Mohloli: Lihokela
COVID-19 qetellong ke phoofolo ea tonanahali e monyako. Bafuputsi ba sebetsa bosiu le mots'eare ho tsebahatsa seoa sena empa ba tobane le liphephetso tse tharo tse kholo.
Taba ea pele, khaello e ntseng e tsoela pele kapa ho se fumanehe ha lisebelisoa tsa liteko ho felisitse tšepo eohle ea ho ba le thepa. Ho feta moo e thibela likhakanyo tse nepahetseng tsa lintlha tsa bohlokoa tse kang sekhahla sa ho ikatisa, boholo ba batho ba tšoaelitsoeng le palo ea mafu a kotsi. Phello ke moferefere oa lipalo.
Leha ho le joalo, ho na le boitsebiso bo tšepahalang haholoanyane mabapi le phello ea kokoana-hloko ho lihlopha tse itseng linaheng tse seng kae. Hoa tšosa haholo. Ka mohlala, Italy e tlaleha palo e tsotehang ea batho ba shoang ba etsang karolo ea 23 lekholong har’a ba ka holimo ho lilemo tse 65; Brithani hona joale palo eo e se e le karolo ea 18 lekholong. 'Corona flu' eo Trump a e emisang ke kotsi eo ho seng mohla e kileng ea e-ba teng ho batho ba baholo, 'me ho ka ba le batho ba limilione ba shoang.
Ea bobeli, joalo ka ntaramane ea selemo le selemo, kokoana-hloko ena e ntse e fetoha ha e ntse e feta har'a batho ba nang le mefuta e fapaneng ea lilemo le mekhoa ea ho itšireletsa mafung. Mefuta e fapaneng eo MaAmerika a nang le monyetla oa ho e fumana e se e fapane hanyane le ea seoa sa Wuhan. Phetoho e 'ngoe e ka ba ntho e nyane kapa e ka fetola kabo ea hona joale ea kokoana-hloko e nyolohang ka lilemo, masea le bana ba banyenyane ba bonts'a kotsi e nyane ea ts'oaetso e kholo ha li-octogenarians li tobane le kotsi ea lefu la pneumonia ea vaerase.
Taba ea boraro, leha vaerase e ka lula e tsitsitse ebile e sa fetohe, phello ea eona ho batho ba lilemo tse ka tlase ho 65 e ka fapana haholo linaheng tse futsanehileng le har'a lihlopha tse phahameng tsa bofuma. Nahana ka phihlelo ea lefatše ka bophara ea mokakallane oa Spain ka 1918-19 oo ho hakanngoang hore o bolaile karolo ea 1 ho isa ho 2 lekholong ea batho. Ho fapana le kokoana-hloko ea corona, e ne e bolaea batho ba bacha haholo 'me hangata sena se hlalositsoe ka lebaka la sesole sa bona se matla sa ho itšireletsa mafung se ileng sa sebetsana le tšoaetso ka ho hlahisa 'maholiotsoana a cytokine' khahlanong le lisele tsa matšoafo. H1N1 ea mantlha e ne e tsebahala haholo ka ho fumana sebaka se ratoang likampong tsa sesole le liforong tsa lebala la ntoa moo e ileng ea theola masole a manyane ka mashome a likete. Ho putlama ha tlhaselo e kholo ea selemo sa Jeremane ea 1918, 'me ka hona sephetho sa ntoa, se bakiloe ke taba ea hore Linaha tsa Selekane, ho fapana le sera sa tsona, li ne li ka tlatsa mabotho a tsona a kulang ka mabotho a sa tsoa fihla a Amerika.
Leha ho le joalo, ke ka seoelo ho ananeloang hore karolo ea 60 lekholong ea batho ba shoang lefatšeng ka bophara e etsahetse karolong e ka bophirimela ea India moo lijo-thollo li romelloang Brithani le mekhoa e sehlōhō ea ho reka lintho e tsamaellanang le komello e khōlō. Khaello ea lijo e bakiloeng ke eona e ile ea etsa hore batho ba limilione ba futsanehileng ba tjametsoe ke tlala. Ba ile ba fetoha liphofu tsa tšebelisano e mpe lipakeng tsa khaello ea phepo e nepahetseng, e ileng ea hatella karabelo ea bona ea 'mele ea ho itšireletsa mafung ho tšoaetso, le pneumonia e atileng ea baktheria le vaerase. Ketsahalong e ’ngoe, Iran e neng e hapiloe ke Brithani, lilemo tse ’maloa tsa komello, k’holera, le khaello ea lijo, tse ileng tsa lateloa ke ho qhoma ho hoholo ha malaria, li ile tsa beha boemo esale pele ba lefu la hoo e ka bang karolo ea bohlano ea baahi.
Nalane ena - haholo-holo litlamorao tse sa tsejoeng tsa ho sebelisana le khaello ea phepo e nepahetseng le mafu a seng a ntse a le teng - e lokela ho re lemosa hore COVID-19 e ka nka tsela e fapaneng le e bolaeang le ho feta metseng ea mekhukhu ea Afrika le Asia Boroa. Kotsi ea mafutsana a lefatše e batla e hlokomolohuoa ka ho feletseng ke baqolotsi ba litaba le mebuso ea Bophirimela. Sengoloa se le seng se hatisitsoeng seo ke se boneng se bolela hore kaha baahi ba litoropong tsa Afrika Bophirima ke ba banyenyane ho fetisisa lefatšeng, seoa sena se lokela ho ba le tšusumetso e bobebe feela. Ka lebaka la phihlelo ea 1918, sena ke tlhaloso e booatla. Ha ho motho ea tsebang se tla etsahala libekeng tse tlang Lagos, Nairobi, Karachi, kapa Kolkata. Kholiseho e le ’ngoe feela ke hore linaha tse ruileng le lihlopha tse ruileng li tla tsepamisa maikutlo ho ipholose ka thōko ho bonngoe ba machaba le thuso ea bongaka. Mabota eseng liente: na ho ka ba le template e mpe ho feta ea bokamoso?
***
Selemo ho tloha joale re ka hetla morao re hlolloa ke katleho ea China ea ho fana ka seoa sena empa re tšohile ho hloleha ha USA. (Ke etsa maikutlo a bahale ba hore phatlalatso ea China ea ho theoha ka potlako ea phetisetso e nepahetse kapa e nepahetse.) Ho se khonehe ha mekhatlo ea rona ho boloka Lebokose la Pandora le koetsoe, ehlile, ha ho makatse. Ho tloha ka 2000 re 'nile ra bona likhaello khafetsa litabeng tsa bophelo bo botle.
Sehla sa feberu ea 2018, mohlala, se ile sa aparela lipetlele ho pholletsa le naha, se pepesa khaello e nyarosang ea libethe tsa sepetlele kamora lilemo tse mashome a mabeli tsa phokotso e bakiloeng ke phaello ea bakuli ba mokuli (mofuta oa indasteri oa taolo ea thepa ea nako e nepahetseng). Ho koaloa ha lipetlele tsa poraefete le tsa liphallelo le khaello ea booki, le eona e matlafalitsoeng ke mebaraka, e sentse lits'ebeletso tsa bophelo bo botle metseng e futsanehileng le libakeng tsa mahaeng, tsa fetisetsa moroalo ho lipetlele tsa sechaba tse sa fumaneheng chelete e ngata le litsing tsa VA. Maemo a ER litsing tse joalo a se a ntse a sa khone ho sebetsana ka katleho le ts'oaetso ea linako tsa selemo, joale ba tla sebetsana joang le boima bo haufi ba linyeoe tse mahlonoko?
Re maemong a pele a Katrina oa bongaka. Leha ho na le litemoso tsa lilemo tse mabapi le feberu ea linonyana le mafu a mang a seoa, lethathamo la lisebelisoa tsa mantlha tsa maemo a tšohanyetso joalo ka li-respirators ha li lekane ho sebetsana le moroallo o lebelletsoeng oa linyeoe tse mahlonoko. Mekhatlo ea baoki ba sesole California le linaha tse ling e etsa bonnete ba hore bohle re utloisisa likotsi tse tebileng tse hlahisoang ke pokello e sa lekaneng ea lisebelisoa tsa ts'ireletso tse kang limaske tsa sefahleho sa N95. Ba tlokotsing le ho feta hobane ba sa bonahaleng ke makholo a likete a basebetsi ba malapeng ba fumanang meputso e tlase le ba sebetsang ho feta tekano le basebetsi ba mahae a maqheku.
Lehae la maqheku le indasteri ea tlhokomelo e thusang e bolokang maqheku a Amerika a limilione tse 2.5 - boholo ba bona ba Medicare - esale e le sekhobo sa naha. Ho latela New York Times, bakuli ba makatsang ba mahaeng a maqheku ba 380,000 ba shoa selemo se seng le se seng ka lebaka la ho se tsotelle lits'ebetso tsa mantlha tsa taolo ea ts'oaetso. Malapa a mangata - haholo-holo linaheng tsa Boroa - a fumana ho le theko e tlaase ho lefa likotlo bakeng sa tlōlo ea molao ho feta ho hira basebetsi ba eketsehileng le ho ba fa koetliso e nepahetseng. Joale, joalo ka ha mohlala oa Seattle o hlokomelisa, ba bangata, mohlomong mahae a maqheku a makholo a tla fetoha libaka tsa coronavirus mme basebetsi ba bona ba meputso e tlase ba tla khetha ho sireletsa malapa a bona ka ho lula hae. Boemong bo joalo, sistimi e ka putlama 'me ha rea lokela ho lebella hore Balebeli ba Naha ba tla tšollela libethe.
Ho phatloha hona ho pepesitse karohano e matla ea tlhokomelo ea bophelo bo botle: ba nang le merero e metle ea bophelo bo botle ba ka sebetsang kapa ho ruta ba le hae ba qheletsoe ka thoko hafeela ba latela ts'ireletso e bohlale. Basebeletsi ba sechaba le lihlopha tse ling tsa basebetsi ba kopaneng ba nang le ts'ireletso e ntle ba tla tlameha ho etsa liqeto tse boima lipakeng tsa moputso le ts'ireletso. Ho sa le joalo limilione tsa basebetsi ba meputso e tlaase, basebetsi ba mapolasing, basebetsi ba sa sebetseng, ba sa sebetseng le ba se nang mahae ba tla lahleloa liphiring. Leha Washington e ka qetella e rarolle fiasco ea liteko mme e fana ka lipalo tse lekaneng tsa lisebelisoa, ba sa tsitsang ba ntse ba tla tlameha ho lefa lingaka kapa lipetlele bakeng sa ho fana ka liteko. Kakaretso ea likoloto tsa malapa li tla nyoloha ka nako eo basebetsi ba limilione ba lahleheloang ke mesebetsi le inshorense e fanoeng ke mohiri. Na ho ka ba le nyeoe e matla le e potlakileng ho feta molemong oa Medicare for All?
***
Empa tšireletso ea bokahohle ke mohato oa pele feela. Hoa soabisa, ho bua hanyane, hore lipuisanong tsa mantlha ha ho Sanders kapa Warren ea totobalitseng ho hana ha Big Pharma lipatlisisong le nts'etsopele ea lithibela-mafu tse ncha le li-antiviral. Lik'hamphaning tse 18 tse kholo ka ho fetisisa tsa meriana, tse 15 li lahlile mosebetsi oo ka ho feletseng. Meriana ea pelo, liphokotso tse lemalloang le liphekolo tsa ho hloka matla ha banna ke baetapele ba phaello, eseng litšireletso khahlanong le tšoaetso ea sepetlele, mafu a hlahang le babolai ba setso ba libakeng tsa tropike. Ente ea bokahohle bakeng sa ntaramane - ke ho re, ente e shebileng likarolo tse sa fetoheng tsa liprotheine tse holim'a vaerase - esale e le ntho e ka etsahalang ka lilemo tse mashome empa ha ho mohla e kileng ea e-ba ntho e tlang pele.
Ha phetoho ea lithibela-mafu e ntse e khutlisetsoa morao, mafu a khale a tla hlaha hape hammoho le tšoaetso e ncha 'me lipetlele e tla fetoha matlo a liphaephe. Esita le Trump e ka ikemela khahlanong le litšenyehelo tse sa utloahaleng tsa lengolo la ngaka, empa re hloka ponelo-pele e matla e shebahalang e ka qhala puso ea lithethefatsi le ho fana ka tlhahiso ea sechaba ea meriana ea bophelo bo botle. (Sena se ne se le joalo: nakong ea Ntoa ea Bobeli ea Lefatše, Sesole se ile sa ngolisa Jonas Salk le bafuputsi ba bang hore ba etse ente ea pele ea sefuba.) Joalokaha ke ile ka ngola lilemong tse leshome le metso e mehlano tse fetileng bukeng ea ka ea The Monster at Our Door - The Global Threat of Avian Flu. :
Ho fihlella litlhare tsa bophelo, ho kenyeletsoa liente, lithibela-mafu, le li-antiviral, e lokela ho ba tokelo ea botho, e fumanehang hohle ntle ho tefo. Haeba limmaraka li sa khone ho fana ka litšusumetso tsa ho hlahisa lithethefatsi tse joalo ka theko e tlaase, joale mebuso le mekhatlo e sa etseng phaello e lokela ho nka boikarabelo ba ho e etsa le ho e aba. Ho phela ha mafutsana ka linako tsohle ho tlameha ho nkoa e le ntho e tlang pele ho feta phaello ea Big Pharma.
Seoa sa hajoale se holisa khang: ho ikopanya ha lichaba tsa lefats'e ka bokhaphithaliste hona joale ho bonahala ho sa ts'oarehe ka tlhaho ha ho se na litšebeletso tsa bophelo bo botle ba machaba. Empa lisebelisoa tse joalo li ke ke tsa hlola li e-ba teng ho fihlela mekhatlo ea batho e senya matla a Big Pharma le tlhokomelo ea bophelo bo botle.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate