e tsoang ho Russia le kotsi e ntseng e hola ea hore Ukraine e ka ikarola libakeng le lichaba tse loantšanang.
Kotsi ena ea ho qetela e bakoa ke ho kena-kenana le Bophirima le Marussia le ho khothaletsoa ke batho ba maemo a holimo ba Ukraine le ba Russia ba likhopolo tsa bochaba.
Pele ho 1991, Ukraine e ne e le setsi sa indasteri sa Soviet Union. Kajeno e na le meputso e tlase haholo le ho hloka mosebetsi ho feta Belarus le Russia. Moruo o ile oa senngoa ke balaoli ba Soviet ba ileng ba iphetola li-oligarchs ka ho rekisa naha ho mofani ea phahameng ka ho fetisisa.
Ho qosa ntoa
The catalyst for the Maidan boipelaetso e ne e le ntoa ea boipelaetso lipakeng tsa Russia le EU. Tumellano ea khoebo ea mahala ea EU e ile ea fana ka thuso le likalimo ho Yanukovich empa ka tlhoko ea hang-hang ea ho kenya ts'ebetsong melaoana ea IMF e ka beng e ile ea beha kotsi ea ho khutla ho tsoa ho baahi ba futsanehileng.
E ne e tla boela e senye maqhama a moruo le Russia. Sena se ne se sa ratoe libakeng tsa liindasteri tse ka bochabela, moo indasteri e lulang e sekametse linaheng tsa seo pele e neng e le Soviet Union.
Mmuso oa Russia o boetse o na le matšoenyeho mabapi le katoloso ea NATO ho ea Europe bochabela le sepheo sa eona sa ho thefula Russia joalo ka sera sa sesole.
Putin o ile a eka Yanukovich ho tloha tumellanong ea EU ho ea mokhatlong oa meetlo le Russia, Belarus, Kazakhstan le Armenia ka ho fana ka lithuso le likalimo ntle le ts'ebetso e hlokang ho kenngoa ts'ebetsong hang-hang.
Sebakeng sa mahaeng se futsanehileng ka bophirimela ho naha le Kiev, moruo o sekametse ho EU, ho kenyelletsa le sebaka se seng molaong sa ho batla mosebetsi.
Le kamora hore tumellano ea EU e khaotse ho tsepamisa maikutlo ho boipelaetso, ba ntse ba fumana tšehetso ea bona haholo ho tsoa Kiev le Ukraine bophirima, leha Yanukovich a ne a sa ratoe ho pholletsa le naha.
Phapano ea moruo lipakeng tsa libaka e bontša nalane e fapaneng.
Ho pholletsa le naha, mehopolo ea batho ba leqeleng e amahanngoa le nalane e mabifi le e hatellang ea Soviet Union le Niche ea Mokha oa Makomonisi oa Ukraine kamora boipuso setsing sa lipolotiki se laoloang ke oligarch. Sena se lumelletse ho se khotsofale hore ho fetisoe ke bahanyetsi ba bochaba ba merabe.
Puso e ncha ea Kiev e ile ea leka ho matlafatsa mangolo a eona a bochaba ka ho hlahisa molao o theolang boemo ba Serussia le lipuo tse ling tse fokolang. Molao ona o ile oa tlosoa ka potlako ha Russia e o sebelisa ho bapala karete ea bochaba ea morabe le batho ba buang Serussia karolong e ka bochabela ea indasteri le Crimea.
Ha mmuso oa Kiev le US li bonts'a monyetla oa hore Ukraine e ikamahanye le Bophirima e ntse e eketseha, Russia e ile ea falla ho boloka setsi sa eona sa Black Sea Fleet.
Ho sa tsotelehe hore na khetho ea Crimea ea ho kena Russia e ne e le ntle hakae, ho bonahala boholo ba batho ba Crimea ba tšehetsa ho khutlela Russia.
Leha ho le joalo, ha se feela hore batšehetsi ba ho sala Ukraine ba ile ba thibeloa ho hlahisa maikutlo a bona, likhetho li ile tsa etsahala sebakeng sa moferefere oa bochaba.
Sena se ile sa thusoa ke taba ea hore lihlopha tsa Neo-Nazi ultra-nationalist li ne li hlahella meketeng ea Maidan. Svoboda, ea itekanetseng ka ho fetisisa ho lihlopha tsena tse hole tse nepahetseng, o na le matona a mararo 'musong o mocha.
Lihlopha tse thata haholoanyane tse nkileng karolo e hlahelletseng ntoeng ea literateng nakong ea boipelaetso ba Maidan, joalo ka Right Sector, li na le bo-fascist pepeneneng. Maikutlo a bona a na le boipiletso bo fokolang, empa ba sebelisitse pefo ho khutsisa ba tsoelang pele mokhatlong ona. Ba boemong bo botle ba ho nka monyetla ka ho se khotsofale ho ntseng ho tsoela pele Maidan mabapi le puso e ncha.
Seukraine se ka ho le letona se ikamahanya le bo-ralipolotiki ba sebelisanang le Manazi ba khahlanong le Soviet nakong ea Ntoa ea II ea Lefatše e ka bophirima ho Ukraine. Ho tloha nakong ea boipuso ka mor'a ho putlama ha Soviet Union, mabotho ana a ile a nchafatsoa ke ho thehoa ha Ukraine.
Ka lehlakoreng le leng, bongata ba merabe ea Russia e Crimea ha bo e-so ka bo tsebahatsa ka matla le Ukraine. Crimea e ile ea tlosoa Russia ea isoa Ukraine ka 1954 ha ka bobeli e ne e le karolo ea Soviet Union e etsa hore moeli e be oa ka hare.
Boitsebahatso ba naha ea Russia e Crimea bo ikamahanya ka matla le khanyetso ea tlhaselo ea Manazi ka bo-1940.
Linaheng tse ling tsa Ukraine, ho hanyetsa Manazi le hona ke karolo ea boitsebiso ba naha, haholo-holo karolong e ka bochabela ea indasteri. Ka bochabela ba mahaeng, mehopolo ea histori ea liketso tse sehlōhō tsa Manazi e tsoakane le mehopolo ea ho bokella temo e qobelloang ea polao le liketso tse ling tse sehlōhō ke moeta-pele oa Soviet Stalin.
Boipelaetso ba Pro-Russian Crimea le Ukraine bochabela bo boetse bo hopotsa 'Muso oa Tsarist, o haufi le bolaoli ba Kereke ea Orthodox mme bochaba ba bona ba morabe ke khethollo ea morabe, xenophobic le ho rata batho ba bong bo tšoanang le ba neo-Nazi ka bophirima ho naha.
Ho makatsang ke hore, sehlotšoana sa bashebelli ba machaba se ileng sa hanyetsa boipelaetso ba machaba ba referendum e ne e le batho ba Europe ba ka ho le letona, esita le lihlopha tse nang le likhokahano tsa Svoboda.
Putin o hatelletse hore Russia ha e na morero oa ho hapa sebaka leha e le sefe se ka bochabela ho Ukraine. Leha ho le joalo, Russia e boloka "tokelo" ea ho kenella Ukraine haeba e lumela hore lithahasello tsa Russia kapa batho ba sokeloa.
Matatare
Ho fihlela lilemong tsa bo-1780, Crimea e ne e se karolo ea Russia kapa Ukraine (e neng e le sieo ka nako eo). Tatar Khanate ea Crimea e ne e busa karolo e khōlō ea seo hona joale e leng Ukraine ka boroa le ka bochabela le Russia boroa. Matatare a Crimea e ne e le oona morabe o ka sehloohong.
Pakeng tsa tlhaselo ea Russia ka 1783 le 1939, bolulo ba Marussia le Seukraine, tlhoekiso ea morabe nako le nako tlas'a puso ea Tsarist le ho kopanngoa ha temo ka likhoka ho fokolitse Matatare a Crimea ho 20% ea baahi ba Crimea.
Ka 1944, Stalin o ile a laela hore ho hloekisoe morabe oohle oa Matatare a Crimea. Ba ileng ba pholoha ba ile ba lelekeloa Asia Bohareng.
Matatare a Crimea a ile a lumelloa ka molao ho khutlela naheng ea habo bona lilemong tsa bo-1960, empa e ile ea nolofalloa feela ka ts'ebetso ka mor'a hore Soviet Union e oe. Kajeno, ke hoo e ka bang 12% ea baahi ba Crimea le baahi ba Crimea Tatar Crimea joale ba feta ba ntseng ba le Asia bohareng.
Ha ho makatse hore ebe Matatare a Crimea a fetohile bahanyetsi ba matla ka ho fetisisa ka hare ho Crimea ho khutlela Russia.
Rekoto ea Russia ea Post-Soviet le lihlopha tse fokolang tsa Mamoseleme e futsanehile. Ka la 18 Hlakubele, Motlatsi oa Tonakholo ea Crimea, Rustam Temirgaliyev, o itse: "Re kopile Matatare a Crimea hore a tlohe karolo ea naha ea bona, e hlokahalang bakeng sa litlhoko tsa sechaba. Empa re itokiselitse ho aba le ho ngolisoa ka molao litša tse ling tse ngata ho etsa bonnete ba hore Matatare a Crimea a phela bophelo bo tloaelehileng.”
Ha se molemong oa Russia kapa Bophirima ho loana ntoa ea Ukraine le Crimea. Leha ho le joalo, lihlomo tse khōlōhali tsa libetsa tsa nyutlelie tse tšoaroang ke mahlakore ka bobeli li etsa hore ho se be kotsi ha tsona ka bobeli.
Kotsi e khōlō ho feta ntoa pakeng tsa mebuso e meholo ke mofuta oa lintoa tsa lehae tse thehiloeng ho bochaba tse ileng tsa ripitla lichaba tsa seo pele e neng e le Yugoslavia lilemong tsa bo-1990.
Sena e kanna ea se be seo mebuso e meholo e se batlang empa ho ts'epa ha bona ho baemeli ba maemo a holimo-limo tlholisanong ea bona ea hore na ke mang eo e tla ba mojalefa ea ka sehloohong oa ho hatella Ukraine, ho ka bona boemo bo thella ho feta taolo ea bona.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate