Punavai: Dispatches From the Edge
I luga o le fogaeleele, o le faʻalavelave a Turki i le taua a le Libyan e foliga mai o se gaioiga atamai i luga o le Eastern Mediterranean energy chessboard, o se siakiina o fuafuaga a le consortium a le Europa Union (EU), Eleni, Aikupito, Isaraelu ma Kuperu e faʻaaogaina le kesi i fafo. ma le teuina o suauu. I le faafesuiaʻiga mo le lagolago a le militeri, na lagolagoina ai e le UN na lagolagoina le Malo o le National Accord (GNA) e faavae i Tripoli se maliliega ia Novema talu ai e toe tusi ai. tuaoi o le gataifale i le itulagi, tuuina Ankara se nofoa i le laulau.
Pe o le mea sili lena o loʻo faʻamoemoeina e le Peresetene Turki Recep Tayyir Erdogan. Ae o le "faamoemoe" ma le "Libya" e le o ni upu se lua e faigofie ona fefiloi, ma ua iloa e Ankara o le faʻalavelave a Turki e le pei o se gaioiga i se taʻaloga atamai nai lo se mea tuai. Aisea na manatu ai le au Turkish autocrat o le filifilia o itu i se taua faalemalo o se manatu lelei e faigata ona malamalama i ai, aemaise lava ina ua uma lana faʻalavelave i Suria.
Ina ua pa le taua a Suria i le 2011, na oso i totonu Erdogan ma vae e lua, faʻaauupegaina ma fafaga le au tetee i le malo o Bashar al Assad, fesoasoani i le au faʻatauvaʻa Al Qaida e sopoia le tuaoi o Turki, ma vavalo o aso o le pulega a Tamaseko ua faanumeraina. Iva tausaga mulimuli ane, ua faatumulia Turkey i le 3.8 miliona tagata sulufaʻi, ma o le au uo a Ankara e tau le pipii atu i le Itumalo o Idlib o Suria i le itu i matu sisifo.
E ui o le osofaʻiga a Suria i le tausaga talu ai na tuliesea ai le tele o Kurds mai le tuaoi i sasaʻe o Suria, na poloka e fitafita a Suria ma Rusia fuafuaga a Ankara mo le 20-maila le loloto. maea faʻamau lea e mafai ona toe maua ai le faitau miliona o tagata sulufai. Ina ua maeʻa le toeitiiti atoa le sefulu tausaga o faʻalavelave, na maua ai e Erdogan lana 'autau o loʻo paʻu i lalo o le itu na faiaʻina o se taua faʻale-malo, faʻateleina le le fiafia i le fale i luga o tagata sulufaʻi ma le tamaoaiga, ma vaʻavaʻai atu i fafo e Moscow ma Tamaseko.
Ae o lea foi ua toe filifilia e Turkey ni itu i se taua faalemalo, ma o le tasi lenei e sili atu i le 1,000 maila mai le tuaoi o Turki.
O loʻo i ai se manatu faʻapitoa i le gaioiga a Ankara. O le tagi a Turkey i punaoa malosi e faʻavae i luga o lona nofoia o Kuperu i matu, ma e tetee Turkey i le tuʻuina atu i fafo mai le maliega faʻaitulagi malosi na tusia e le consortium. Ae talu ai e leai se atunuʻu i le lalolagi na te amanaʻia le Turkish Republic o Northern Cyprus, o le tagi a Ankara mo se fasi pai malosi ua le amanaiaina.
Ina ua fausia e Aikupito, Isaraelu, Kuperu, Italia, Ioritana ma Palesitina le Eastern Mediterranean Forum i le tausaga talu ai, na tuua ai Ankara. O nisi o sui o le Forum e mananao e fausia se paipa e ave ai le kesi faalenatura e ala atu i Kereta i Italia ma Eleni.
O le finauga i luga o le malosi, i nisi taimi, e maua leaga. O va'a tau a Turki na tutuli ese le au vili a Italia i le tausaga na te'a nei, ae na solomuli i lalo mai se kamupani malosi a Amerika na fa'atasi ma se fa'ato'aga a le US. O feeseeseaiga e maualuga i le va o Athens ma Ankara, ma o nisi ituaiga o taua a le militeri e le o se fesili, e ui i le mea moni o Turkey ma Eleni o sui uma o NATO.
O le tulaga mautinoa masani a le peresitene o Turki e foliga mai ua tuulafoaia o ia. E ta'utino atu mo le tasi itu i Libya, ua faʻaleagaina e Turkey lona malosi e faʻaosofia ai mea tutupu. O Rusia ma Farani o loʻo matua aʻafia foi i Libya, o loʻo lagolagoina le Libyan National Army (LNA) i sasaʻe e faʻavae i Tobruk. E lagolagoina e Italia le Malo o National Accord (GNA) ua aloaia e UN e faavae i Tripoli.
O Farani o loʻo faʻauluina auupega i le LNA, ma o se kamupani tumaoti Rusia, le Wagner Group, o loʻo tuʻuina atu tagata faʻatau ma faiaoga. Ae o le auai a Europa e le o taʻutaʻua ma le aloaʻia, e mafai ai e na atunuu ona faia se vaega faufautua i le lumanaʻi.
Ae ui i lea, e ala i le faʻamautinoaina o le a puipuia le malo o le GNA i Tripoli, ua valiina e Turkey ia lava i se tulimanu. Na'o lona uo moni lava o Qatar ma (fa'alilolilo) Italia.
O loʻo faʻaalia faʻasaga i le GNA o United Arab Emirates ma Aikupito, lea faʻatasi ai ma Farani na tuʻuina atu roketi ma Rusia mercenary ma drones, ua tuliesea le malo o Tripoli mai Surt ma o loʻo tuʻituʻi i le faitotoʻa o le laumua. O le fuafuaga a Erdogan e faʻaaoga fitafita Turki na faʻaleagaina e le autasi tetee a le 22-sui. Liki Arapi ma le Ianuari 20 Konafesi a Berlin i le taua. Ma o le fuafuaga a Turkey e faʻaaoga fitafita Suria e foliga mai ua maliu faʻafuaseʻi. O le manatu moni o Erdogan o le a mananao tagata Suria e tau i Libya e taʻu mai ai se vavae ese mai le mea moni.
Na manatu Erdogen muamua e faapea o lana faauilavea o le a lagolagoina e Morocco, lea o le Peresetene o Faamasinoga ma Atinaʻe (AKP) e vavalalata vavalalata ma Rabat's Ennahda Party. Ae nai lo le tatalaina o ana malae vaalele i vaalele tau a Turki, o loʻo tumau pea Morocco e le faaituau, e pei o Algeria.
I le fale, o le faʻalavelave a Erdogan na lauiloa. O le tele o Turks e le mautonu mo aso tuai ina ua pulea e le Malo o Ottoman le Sasaʻe Tutotonu ma Aferika i Matu, ma o le GNA e fesoʻotaʻi ma le au faʻa-Turiki i Misurata. O Libya o le Ottoman mulimuli lea na taofia e sola ese mai le pulega a Istanbul.
Ae o le a le umi e tumau ai lena lauiloa o se fesili tatala. O le tamaoaiga o Turki o loʻo i totonu o le paʻu ma le leai o se galuega i le 14 pasene. E le o toe mamao ae feagai Turkey ma le faitau selau afe o isi tagata sulufai a Suria ua sosola ese mai le vaegaau a Suria ma le malosi o le ea a Rusia i le itu i matu sisifo.
O le tele o isi malaga mai fafo ua agai atu foi i saute. O le masina na teʻa nei e tele konekarate ma leoleo a Turki tulimatai e se pomu i autafa o le auala i Somalia. Ua sasaa atu e Turkey le sili atu i le $1 piliona i totonu o lena atunuu ua afaina i taua, ua pulea ai lona malaevaalele tele ma le uafu i le sami. Ae afai e te manaʻo i le faʻamatalaga o le "quagmire" e te le sili atu le vaʻai nai lo Somalia.
I le taamilosaga mulimuli o palota a Turki i le lotoifale, na ave e le AKP a Erdogan se sasaina, faia'ina i tuuga pulenuu i aai tetele e ono a Turkey. O lana fuafuaga taugata tele e eli a alavai tele o le fa'afeso'ota'i o le Sami Uliuli i le Sami o Marmara ua tamo'e atu i se va'aiga fa'afeagai i Istanbul, ma o se tasi lea o mafua'aga na leiloa ai le palota a le AKP.
O le gau o se faʻalavelave faalua ona o Istanbul o le mea na amata ai Erdogan i faiga faʻapolokiki. O se faletupe fo'i lea mo le AKP, lea na fa'atupe mai i fa'atauga a kamupani faufale. O le taulaga e sili atu i le 30 pasene o le GDP a Turkey.
Ua amata ona tautevateva le faipule sili ona malosi ma le manuia talu mai le Mustafa Kemal Ataturk, o le na faavaeina Turkey i aso nei? Toeitiiti atoa le 20 tausaga, ua pulea e Erdogan le atunuu e ala i le tuʻufaʻatasia o faiga faʻapolokiki atamai ma se lima uʻamea. Ua ia fausia se masini faigapalota mata’utia e ala i ana fuafuaga faufale—o le alāvai o le mea aupito lata mai lea—o pusa palota ua tumu, toetoe lava a tafiesea soo se faasalalau a le itu tete’e, ma togi le afe ma afe o ana fili i le falepuipui.
Ae o Suria o se mala, Libya e foliga mai o se alalaupapa mamao tele, ma o le Iuni a Aferika o loʻo mafaufau e aveese fitafita mai Somalia, ma tuua Turkey e fai ma tofi le taua e lua sefulu tausaga. O Erdogan e feteenai ma le EU ma atunuu uma i Sasaʻe Tutotonu e laveaʻi Qatar. Ma e oʻo lava i Qatar e foliga mai o loʻo faʻatulagaina ia lava e foia ona feeseeseaiga ma le lua o fili faʻaitulagi a Turkey, Saudi Arabia ma United Arab Emirates.
I le fale, o le Turkish lira o loʻo pa'ū, o le leai o se galuega o loʻo tumau pea le faʻamaʻaʻa maualuga, ma le tele o galuega faufale e le o toe faʻafefe ai le tamaoaiga. I le taimi ua tuanaʻi, na mafai ai e Erdogan ona faʻalagolago i tagata Kurds faʻalelotu e lagolagoina le AKP, ae o ana faiga faʻamalosi agaʻi i le nuu o Kurdish ua vavaeeseina ai le toʻaitiiti.
Mulimuli ane, o le AKP ua mavaevae, vili ese se pati ogatotonu-taumatau e tosina mai ai i latou o loʻo vaivai i le pulega a le tagata e toʻatasi a Erdogan
O le faitauina o Erdogan, e ui i lea, o le a vave. E mafai ona ia taofia le EU i le faga e taufaamatau e tatala atu le faitau miliona o tagata sulufaʻi o loʻo nonofo nei i Turkey. E mafai ona ia faʻamoemoe i le faʻamaoni o le militeri ma leoleo e taofia ai le tele o le tetee, ma e mafai lava ona ia faʻalagolago i le tele o Turks faʻalelotu.
E ui e leai ni palota a le atunuʻu ua faʻatulagaina seʻia oʻo i le 2023, e foliga mai o Erdogan e tuleia lena mea i le 2021, pe a le o le taimi muamua, ma faʻapea e mafai ona ia toso mai se isi manumalo. Ae o le AKP e leʻi alu lava i se faiga palota ma le itu teteʻe o loʻo pulea aai tetele ma vaeluaga i ona lava tulaga. E ono maua e Erdogan lana palota vave. Atonu e lē oo mai i le auala na te manaʻo ai.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo