Ke hobane koluoa ea boemo ba leholimo e se e bonahala ho motho e mong le e mong hore mebuso e fa indasteri ea mafura ntho e 'ngoe le e 'ngoe eo e e batlang.
Ho utloisisa motsotso ona, re tlameha ho hlokomela hore ho na le ntoa e teng mahlakoreng ka bobeli. Le ha bo-ramahlale ba tikoloho le baitseki ba loanela ho phela ha polanete e ka lulang, liindasteri tsa mafura, nama le tse tukang ka hare li ntse li loanela ho phela moruong. Ekaba li laoloe hore li se ke tsa hlola li e-ba teng kapa mokhatlo oa batho ho pholletsa le karolo e khōlō ea lefatše o tla hlōleha. Re ke ke ra hlola kaofela: ebang liindasteri tsena lia phela kapa rea atleha. Empa bohle re ka lahleheloa, hobane, qetellong, ba tla theoha le rona ba bang.
Empa "qetellong" ha e na thuso ho li-spreadsheet le litlaleho tsa selemo le selemo. "Qetellong" ha e na phello ho litheko tsa share le meputso. "Qetellong" e na le ts'ebetso e fokolang ea potoloho ea lipolotiki ea lilemo tse 'ne kapa tse hlano. Kahoo, ha bopaki ba ho senyeha ha tlelaemete bo fetoha bo ke keng ba latoloa ho bohle haese ba thetsitsoeng ka ho fetisisa, baetsi ba litšila ba tlameha ho loana ho feta leha e le neng pele. Ho kile ha e-ba le tumelo e atileng (eo ba bang ba rona ba ileng ba lemosa khahlanong le eona) ea hore mebuso e tla ema ha - le ha feela - koluoa e fihla. Empa hantle-ntle ke hobane tlokotsi e hlahile, ka mokhoa o hlakileng le ka mokhoa o ke keng oa latoloa, hoo ba ntseng ba theoha.
Ho ithekela likhoeli tse 'maloa tsa ho phela lipolotiking, Rishi Sunak, ea emelang mokha o sa tsoa feta e nkiloe £3.5m ho tsoa ho batho ba ka sehloohong ba silafatsang le ba hanang boemo ba leholimo, e sokela boiketlo ba batho. O fetotse, nakong ea libeke tse peli tse fetileng, ho tloha ho etsa kakaretso ea letho ho thibela pherekano ea boemo ba leholimo ho senya ka mafolofolo mananeo a leholimo ao a a futsitseng le ho matsapa a mekhatlo e meng ea sechaba.
U ka tseba joang ha ralipolotiki a etsa mosebetsi oa lik'hamphani tsa oli le khase? Ha ba qala ho phahamisa khapo ea khabone le polokelo (CCS). CCS esale e le tokiso ea boselamose bakeng sa ho putlama ha maemo a leholimo e tšepisitsoeng ke mebuso e latellanang ea UK ka lilemo tse 20 - mme ha ho mohla e kileng ea tlisoa. Boholo ba merero e fokolang haholo e hlahisitsoeng lefatšeng ka bophara e bile ho hloleha ho feteletseng.
Sepheo se le seng sa CCS ke ho fana ka mabaka a ho fana ka laesense e eketsehileng ea oli le khase, ka lebaka la hore ka letsatsi le leng motho e mong a ka khona ho hapa le ho pata CO2 eo ba e hlahisang. Ha ho makatse hore ebe Sunak e phatlalalitse maano ka bobeli - lilaesense tse ling le CCS - ho polelo e tšoanang. E ka ba phoso ho re theknoloji ha e sebetse. E sebetsa hantle joalo ka ha e reriloe, le haeba e ke ke ea etsahala: ke mokhoa o atlehileng haholo oa ho reka nako e eketsehileng bakeng sa indasteri ea mafura.
Empa ntho e mpe ka ho fetisisa eo Sunak a e entseng ke ntho eo batho ba 'maloa ba e hlokometseng. Motheong oa lenaneo la boemo ba leholimo la UK, le fokola ebile le hanyetsana joalo ka ha esale ho le joalo, e ne e le 'maraka oa carbon. Tšepiso ea mebuso e latellanang, ka hare le ka ntle ho EU, e ne e le hore, ka ho beha theko holim'a tšilafalo ea carbon, ba tla etsa bonnete ba hore liindasteri ha li na boikhethelo haese ho fetohela ho theknoloji e tala. Tšepiso e 'ngoe ea Conservatives ke hore, kamora Brexit, ho tla ba le ha ho na ho theoha ha maemo a tikoloho. Empa mmuso oa Sunak o ntse o khutsitse 'marakeng oa UK ka tumello ea tšilafalo, e leng se ileng sa baka a ho putlama ha theko ea khabone. Leha theko ea khabone sekemeng sa khoebo ea likhase tsa EU e eme ho €88 (£75) tonne, UK e theohetse ho £47.
United States, sehlopha sa Donald Trump merero ea ho fetela pele haholo. Lenaneo leo a le etselitsoeng ke mesaletsa ea lintho tsa khale le tšehelitsoeng ka lichelete tsa mesaletsa ea lintho tsa khale le ikemiselitse ho thefula hoo e ka bang molao o mong le o mong o sebetsang le setsi se sireletsang lefatše le phelang. Haeba a kena hape, ho bonahala eka ha aa ikemisetsa ho tsamaea.
Sena sohle se etsahala khahlano le liketsahalo tse bohloko ka ho fetesisa le litemoso. Bekeng e fetileng, ha sehlopha sa Sunak se ntse se lokisetsa phatlalatso ea hae ea laesense e ncha ea oli le khase, lipatlisiso tse hatisitsoeng koranteng ea Nature Communications e khothalelitse hore Atlantic meridional overturning circulation (AMOC) e ka putlama bohareng ba lekholo la lilemo. Amoc ke motsamao o mongata oa metsi ho potoloha Atlantic, o khannoa ke ho theohela tlaase ha metsi a batang, a letsoai (a teteaneng ho feta metsi a futhumetseng, a seng letsoai haholo) karolong e hōle ea leboea ea leoatle. Eona e bapala karolo e kgolo ka ho fetisetsa mocheso ho tloha libakeng tsa tropike ho ea leboea, haholo-holo Europe leboea. Ntle le eona, mocheso o tloaelehileng sebakeng sena e ka ba pakeng tsa 3C le 8C pholileng. Phapang pakeng tsa mocheso o tloaelehileng kajeno le oa Last Glacial Maximum lilemo tse 20,000 tse fetileng (ntlha nakong ea leqhoa la ho qetela ha leqhoa le ne le le boholo ba tsona) ke e ka bang 6C.
AMOC e kentse lipakeng tsa naha ea "on" le "off" state makhetlo a mangata pele ho histori. Ha metsi a leoatle a karolong e ka leboea ea Atlantic a futhumala 'me a hlapolloa ke meltwater e phallang leqhoa le lehloa holim'a naha, tsamaiso e fihla moeling oa bohlokoa, ho feta moo potoloho e koalang. Bo-rasaense esale ke lemosa hore, ka lebaka la ho futhumala ha lefatše, tsamaiso e e fokola ho feta kamoo e bileng teng ka lilemo tse 1,000, empa ho ile ha nkuoa keletso ha ho bonolo lekholong lena la lilemo. Tlhahlobo e ncha e fana ka maikutlo a hore sena se ka ba le tšepo.
AMOC hape ke molaoli oa bohlokoa oa boemo ba leholimo lefatšeng ka bophara. Re lokela ho ba hlokolosi mabapi le ho hlahisa litlamorao tsa eona hole hole le Europe. Empa a tlhahlobo bakeng sa OECD e fana ka maikutlo a hore, hammoho le 2.5C ea mocheso oa lefats'e, litlamorao tse ka bang teng tsa ho koala li ka kenyelletsa ho omisoa ho hoholo ha likarolo tsa Afrika le India, ho kenyelletsa le tšitiso e kholo ea monsoon ea lehlabula, ho fokotseha ho hoholo ha tlhahiso ea lijo lefatšeng ka bophara le ho putlama ho hoholo Amazon rainforest, ka tahlehelo ea pula. Liphello tsena e ntse e le taba e inahaneloang.
Sunak, Trump le ba bang ba tseba seo ba se etsang. Ba ke ke ba ba ba sa tsebeng ka mocheso domes le mello, the ditlolo tsa mocheso wa bokahodimo ba lewatle le litaba tse nyarosang tse tsoang Antarctica. Baeletsi ba bona ba moruo le ts'ireletso e tlameha ebe ba ba tsebisitse ka likotsi tse ka bang teng sechabeng tse hlahisoang ke ho koala sebaka sa boemo ba leholimo ba motho. Ha ba arabela, ba tšehetsa ka makhetlo a mabeli tšehetso ea bona bakeng sa mabotho a bakang timetso ena.
Batho ba bonahala ba maketse ke bokhopo bona bo bonahalang. Empa ke ponahatso e hlakileng ea pherekano ea tšilafalo, eo ke bonang e le ea bohlokoa ho utloisisa lipolotiki tsa kajeno. Lik'hamphani tse senyang ka ho fetisisa li na le ts'usumetso e kholo ka ho fetisisa ea ho tsetela chelete lipolotiking (ka ho fana ka menehelo ho mekha ea lipolotiki, ho tšehetsa li-lobbyists le li-junktank, ho hira mapolasi a troll le microtargeters le mekhoa e meng eohle e totobetseng kapa e patehileng). Kahoo lipolotiki, tsamaisong ea rona e tsamaisoang ke chelete, li tla ho laoloa ke lik'hamphani tse senyang ka ho fetisisa.
Sunak, Trump le ba bang ba bangata ba kang bona ha se bo-ralipolotiki ba tsielehileng feela ba tla leka eng kapa eng ho boloka kapa ho fumana matla hape (le hoja ba le joalo). Ebile ha se feela baemeli ba capital. Ke baemeli ba mefuta e litšila ka ho fetisisa, e senyang ka ho fetisisa ea lichelete, mefuta e sa tšoaneng e kenang ntoeng khahlanong le batho. Khohlanong pakeng tsa mathata a mabeli a teng, ba tseba hore na ba ka lehlakoreng lefe.
ZNetwork e tšehelitsoe ka lichelete feela ka seatla se bulehileng sa babali ba eona.
donate