I le fitusefulu-lua tausaga talu ai i le Aso Sa nei, i le lotolotoi o le Taua a le Malo o Sepania, ia Aperila 26th, 1937, o le Basque taulaga o Guernica na pomuina e le au Fascist Italia ma Nazi Siamani. Tolu-kuata o
Tagata asiasi mai:
Mari Carmen Egurrola Totorica, Fa'asao mai Guernica pomu i le 1937. Sa nofo o ia
Patty Miller, Faatonu Sili o le
JUAN GONZALEZ: I le fitusefulu-lua tausaga talu ai i le Aso Sa nei, i le lotolotoi o le Taua a le Malo o Sepania, ia Aperila 26th, 1937, o le Basque taulaga o Guernica na pomuina e le au Fascist Italia ma Nazi Siamani. Tolu-kuata o
Franco, o le na pule
AMY GOODMAN: Ia,
Ua ou faatasi nei ma malo e toalua. O Mari Carmen Egurrola Totorica e fitusefulu fitu tausaga le matua. O ia o se sui-o ia o se sui o le nuu Basque iinei ma o se sao mai le
Matou te faafeiloai atu ia te outou uma Talokalasi Nei! Mari Carmen—
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Ioe.
AMY GOODMAN: O le ā na tupu i le 1937? E fia ou tausaga i lena taimi?
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Lima tausaga le matua.
AMY GOODMAN: O le a se mea e te manatua?
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Ou te manatua le i ai—i le amataga o le aoauli, ou te faalogoina ua tatagi le logo. O le uiga o la’u tala, ua tatagi le logo o le falesa. Ma ou te fai atu i lou tina, “O le a le mea o tupu? E le o se aso malolo lenei, e te iloa?” Ae, “Leai, leai, e le afaina. Okei lava." Ma o le isi mea ou te iloa, o ia lava na fai mai ia te au, “Ta o, ta o, ta o. E tatau ona tatou o ese mai le fale.”
Ma o lea, lo’u tina ma lo’u tuagane e sefulutasi masina le matua, na ona matou taufetuli lava mai le fale, ae na ona matou ui atu lava—o loo i ai se falesa,
Ona amata loa lea ona o mai o vaalele. Ma sa latou, e te iloa, naʻo le vavalalata lava ia i matou, latalata tele ia i matou. Ma sa ou fefe lava. Ona amata lea ona latou togiina mea, ma na ou iloa ai-o le mea sili ona taufaafefe, o le uiga o laʻu tala, e leʻi galo ia te aʻu lenei mea e tasi, na ou vaai i tagata o o mai i le mea sa matou i ai, e pei o se vaega o tagata, ma latou togiina ni pomu, ma sa i ai se pa tele. E te iloa, o le uiga o la’u tala, efuefu ma—ou te fai atu i lo’u tina, “O le a le mea na tupu? O le a le mea ua tupu?" Sa ia fai mai, “Aua e te popole. Aua le popole." Ae o le mea moni, e feoti ai lava tagata. Ona sosoo ai lea ma le isi tolu itula, matou te iloa e tatau ona ou nofo ma aua le minoi, aua sa latou togiina pomu, e te iloa, latalata tele ia i matou. Ma o le tulaga lena sa matou i ai mo le tolu itula.
A uma lena, e le mafai ona tatou toe foi i Guernica, aua—e le mafai ona tatou o ona sa mu. O lea na matou o ai mai iina i se tamai falefaatoaga. O le uiga o la’u tala, o le mea aupito lata mai, e tusa ma le maila, o le falefa’ato’aga lea, e iloa e lo’u tina le tama’ita’i aua na te momoliina mai le susu i aso uma mai lea nofoaga i lo’u nu’u. Ae i le taimi nei, i le va o le taimi, o le uiga o laʻu tala, a matou o i ai, savali, e tasi le tino i luga o le fola, o le isi tino. Ona ou fai atu lea, “O le a le mea ua tupu ia i latou? O le a le mea ua tupu?" Ma sa ia fai mai, “Aua—aua le mafaufau i ai. Na'o ta o. Aua le amanaiaina.” E te iloa le uiga o la'u tala? Ae sa lima oʻu tausaga, ma ou te vaai faapena. O tagata oti.
AMY GOODMAN: Na ou fia talanoa e uiga i le taua o le pueina e Pablo Picasso o le mataʻutia i Guernica ma lana ata lauiloa i lena igoa, Guernica. Ina ua e vaai i ai, o le a sou lagona?
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Oute le iloa. Ituaiga fefe, le mautonu. Sa ou fai atu, “Oi, ou te le iloa, o le a lenei mea?” E te iloa, o le uiga o laʻu tala, sa le mafai ona ou malamalama mai le ata. O lea ua ou iloa sina mea itiiti, ae le o atoatoa.
AMY GOODMAN: Patty Miller, o oe o le ulu o le falemataaga iinei. Le taua o Guernica, o le a le mea na tupu ma le ata? Aua ou te manatua i tua i le 2003, i le agai atu i le osofaʻiga a Iraq, o le taimi ofoofogia-e te iloa, o loʻo i ai se faʻataʻitaʻiga o le atavali i Malo Aufaatasi, ma o le US na faʻapipiʻiina le ata, aua o le pito lena. i le au faipule a Amerika o loʻo tautala i le taua. Ma, lelei, sa latou vaaia le malosi o lea mea. O le mea moni na latou ufiufi, aua o le ata o le mataʻutia e le gata i foliga o tagata, i luga o foliga o manu. Atonu e sili atu le tele o mea moni na taʻua iina nai lo le mea o loʻo taʻu mai i le masini faaleotele leo.
PATTY MILLER: E mafai lena. O lona uiga, e te iloa, e pomu se faitau aofaʻi o tagata lautele, ma sa faia i se aso maketi. Ma o lea, na taumafai ai Picasso e puʻeina naʻo le vevesi i lena taulaga. E te iloa, na o le maketi i aso uma. Sa o ifo tagata mai mauga. Ma ou te manatu na ia puʻeina le mataʻutia o taua.
JUAN GONZALEZ: Ou te fia fesili ia Mari Carmen Egurrola, o lau tali i le tele o tausaga, a o e tuputupu aʻe, i le malo o Franco e faafitia na tupu lenei mea?
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: O lona uiga—e tatau ona ou ta’u atu ia te oe ou lagona?
JUAN GONZALEZ: Ioe. Ia, o le a sou lagona ina ua e—e mautinoa lava sa e faalogo na ia faafitia e oo lava i le mea na tupu.
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Ioe. Ia, sa faigata tele, faigata tele, e te iloa. E le faapea ua ou fiafia nei e fai atu nei mea, ae ou te manatu e tatau ona iloa e tagata uma pe a tupu se mea faapena. Ma o mea sa tatau ona oo i ai tagata e matua faigata lava.
E te iloa, mo se tasi aso na ou matua fiafia ai i le lima tausaga, e te iloa. Ona suia lea o mea uma. Lo'u olaga. Tatou te leiloa mea uma sa ia i tatou i totonu o le fale. Sa i ai si matou faleoloa ma mea uma. Ona tatou avea ai lea—e te iloa, e leai se fale, leai se mea e alu i ai. E le mafai foi ona matou o i Guernica. Na matou o atu i Bilbao i se faasalaga—o le uiga o la’u tala, e le o se nofoaga o faasalaga, ae, e te iloa, e pei o se nofoaga e o i ai tagata sulufai, tolauapiga a tagata sulufai, ioe, ma sa matou nonofo ai iina mo se vaiaso pe sili atu, ona sosoo ai lea, mai iina, e mafai lava. 'aua le alu i Guernica. Ona matou o lea—e te iloa, na matou o atu i se isi nofoaga. Ma ua matou nonofo mo le tusa ma le tolu tausaga mai Guernica.
Atonu, ioe, o le tele lava ona sa i ai-o le tele o fale na faaleagaina, ae e leʻi atoatoa. O mea foi faapolokiki, foi. O se fale mautotogi, ma sa fesili atu lo’u tama i lenei alii, “E mafai ona ta faaaogaina lou fale mautotogi?” O le uiga o la’u tala, “E mafai ona ta mautotogi?” Ma sa ia fai mai, “Leai, e le o oe o se uo a Franco.” “E faapefea ona e iloa e le o aʻu o se uo a Franco?” Po o le a lava, na te le'i totogia. O lea na tatau ai ona nofo o ia i se isi taulaga laitiiti, lea e toe foi mai ai loʻu tama i Guernica. O ia o se tagata fai meli, o lea sa tatau ai ona alu i tua ma luma i le pasi. Ma o lo’u tina, e oo lava i le faatau mai o meaai, sa tatau ona alu pe tusa ma le tolu maila po o le a lava le mea e manao e alu i ai—o le uiga o la’u tala, faatau.
AMY GOODMAN: Mari Carmen, sa ou fia fesili atu ia te oe—
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Ioe.
AMY GOODMAN: —e uiga i lenei vaega mai se ata e uiga i le Taua a le Malo o Sepania. Ua ta'ua I totonu o le Afi: Fafine Amerika i le Taua Faʻa-Sipaniolo. O loʻo faʻatonuina e Julia Newman. I lenei ata, Virginia Cowles, o se tusitala mo le Times Niu Ioka, o lē na faʻaalia i Guernica i le taimi lava na uma ai le pomu, o loʻo faʻamatalaina le mea na tupu i le nofoaga. O ana upu e faitau e se tagata taalo.
VIRGINIA COWLES: [faitau e se tagata fai pese] Ina ua ou taunuu atu, na fesili mai se ofisa lomitusi pe na ou aafia i le faasalalauga a Guernica, ma tautino mai e iloa e tagata uma e le o pomuina Guernica e tagata papaʻe, ae na susunuina e le mumu.
O Guernica o se vevesi tuufua o laupapa ma piliki. O se tasi toeaina sa i totonu o se fale mautotogi e fa ona itu, ae o totonu e na o se sami o piliki. Sa ou fesili ia te ia pe sa i Guernica i le taimi o le faatafunaga. Na luelue lona ulu ma fai mai ua pogisa le lagi i vaalele. “Vaalele, "O lana tala lea,"italianos y alemanes.” Na sesega le ofisa lomitusi. "Na susunuina Guernica," na ia tetee ai. Na pipii mau le toeaina i lona manatu, ma fai mai e faapea, ina ua uma le fa itula o osofaʻiga, e itiiti lava se mea o totoe e mu. Na aveese aʻu e le ofisa lomitusi. “O ia o se lanu mumu,” o lana tala lea.
I se taimi mulimuli ane i le aso na matou fetaui ai ma ni tagata faigaluega se toalua, na ia aumaia le mataupu. “Ua tumu Guernica i lanu mumu,” o lana tala lea. “Na latou taumafai uma e taʻu mai ia i matou na pomu, ae leʻi susunuina." “Ioe, na pomu,” o le tala lea a se tasi o leoleo. “Sa matou pomu ma pomu ma pomu. Ma lelei, aisea e le fai ai?" E leʻi toe taʻua e le ofisa lomitusi ia Guernica.
AMY GOODMAN: O lau tali i lenei mea, Mari Carmen?
MARI CARMEN EGURROLA TOTORICA: Sa pomuina. Na ou vaai i pomu. E mai le mea na matou i ai le tamai mauga, ma sa i le isi itu—o se isi mauga. Ma o iina na faatutu ai. Ma mai iina, sa latou togiina mea, na ou vaʻaia, na o le alu, alu, aua o le taulaga, e saʻo, e te iloa, pei o le afa maila mai le mea na matou i ai. O le taulaga atoa. Ma sa i ai i totonu teisi teisi loloto, maualalo. Tou te iloa, sa matou maualuluga, o lea sa maualalo.
Ma sa ou manatuaina nei afi uma ma mea uma. Na iloa e lo’u tina—na ia fai mai ia te a’u, “Ia, ua mu le fale.” Ioe, e te iloa, o le uiga o laʻu tala, ou te leʻi mafaufau tele, aua sa lima oʻu tausaga ma ou te le iloa poʻo le a lenei mea. Ae o se pomu. Ma o matou-o le uiga o laʻu tala, e faʻafefea ona susunuina e aunoa ma le togiina o pomu poʻo se mea faapena?
O le mea moni, e tele naua va'alele na alu ese, e te iloa, tele naua. O nisi oi latou e matua maualalo lava, foi. O le mea lena na matou le minoi ai. Ou te le manatu sa ma talanoa i le isi laau laitiiti. I le pito i lalo o le tamai laau, sa toatele atu tagata i le isi itu i vaega uma—ae sa lei talanoa mai lo’u tina ia i latou, aua o matou—e foliga mai sa matou manatu latou te faalogo mai luga. E te iloa, o lea sa matou matua fefefe ma tetete.
JUAN GONZALEZ: Ou te fia fesili ia Patty Miller—o oe o le faatonu sili o le Basque Museum and Cultural Center i Boise. Na faapefea ona iu le toatele o Basque i Idaho? Ma e faʻafefea-o latou faʻaauau pea ona mulimulitaʻia faʻafitauli faifaipea o le pulega tutoʻatasi i Sepania e tagata Basque?
PATTY MILLER: Ioe. O le tele o Basque na o mai i lenei auala mo mafuaaga tau tamaoaiga. O le fale o le aiga o le a alu i se tamaitiiti e toatasi, ma o le mafuaaga lena, o le toatele o i latou e o ese ma o atu i Amerika i Saute, Amerika i Matu, Ausetalia, e saili galuega. Ma o se avanoa faigaluega sa i ai iinei i Amerika Sisifo o le leoleoina o mamoe. Ma o lea, na amata ona latou o mai e pei o ni alii taʻitoʻatasi. O nisi ua faaipoipo ina ua o mai, tuua o latou aiga ae o mai e faigaluega. O isi na maua galuega o ni alii talavou iinei. Ma, e pei ona latou mafaia, o nisi na toe foi ma faaipoipo pe aumai a latou ava. Ma na fa'atūina se fa'atonuga o fale nofomau, ma na aumaia ai fo'i le to'atele o fafine i lea fo'i itu.
E tele fesoʻotaʻiga i le va o eria e lua, iinei i Idaho ma le itulagi o Basque, faʻafesoʻotaʻi ma le malo o Basque. O le to'atele o tagata e nonofo fa'atasi—o lo'o i totonu, e te iloa, tele feso'ota'iga ma faiga fa'apolokiki ma mataupu. O le tele o vaega na faia i Sisifo, e ui i lea, na faia mo faamoemoega faaleaganuu. Ma o le mea lea, o le taulaiga autu lena o tatou vaega iinei, ae o loʻo i ai pea le fesoʻotaʻiga. Ma ou te fai atu o le tele o tagata ou te fesootai i ai, latou te le lagolagoina faiga faatupu faalavelave e avea o se auala e maua ai le pule a le tagata lava ia po o le tutoatasi. Ae, latou te fautuaina, e te iloa, se faiga faatemokalasi o le malo ma i ai le aia tatau e filifili ai a latou lava taitaiga.
JUAN GONZALEZ: Ma o lou lagona pe aisea, mo se faʻataʻitaʻiga, i totonu o Sepania o feeseeseaiga na faʻaauau pea mo se taimi umi i le va o tagata Basque ma le malo Sipaniolo?
PATTY MILLER: Ia, e mafua ona, e ui lava e le o tele le sauaina i le taimi nei e pei ona i ai i le vaitaimi o Franco, ae o loo i ai lava nisi o mataupu e-e oo lava i le tulafono faaSipaniolo, o loo faapea mai e tatau ona faataga pagota i totonu o falepuipui e latalata i lo latou aiga. Ma e tasi lena tulafono e le o mulimulitaia ma e tasi le mea na talosagaina e le Basque.
E i ai, e te iloa, o se vaega faʻapolokiki mataʻutia, le ETA, ou te fai atu o le tele o Basque i le atunuu Basque e le faʻatagaina, ae o lena vaega o loʻo i ai iina. Ma e ui ina sa latou sainia le sologa lelei i le tele o tausaga, ae e te iloa, o loʻo i ai se pomu, ma o loʻo i ai foʻi pomu e oʻo lava i lenei tausaga, ina ia faʻaauau pea e le vaega lea mea ma faʻalavelave ai maliega i le va o le malo tutoʻatasi Basque ma le Sipaniolo. malo e oo lava ina faalogo ia i latou pe iloa i latou ona o lena.
AMY GOODMAN: Mulimuli ane, Patty Miller, sa na ona ou talanoa i le Bethine Church a o alu ese. Ina ua ia faalogo o le a i ai le Basques, sa ia fai mai, "O loʻu toʻalua sa i ai iina i taimi uma mo Basques ma tautala malosi e faasaga i le fascist Franco," o le senatoa Idaho, Frank Church. Ae o faigapalota lata mai-e na o le sefulu sekone e i ai-ae o le faiga-palota lata mai, Mati 1, ma le taua o lenei tuufaatasiga o tagata lautele ma le au faasao i le pule i le atunuu o Basque?
PATTY MILLER: Faatoa ou i ai i se fonotaga i le Aso Toonai na tea nei i le Aai o Sate Leki, sa i ai iina le Minisita o Aganuu, ma ua ta‘u atu ia te ia ua toe lua vaiaso e leai sana galuega. Ma o loʻo i ai se popolega tele i le mea o le a tupu i le isi vaega faʻaupufai. O le Partido Nacional Basco, lea sa i ai i le pule talu ona faavaeina le malo tutoʻatasi Basque, sa matua lagolagoina-Basque ma fesoasoani i le Basque i fafo atu o le atunuu Basque, e le gata i gaoioiga faaleaganuu ma faapena foi, e pei o Amerika i Saute, o loʻo tatala pea o latou fale. O lea matou te le iloa po o le a le mea o le a tupu i lenei pati.
AMY GOODMAN: Ia, ou te fia faafetai atu ia te oulua uma mo le faatasi mai ia i matou, Patty Miller, faatonu sili o le Basque Museum ma Cultural Center iinei i Boise, Idaho, ma Mari Carmen Egurrola Totorica, na sao mai le pomu a Guernica e le pule fascist Franco.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo