O le pulega o le Trump na faʻaumatia le 19th century Monroe Doctrine lea e faʻatoʻilaloina ai malo o le itulagi i mea e fiafia i ai Amerika. O le pulega a Biden, nai lo le fesuiaʻiina o le ala, na mulimulitaʻia le faasologa, ma iʻuga leaga mo le itulagi ma se faʻalavelave femalagaaʻi e lamatia ai le toe filifilia o Biden.
Ua tuua ai le tele o faasalaga a Trump faasaga ia Venesuela ma Cuba ma ua faamalosia ai i latou faasaga ia Nicaragua.
O faiga faʻavae a Amerika i Venesuela o se faʻalavelave. E tusa lava pe o le a le mea na tupu, na le mafai e Trump ma Biden ona faʻateʻaina Peresitene Maduro ma maua ai i laʻua o loʻo pipii atu i se peresetene, Juan Guaidó. O le lagolago a le US mo Guaidó na toe foʻi i tua ona o ia o loʻo nafa ma le tele o faiga piʻopiʻo e aofia ai aseta Venesuela i fafo na tuʻuina atu ia te ia. O le taimi nei o Uosigitone o loʻo faʻaalia faʻatasi ma le peresetene faʻamoemoe o María Corina Machado, o loʻo i ai se talaʻaga umi o le auai i faʻalavelave faʻalavelave ma ua valaʻau i le US e osofaʻia lona atunuu. O tagata Venezuelan ua totogi se tau mamafa mo le faʻalavelave, lea na aofia ai faʻasalaga faʻaletonu tau tamaoaiga ma taumafaiga faʻamalosi. Ua totogi foi e le US se tau e tusa ai ma lona mamalu faavaomalo.
E na'o le tasi lea fa'ata'ita'iga o se manoa o faiga fa'aletonu aga'i i Amerika Latina.
Nai lo le faʻaauauina i lalo o lenei ala faʻa-meperoa o feteʻenaʻiga e le gata, e manaʻomia e le au fai tulafono a le US ona taofi, toe faʻaleleia, ma mamanuina se auala fou atoatoa i sootaga va ma Amerika. E fa'anatinati tele lenei mea ona o le konetineta o lo'o i totonu o le pa'u o le tamaoaiga o lo'o fa'aopoopoina i le maualalo o tau o oloa, o le fa'atupuina o turisi ma le fa'amamago o tupe lafo mai fafo.
O se faʻamatalaga lelei mo se suiga o faiga faʻavae o le Franklin Delano Roosevelt's "Faiga Faavae Lelei Tuaoi” i le vaitau o le 1930, lea na fai ma sui o se faʻalavelave faʻafuaseʻi ma le faʻalavelave i lena taimi. Ua lafoaʻia e le FDR le "faʻailoga vaʻa fana" lea na auina atu ai Marines i le itulagi atoa e tuʻuina atu le US will. E ui ina sa faitioina ana faiga faavae ona o le le o mamao, ae na ia toe aumaia le US Marines mai Nicaragua, Haiti ma le Dominican Republic, ma soloia le Platt Teuteuga na mafai ai e le US ona faʻalavelave faʻatasi i mataupu Cuban.
O le a la le foliga o se Faiga Faʻavae Lelei mo le 21st Century? O nisi nei o laupapa autu:
O le fa'ai'uga o le fa'auilavea a le militeri. O le faaaogaina faasolitulafono o malosiaga faamiliteli ua a iloga o faiga faavae a le US i le itulagi, e pei ona tatou vaaia mai le faʻapipiʻiina o Marines i le Dominican Republic i le 1965, Grenada i le 1983, Panama i le 1989; auai i gaioiga faamiliteli e taitai atu ai i le osofaʻiga a Kuatemala i le 1954 ma le faʻalavelave i Nicaragua i le 1980s; lagolago mo osofaʻiga i Pasila i le 1964, Chile i le 1973 ma isi nofoaga. O se Faiga Faʻavae Lelei Tuaoi o le a le gata ina lafoaʻia le faʻaaogaina o le militeri, ae e oʻo lava i le faʻamataʻu o ia malosi (e pei o le "o filifiliga uma o loʻo i luga o le laulau"), aemaise lava ona o ia faʻamataʻu e le tusa ai ma tulafono faavaomalo.
O le taufaamatau a le militeri a Amerika e sau foi i le tulaga o US bases o lo'o i ai le konetineta mai Cuba i Kolomupia agai atu i saute. O nei mea faʻapipiʻi e masani ona teteʻeina e nuʻu faʻapitonuʻu, e pei o le tulaga o le Manta Base i Ekuatoa lea na tapunia i le 2008 ma o loʻo faʻaauau pea teteega faasaga i le Guantanamo Base i Cuba. O nofoaga autu a Amerika i Amerika Latina o se soliga o le pule a le lotoifale ma e tatau ona tapunia, ma faʻamamaina fanua ma toe faʻafoʻi atu i latou saʻo.
O le isi ituaiga o fesoasoani a le militeri o le faatupeina ma le aoaoina o le militeri ma leoleo i le lotoifale. O le tele o fesoasoani a le US na auina atu i Amerika Latina, aemaise lava Amerika Tutotonu, e agai atu i le faatupeina o puipuiga malu, e mafua ai le militeri o leoleo ma tuaoi, ma taitai atu ai i le tele o sauaga a leoleo, fasiotiga tagata ma le taofiofia o tagata faimalaga. O le aʻoga aʻoga i Ft. Benning, Georgia, sa ta’ua muamua o le “Aoga a Amerika,” na fa'au'u ai nisi o tagata sili ona leaga o le fa'aleagaina o aia tatau a tagata. E oʻo lava i aso nei, o loʻo aʻoaʻoina e le US 'au o loʻo aʻafia i sauaga mataʻutia, e aofia ai le fasioti tagata o tagata fa'amalosi e pei o Berta Cáceres i Honduras. Polokalama a Amerika e fa'asagatau ai vaila'au, mai le Merida Initiative i Mekisiko e Fuafua Colombia, e lei taofia le tafe mai o fualaau faasaina ae ua sasaa atu le anoano o auupega i totonu o le itulagi ma taitai atu ai i le tele o fasiotiga tagata, sauaga ma sauaga a kegi. E manaʻomia e le malo o Amerika Latina le faʻamamaina o latou lava leoleo a le atunuʻu ma faʻafesoʻotaʻi i latou i nuʻu, o se auala sili atu ona aoga e faʻafefe ai le faʻatauina o fualaau faasaina nai lo le militarization na faʻalauiloaina e Washington. O le sao sili e mafai e le US ona faia e faʻamutaina ai le faʻamaʻi o nakoti i Amerika Latina o le pulea lea o le maketi a Amerika mo na vailaʻau e ala i suiga faʻatatau ma puipuia le faʻatau atu o auupega a le US i vailaʻau faʻasaina.
Le toe iai ni faiga fa'apolokiki. E ui ina faateia tagata lautele o Amerika i moliaga o le faʻalavelave a Rusia i ana faiga palota, o lenei ituaiga o faʻalavelave e tutusa mo le vasega i Amerika Latina. USAID ma le Faamanuiaga Faaleatunuu mo le Temokalasi (NED), na faia i le 1983 e avea o se mea e le tutusa i le CIA, faʻaalu le faitau miliona o tagata totogi lafoga e faʻaleagaina ai gaioiga alualu i luma. Ina ua maeʻa le filifiliga a Hugo Chávez i le 1998, mo se faʻataʻitaʻiga, NED faʻateleina i luga o lana fesoasoani i vaega faʻasao i Venesuela (lea na avea ma faʻavae numera tasi Latina Amerika na mauaina) e avea o se taʻitaʻiga i taumafaiga e sui pulega.
O le fa'ai'uga o le fa'aogaina o faiga fa'atamaoaiga. E fa'aaoga e le malo o Amerika le malosi tau tamaoaiga e fa'atupu ai lona mana'o. Le pulega o le Trump taufaamataʻu e taofi tupe lafo i Mekisiko e aveese mai ai faʻatagaga mai le malo o Andrés Manuel López Obrador i mataupu tau femalagaiga. O se taufaamata'u faapena na faatosinaina ai le toatele tagata palota i El SalvadorO le palota a le peresetene i le 2004 e aloese ai mai le palota mo le sui faatu o le itu agavale Faabundo Martí National Liberation Front (FMLN).
O loʻo faʻaaogaina foi e le US le faʻamalosia o le tamaoaiga. Mo le 60 tausaga ua tuanaʻi, ua faʻatagaina e le pulega a Amerika Cuba-o se faiga faʻavae e leʻi manuia le taʻitaʻia o suiga o pulega ae ua atili ai ona faigata le olaga mo tagata Cuban. E tutusa foi le moni i Venezuela, lea e fai mai ai se tasi suʻesuʻega na o le 2017-2018, ua maeʻa 40,000 Na maliliu tagata Venezuela ona o faasalaga. Faatasi ai ma le coronavirus, o nei faʻasalaga ua sili atu ona mataʻutia. O se Faiga Faʻavae Lelei tuaoi o le a aveesea ai faʻasalaga tau tamaoaiga e faasaga ia Cuba, Venesuela ma Nicaragua ma fesoasoani ia latou toe faʻaleleia le tamaoaiga.
Lagolago faiga fa'avae tau fefa'ataua'iga e si'itia ai tagata mai le mativa ma puipuia le si'osi'omaga. O maliega tau fefa'ataua'iga saoloto a Amerika ma Amerika Latina e lelei mo tagata maualuluga ma kamupani a Amerika, ae ua fa'atupula'ia le le tutusa o le tamaoaiga, fa'aleagaina aiā tatau a tagata faigaluega, fa'aleagaina le ola o le aufaifa'ato'aga laiti, fa'ateleina le tu'ufa'atasia o auaunaga a le malo, ma fa'aletonu ai le pule a le atunu'u. Pe a sailia e malo nofo aitalafu ni nonogatupe mai faalapotopotoga tau tupe faava o malo, o faaunegatupe ua tuu i luga o le tuuina atu o faiga faavae neoliberal e faateteleina ai nei faiga uma.
I le tulaga o le siosiomaga, o le tele o taimi o le malo o Amerika e 'au i le suauʻu o le lalolagi atoa ma le laʻuina o mea e fiafia i ai pe a luʻitauina e alaalafaga i Amerika Latina ma le Atu Karipeane ni galuega e suʻeina ai punaoa e lamatia ai lo latou siosiomaga ma lamatia ai le soifua maloloina lautele. E tatau ona tatou amataina se vaitau fou o le malosi ma punaoa faanatura e faʻamuamua ai punaoa faʻafouina o le malosi, galuega lanu meamata, ma le tausia lelei o le siosiomaga.
O le tele o teteʻe faasaga i faiga faʻavae neoliberal na aliaʻe i Amerika Latina aʻo leʻi oʻo i le faʻamaʻi ma o le a toe foʻi mai ma le tauimasui seʻi vagana ua saoloto atunuu e suʻesuʻe isi auala i faiga faʻavae neoliberal. O le New Good Neighbor Policy o le a taofia ai le tuʻuina atu o tulaga tau tamaoaiga i malo Latina Amerika ma o le a valaʻau atu i le International Monetary Fund e faia le mea lava e tasi. O se faʻataʻitaʻiga o le galulue faʻavaomalo o Saina "Peleni ma le Auala,” lea, e tusa lava pe i ai ni faaletonu, ua maua ai le lelei i le Global South e ala i le faamuamua o tupe teufaafaigaluega i galuega tetele e manaʻomia e aunoa ma le faʻatulagaina o ana faʻatupega i soʻo se itu o faiga faʻavae a le malo.
Faiga fa'atagata soifua. I le tala faasolopito atoa, ua mumusu pulega a Amerika e tauaveina le matafaioi mo auala ua faaosofia ai e le US le tele o femalagaiga i matu, e aofia ai maliega tau fefaʻatauaʻiga le talafeagai, lagolago mo taʻitaʻi, suiga o le tau, taumafa fualaau faasaina ma le auina atu i fafo o kegi. Nai lo lena, ua faʻaaogaina ma faʻaleagaina tagata malaga e fai ma puna o galuega taugofie, ma faʻaleagaina e tusa ai ma matagi faʻapolokiki. O Peresitene Obama o le ta'ita'i fa'atagatao'o; Ua na o Peresitene Trump fale puipui tamaiti, fausiaina o pa, ma le tapunia o auala mo tagata e saili ai se sulufaiga; E sili atu Peresitene Biden nai lo lona muamua pe a oʻo i le tautala, ae le o le tele o gaioiga. O se faiga fa'avae Good Neighbour o le a fa'ate'aina ai le ICE ma nofoaga fa'aleaga; o le a maua ai le 11 miliona o tagata malaga mai fafo i le Iunaite Setete o se ala i tagatanuu; ma o le a fa'aaloalogia ai aia tatau fa'ava-o-malo a tagata e su'e ai se sulufa'iga.
Fa'ailoaina o sao fa'aleaganu'u a Amerika Latina. O le le faaaloalo a Peresitene Trump i Amerika Latina ma tagata malaga mai, e aofia ai ma lana valaau mo le fausiaina o se pa na "totogi e Mekisiko," na faʻateleina ai uiga faʻailoga lanu i totonu o lona faavae lea na faʻaauau pea talu mai lena taimi. O se faiga faavae fou a Amerika Latina e le gata ina tetee atu i le faailogalanu ae o le a siitia ai foi le tamaoaiga o aganuu tulaga ese a le itulagi. O le finauga si'osi'omia le tele o fa'asalalauga fa'apisinisi o le tala "American Dirt," na tusia e se tusitala US e uiga i le poto masani i femalaga'iga Mekisiko, o se fa'ata'ita'iga o le fa'atauva'a o taleni i saute o le tuaoi. O le sao o le faitau aofaʻi o tagata o le konetineta e tatau foi ona talisapaia ma totogi tatau, e pei o le tele o seneturi o togafitiga faafomaʻi e masani ona faʻaaogaina e kamupani vailaʻau a Amerika.
O se fa'aaliga fa'apitoa uma o le agalelei i le tulaga o se Faiga Fa'avae Fou Lelei Tuaoi o le a fa'afetauia le tete'e mai fa'atatau tau tamaoaiga ma le militeri, fa'apea fo'i ma i latou e fa'aoso i finauga fa'ailoga lanu. Ae o le toʻatele o tagata i le Iunaite Setete e leai se mea e leiloa ai ma, o le mea moni, e tele mea e maua. O faʻamataʻu lautele, e pei o le coronavirus ma le faʻafitauli o le tau, ua aʻoaʻoina ai i tatou i tapulaʻa o tuaoi ma e tatau ona avea ma faʻamalosi e fausia ai se Faiga Faʻavae Lelei mo le 21st Century e faʻavae i luga o na mataupu o le le faʻalavelave ma le fefaʻasoaaʻi.
Medai Benjamin, o le tasi na faavaeina le Global Exchange ma CODEPINK: Tamaitai mo le Filemu, o le tusitala o le tusi fou, I Totonu o Iran: O le Talafaasolopito Faʻasolopito ma le Faʻapolokiki o le Islamic Republic of Iran. O ana tusi muamua e aofia ai: Malo o le Amiotonu: I tua o le US-Saudi Connection; Tauvale Faʻasalalau: Fasioti i le Mamao mamao; Aua e te fefefe Gringo: O se tamaitai Hondura e Tautala mai le Loto, ma (faatasi ai ma Jodie Evans) Taofi le Taua Lona Lua I Lenei (Taʻiala Taʻiala i totonu). Mulimuli ia te ia i le Twitter: @medeabenjamin
Steve Ellner na faiaoga i tala faasolopito o le tamaoaiga i le Universidad de Oriente i Venesuela talu mai le 1977. O ana tusi lata mai e aofia ai ana tusitusiga Tai piniki a Amerika Latina: Fa'aletonu ma Fa'aletonu (2020) ma lana faʻasalalauga faʻatasi Latina American Social Movements ma Malo Fa'agasolo (2022), na lomia uma e Rowman & Littlefield. Mulimuli ia te ia i luga ole Twitter: @sellner74
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo
1 manatu
E le mafaitaulia tala sili ona lelei e uiga i faiga faʻavae a Amerika, gaioiga, militarism, faʻamoemoega faʻapitoa, ma isi. E tele naua mafuaʻaga mo le suia o faiga faʻavae i luga o Venesuela (ma luga o isi atunuu uma i le lalolagi. O le papupuni o le talafaasolopito atoa o Amerika, faatoilaloina konetineta, tamaoaiga, alamanuia, faiga o le tamaoaiga kapitalista-aemaise lava le alamanuia o auupega ma le auai faamiliteli i le lalolagi atoa-o le a le mea e avea ai le US, o le US "ala o le olaga" ma pe o le a le mea ma mafai ona faavae i luga o le auala amio e fa'ataunu'u ma fa'atumauina. E pei o se fale kata, e ui e le ma'ale'ale. Suia faiga fa'avae aga'i i Saina, Rusia, Venesuela, Iukureini, Kasa-Isaraelu, Cuba, le IMF, le Faletupe o le Lalolagi, ma ma faaauau pea, i se tulaga e sili atu ona tonu, tutusa, manuia lautele, tulaga lelei po o auala, ma o le fausaga atoa ma le natura o le US o le a pa'u. ina ia fa'atemokalasi moni, amiotonu, fa'aletagata, usita'ia tulafono o le a fa'aalia o se (ma avea) o se malosi fa'aleagaina i le mea moni o le US. E mafai ona tatou fa'atatau, fai a tatou mataupu (s) ma e leai se mea e suia se'i vagana se malosi lofituina po'o se tu'ufa'atasiga o mea e mafua ai le pa'u o le US.