“Er is niets mysterieus aan de zogenaamde Islamitische Staat… Het is momenteel misschien wel het meest bestudeerde en onderzochte fenomeen ter wereld”, zegt Gilbert Achcar.
Gilbert Achcar, hoogleraar ontwikkelingsstudies en internationale betrekkingen aan de Londense School of Oriental and African Studies (SOAS), werd geboren in Libanon. Voordat hij bij SOAS kwam, gaf hij les aan de Universiteit van Parijs VIII en is hij een vooraanstaand commentator over het Midden-Oosten. Hij heeft verschillende boeken geschreven en geredigeerd, waaronder Gevaarlijke macht, een gesprek met Noam Chomsky over het buitenlands beleid van het Midden-Oosten en de VS, het veelgeprezen De Arabieren en de Holocaust en Het volk wil over de Arabische opstand. In een interview met Het nieuws op zondag (TNS), bespreekt hij de Arabische opstand en de opkomst van de Islamitische Staat (Daesh). Fragmenten volgen:
Het nieuws van zondag: Er bestaan veel mythen rond de Islamitische Staat of Daesh. Complottheoretici presenteren het als een imperialistisch Trojaans paard. Anderen beschouwen het als een Saoedisch instrument. Alle serieuze analisten wijzen echter op de verbanden met de oorlog in Irak. Sommigen van hen benadrukken de rol van het Assad-regime bij het faciliteren van de opkomst van Daesh. Wat is uw mening over het mysterie rond de Islamitische Staat en zijn twijfelachtige banden met zo verschillende krachten?
Gilbert Achcar: De zogenaamde Islamitische Staat is in de eerste plaats een voortzetting van Al-Qaeda in Irak. De oorsprong van Al-Qaeda kan uiteraard gemakkelijk worden herleid tot het Saoedische koninkrijk. U herinnert zich dat vijftien van de negentien zelfmoordaanslagen van 9 september 11 Saoedische staatsburgers waren. Dit betekent echter niet dat het Saoedische koninkrijk 2001/9 heeft bedacht en geëxecuteerd. Het verhaal is bekend: toen hij deelnam aan de strijd tegen de Sovjetbezetting van Afghanistan, werd Bin Laden – de telg uit een rijke Saoedische familie – gesteund door het Saoedische koninkrijk, maar ook door de CIA en de Pakistaanse ISI. Hij keerde zich in 11 tegen het Koninkrijk vanwege de Amerikaanse militaire interventie in het Irak van Saddam Hoessein. Hij verzette zich tegen het besluit van het Saoedische koninkrijk om Amerikaanse troepen op zijn grondgebied te verwelkomen, en werd sindsdien een gezworen vijand van de Saoedische koninklijke familie, terwijl Al-Qaida veranderde van een anti-Sovjetgroep in een anti-Amerikaanse organisatie.
Toen de VS in 2003 Irak bezetten en pro-Iraanse sjiitische krachten zoals de Hoge Raad voor de Islamitische Revolutie van Irak en de Dawa-partij, die bondgenoten van Washington waren, sterker maakten, leidde dit tot sterke wrevel onder de soennitische Arabieren. De wrok tegen de Amerikaanse bezetting werd nog verergerd door het feit dat Iran er misbruik van maakte om zijn invloed te verspreiden. Dit maakte de weg vrij voor de groei van Al-Qaeda in soennitische Arabische regio's.
Een gelijktijdige ontwikkeling was de intensivering van de anti-sjiitische ideologie van Al-Qaeda. Anti-sjiitisch sektarisme is een kerncomponent van het wahhabisme, de officiële ideologie van het Saoedische koninkrijk. In feite is de doctrine van Al-Qaeda niets anders dan een extreme versie van het wahhabisme, die zich keert tegen de officiële versie van de heersende Saoedische dynastie. Zo organiseerde Al-Qaeda acties tegen zowel de Amerikaanse bezetting als de sjiitische bevolking in Irak.
De groeiende aanwezigheid van Al-Qaeda in Irak vormde een grote uitdaging voor de Amerikaanse bezetting, aangezien Irak was binnengevallen onder meer onder het voorwendsel om Al-Qaeda een slag toe te brengen. De regering-Bush beweerde dat zij werd gesteund door het regime van Saddam. De waarheid is echter dat er ten tijde van de Amerikaanse invasie nauwelijks enige activiteit van Al-Qaeda in Irak was.
Onder de Amerikaanse bezetting ontstond Al-Qaeda niet alleen als een macht in Irak, maar slaagde het er ook in grote delen van het land onder controle te krijgen. Daarbij werd zij geholpen door de deskundigheid van veel voormalige leden van het veiligheids- en militaire apparaat van Saddam Hoessein. Gemeenschappelijke haat tegen de Amerikaanse bezetting en sektarische anti-sjiitische vijandigheid brachten een groot aantal voormalige loyalisten van Saddam Hoessein ertoe zich bij Al-Qaeda aan te sluiten.
De organisatie heeft zichzelf in 2006 omgedoopt tot Islamitische Staat van Irak (ISI). Na dat jaar veranderden de VS van strategie en begonnen ze de soennitische Arabische stammen te versterken door hen van geld en wapens te voorzien. Toen deze stammen overschakelden naar de kant van de VS, slaagde de bezetting erin de ISI te marginaliseren, zo niet volledig te verslaan.
TNS: Hoe kwam het weer tevoorschijn als het bijna verslagen was?
GA: Twee opmerkelijke ontwikkelingen in 2011 verklaren deze heropkomst. Aan de ene kant trokken de Amerikaanse troepen zich tegen het einde van dat jaar volledig mislukt uit Irak terug, waardoor een verwoest land achterbleef dat steeds meer werd gedomineerd door Teheran, de regionale aartsrivaal van Washington. Vrij van de Amerikaanse voogdij gaf de door Iran gesteunde Maliki-regering zich over aan haar eigen sjiitische sektarische beleid, dat de soennitische Arabieren opnieuw tegenwerkte. Maliki slaagde erin zeer snel te ontrafelen wat de VS in de jaren voorafgaand aan de terugtrekking hadden weten te bereiken. In 2012 voerden de Iraakse soennitische Arabieren vreedzame massa-acties van indrukwekkende omvang uit. De Maliki-regering weigerde echter enige grond aan hun eisen toe te geven. Dit creëerde de basis voor de heropkomst van ISI in Irak.
Aan de andere kant begon de opstand in Syrië eind 2011 te veranderen in gewapend verzet, toen het toenemende afvalligheid van het Syrische leger de mogelijkheid bood om weerstand te bieden aan de escalerende repressie van het Assad-regime. In 2012 was Syrië verwikkeld in een burgeroorlog. De overblijfselen van ISI grepen deze kans aan en trokken Syrië binnen en creëerden een Syrische tak van Al-Qaeda, het Nusra Front, om deze later te doorbreken om de Islamitische Staat van Irak en Syrië (ISIS, of Daish in het Arabisch) te creëren, die later de Islamitische Staat van Irak en Syrië werd. “Islamitische Staat”. Een belangrijke factor in dit proces is het feit dat het Syrische regime de vestiging van Al-Qaeda in Syrië heeft gefaciliteerd, nadat het tijdens de eerste jaren van de Amerikaanse bezetting de infiltratie van de militanten van Al-Qaeda in Irak had gefaciliteerd.
TNS: Hoe komt het dat Al-Qaeda de helpende hand kreeg van een ‘seculier’ regime, gelieerd aan Iran?
GA: Het Assad-regime had belang bij het mislukken van de Amerikaanse bezetting. Het voelde zich bedreigd door een “regimeverandering” in Irak, des te meer omdat zowel Irak als Syrië worden geregeerd door de Baath-partij, zij het door wederzijds vijandige vleugels. Het Assad-regime moest ook laten zien dat het enige alternatief voor de dictatuur jihadisme en chaos was. Dit is de reden waarom het heeft bijgedragen aan het mogelijk maken van Al-Qaeda in Irak. Onder druk van Bagdad en Teheran moest het land vanaf 2007 echter van dit beleid afzien. De Syrische inlichtingendiensten bleven echter aanwezig binnen Al Qaeda. Het liet Al-Qaeda Syrië binnenkomen om zijn inspanningen te dienen om wat in maart 2011 begon als een vreedzame opstand te militariseren.
Dezelfde logica was aan het werk: laten zien dat het enige alternatief voor de dictatuur het jihadisme is. Met dit doel voor ogen stond het Assad-regime niet alleen toe dat Al-Qaeda Syrië binnenkwam, maar liet het in het najaar van 2011 ook een aantal jihadistische militanten vrij uit de gevangenis. In de zomer van 2014 lanceerde ISIS of Daish een grootschalig offensief vanuit Syrië. terug naar Irak, waarbij gebruik werd gemaakt van de wrok die was ontstaan onder de soennitische Arabische stammen.
TNS: Maar hoe financiert Islamitische Staat zijn militaire en administratieve behoeften? Wie financiert ze?
GA: Ze worden grotendeels uit eigen middelen gefinancierd. Ze zijn er vanaf het begin in geslaagd olievelden onder controle te houden, door olie te verkopen aan het Assad-regime en aan Turkse handelaars. Ze namen ook enorme hoeveelheden geld in beslag op de banken van veroverde steden. Ze worden ook gesteund door particuliere donoren, vooral in de Golfstaten. Ze zijn echter niet afhankelijk van buitenlandse steun.
In feite is er niets mysterieus aan de zogenaamde Islamitische Staat. Hoe het is ontstaan, hoe het wordt gefinancierd en hoe het functioneert, is allemaal zeer goed gedocumenteerd. Het is momenteel misschien wel het meest bestudeerde en onderzochte fenomeen ter wereld. Inlichtingendiensten van Moskou tot Washington, onderzoekers, wetenschappers en een groot aantal andere actoren bestuderen de ‘Islamitische Staat’.
Dit fenomeen past volledig in wat ik beschreef als “Clash of Barbarisms” in mijn boek met dezelfde titel, geschreven in de nasleep van 9 september. Ik beargumenteerde dat imperialistische barbarij de voornaamste oorzaak is die leidt tot de opkomst van contrabarbarij van het Al-Qaeda-type aan de andere kant. In Syrië leidde de barbaarsheid van het Assad-regime – gesteund door Rusland en Iran – tot de uitbreiding van de tegenbarbarij van de zogenaamde Islamitische Staat. Wat dergelijk fanatiek geweld voortbrengt, is de mate van haat die wordt gecreëerd door het geweld waartegen het reageert.
TNS: Hoewel u in uw geschriften en interviews niet alleen het Westen de schuld geeft van het geweld in het Midden-Oosten, bestaat er echter wel een tendens om alles wat er mis is in het Midden-Oosten aan het Westen te wijten. In De botsing der barbarijenwordt de primaire verantwoordelijkheid opnieuw bij het Westen gelegd. Hoe zit het met de ideologie die jihadisten tot geweld drijft? Zijn er geen andere factoren die hebben bijgedragen aan de groei van religieus geweld vanuit het Midden-Oosten en aan de radicalisering van moslimjongeren in het Westen?
GA: Er zijn natuurlijk nog veel meer factoren. Een belangrijke factor is het falen van links. De omstandigheden die jonge moslims radicaliseerden, zowel in het Midden-Oosten als in het Westen, hadden hen naar links kunnen radicaliseren. Als radicaal links in Europa erin was geslaagd bruggen te bouwen met jongeren met een moslimmigrantenachtergrond en leiding te geven aan hun sociale strijd, zouden veel minder jongeren zich hebben laten verleiden door reactionair-fundamentalistische manieren om hun sociale frustratie te luchten.
Maar het is geen kwestie van ideologie. Fanatieke reactionaire ideologieën hebben altijd bestaan. Waarom zijn we tegenwoordig getuige van hun uitbreiding in onder meer de tegenovergestelde vormen van islamitisch fundamentalisme en antimoslimracisme? In feite kunnen deze uitingen van diepe sociale frustraties niet los worden gezien van de ontmanteling van de verzorgingsstaat, de stijging van de werkloosheid en de toenemende onzekerheid van het leven als gevolg van het neoliberale beleid.
De regeringen in Frankrijk en Groot-Brittannië roepen imams op om het radicale islamitische fundamentalisme te bestrijden. Maar zulke stromingen kun je niet verslaan door alleen een ideologische strijd te voeren. Je moet vooral een einde maken aan de omstandigheden die een voedingsbodem vormen voor hun ideologieën, en dit zijn sociale, economische en politieke omstandigheden.
TNS: Wat is de toekomst van Islamitische Staat?
GA: Alle wereldmachten keren zich tegen de zogenaamde Islamitische Staat. Hoewel Turkije en Syrië er een dubbelzinnige relatie mee hebben gehad, staan zowel het Saoedische koninkrijk als Iran, Rusland en de Verenigde Staten vijandig tegenover Daesh, ondanks het feit dat ze tegengestelde partijen in Syrië steunen.
De westerse mogendheden zijn echter niet bereid actie te ondernemen op grond van hun verzet. Om Daesh te verslaan hebben ze daarom lokale soennitische krachten nodig. Het bestrijden van een soennitische sektarische macht als Daesh met sjiitische sektarische krachten of met het Assad-regime zal zijn rekruteringsvermogen alleen maar vergroten. De VS zijn zich daarvan bewust. Dit is de reden waarom Washington ernaar streeft soennitische Arabische strijdkrachten op te bouwen om de Islamitische Staat tegen te gaan, net als zijn inspanningen om Arabische soennitische partners te ondersteunen die de alliantie met de Koerdische strijdkrachten aangaan. In Syrië wil Washington de hele oppositie verenigen, met uitzondering van het Nusra Front en de “Islamitische Staat”.
De regering-Obama weet ook dat een onmisbare voorwaarde om de oorlog in Syrië te stoppen het vertrek van Assad is. Washington hoopt dat Rusland aan een dergelijke uitkomst zou bijdragen, maar Rusland heeft nog geen enkele bereidheid getoond om in dat opzicht te helpen.
Dus zolang deze problemen niet zijn opgelost, zal de zogenaamde Islamitische Staat blijven bestaan. Het zal niet opnieuw verslagen en gemarginaliseerd worden door alleen maar bombardementen.
TNS: In de zomer van 2014, na zijn plotselinge inval over de grens terug naar Irak, riep de Islamitische Staat “het einde van Sykes-Picot” uit. Staat de opdeling van Syrië op de agenda?
GA: Er zijn hier twee verschillende kwesties. Eén daarvan is de Koerdische kwestie. Autonome staten van de Koerden zijn hoogstwaarschijnlijk onomkeerbaar. De autonomie van de Koerdische regio's in Irak en Syrië komt overeen met de aspiraties van het Koerdische volk om een eigen soeverein grondgebied te hebben. Het Iraakse deel van Koerdistan profiteert van een door de VS opgelegde no-fly zone sinds 1991 en is in alle opzichten een onafhankelijke staat geworden. Deze de facto staat heeft zijn eigen vlag en zijn eigen leger. Irak is een losse confederatie geworden. Naar mijn mening kan Irak alleen overleven als een confederatie tussen soevereine entiteiten – zelfs niet als een federatie. In Syrië is de situatie echter anders.
Rojava, of West-Koerdistan, is ontstaan in de vorm van autonome Koerdische kantons. Vanuit het oogpunt van het krachtenevenwicht zijn de Koerden in Syrië niet zo sterk als in Irak. Beide regio's zijn echter op veel manieren met elkaar verbonden. De Syrische Koerden eisen geen afscheiding, ook al is de dynamiek van de situatie momenteel in die richting georiënteerd, zolang het land in rep en roer is.
Aan de andere kant staat de opdeling van Syrië op niemands agenda. Het Assad-regime kan geen opdeling bepleiten, aangezien het regime ook een kiesdistrict onder de soennieten heeft. En de oppositie is resoluut tegen opdeling.
TNS: U hebt gezegd dat het vertrek van Assad de sleutel is tot vooruitgang in Syrië. Maar het alternatief lijkt niet op vooruitgang, toch?
GA: Feit is dat je geen vooruitgang kunt boeken in de Syrische tragedie zonder de verwijdering van Assad. Na zo'n bloedbad kun je een oorlog niet stoppen als de hoofdschuldige aan het roer staat. Het is onmogelijk dat de oppositie de wapens neerlegt zolang Assad aan de macht is.
In het begin van de Syrische opstand konden progressieve alternatieven voor het regime worden overwogen. De militarisering van de opstand aan de ene kant en de Saoedische en Qatarese steun aan islamitische fundamentalistische groeperingen aan de andere kant hebben een progressief alternatief echter zeer onwaarschijnlijk gemaakt. Dit is wat het Assad-regime vanaf het begin heeft beweerd, en het heeft alles gedaan wat in zijn macht lag om deze self-fulfilling prophecy te laten uitkomen.
Gegeven dit alles is er geen realistisch resultaat dat ook maar enigszins inspirerend is vanuit een progressief perspectief. Een volledige ineenstorting van de Syrische staat zou inderdaad behoorlijk gevaarlijk zijn. De prioriteit is echter het stoppen van het bloeden en de vernietiging. Dit is de reden waarom elke uitkomst die de oorlog zou kunnen stoppen, zoals een overgangsovereenkomst tussen de oppositie en het regime, een vooruitgang zou zijn. En dit kan niet gebeuren zonder het vertrek van Assad. Als hij vanaf het begin van de opstand was afgetreden, had Syrië al deze bloedige chaos bespaard kunnen blijven.
Wat betreft degenen in het Westen die geloven dat Al-Qaeda en de zogenaamde Islamitische Staat het grootste probleem vormen, moet het duidelijk zijn dat dit probleem niet zal worden opgelost zolang Assad aan de macht is. Daarom is het volslagen onzin om een alliantie met Assad te bepleiten in naam van de strijd tegen Daish, laat staan het feit dat Assad zich veel meer bezighoudt met de strijd tegen de rest van de oppositie dan met de strijd tegen Daish.
TNS: Buiten Syrië is de Arabische Lente veranderd in, durf ik te zeggen, een Arabische nachtmerrie. Terwijl Libië en Jemen in een burgeroorlog verwikkeld zijn, is het leger terug in Egypte. In Tunesië is de situatie onstabiel. U blijft echter optimistisch. In uw boek over de Arabische opstand: Het volk wilU hebt het beschreven als een revolutionair proces op de lange termijn. Wat is de bron van uw optimistische perspectief?
GA: Ik was nooit ‘optimistisch’. Integendeel, ik werd er aanvankelijk van beschuldigd pessimistisch te zijn, juist omdat ik benadrukte dat het lang en moeilijk zal zijn. Aan het begin van de zogenaamde Arabische Lente hoopten de meeste mensen op een vreedzame en snelle democratische transitie. Ik benadrukte dat de Arabische opstand een langetermijnproces was dat, net als alle grote historische revolutionaire processen, een afwisseling van revolutie en contrarevolutie, opstand en reactionair herstel, nederlagen en overwinningen moest doorlopen.
Met wat er nu gebeurt, is de dominante euforie van 2011 omgeslagen in overweldigende somberheid. Dus als ik nu benadruk dat de Arabische Lente een langetermijnproces is, klink ik optimistisch. Ik ben echter niet ‘optimistisch’: ik benadruk alleen dat het nog lang niet voorbij is en dat het revolutionaire potentieel nog lang niet is uitgeput.
Ik geloof dat de Arabische opstand zich nog in de beginfase bevindt. Er komt nog veel meer. Historische revolutionaire processen duren tientallen jaren voordat ze voltooid zijn: de Engelse, Franse en Chinese revoluties speelden zich tientallen jaren lang af. Zeer recentelijk vonden in Irak en Libanon, twee landen waar sektarisme een belangrijk kenmerk van de staat is, massale vreedzame mobilisaties over sociale kwesties plaats over de sektarische scheidslijnen heen. Ze wijzen op het feit dat het potentieel van progressieve sociale strijd nog steeds springlevend is.
De Arabische opstand is oorspronkelijk een opstand tegen de repressieve sociale, economische en politieke omstandigheden, die algemeen zijn voor de regio. Als er geen einde komt aan deze omstandigheden, zal de regio in rep en roer blijven.
ZNetwork wordt uitsluitend gefinancierd door de vrijgevigheid van zijn lezers.
Doneren
4 Heb je vragen? Stel ze hier.
Geen van de bovenstaande zaken en het artikel zelf bieden oplossingen voor strijdende partijen die aanvankelijk door de Amerikaanse (niet het Westen) acties en beleid werden veroorzaakt. De VS hebben veel te verantwoorden en geen van hen onderschrijft het onjuiste idee dat de VS uitzonderlijk zijn, behalve op een negatieve manier.
Dus wat is een goede oplossing?
Hoe zit het met een volledige terugtrekking van de VS en de NAVO uit het Midden-Oosten, inclusief de terroristische staat Israël? Hoe zit het met de volledige ontwapening van de regio? Wat dacht je ervan om de lokale bevolking te vragen wat ze willen?
Ik ben het ook eens met de opmerking van Joseph Val.
kan net zo goed een spreekbuis zijn voor het ministerie van Buitenlandse Zaken... en dezelfde vermoeide oude verzinsels herhalen als gevestigde waarheden... kunnen we nu de hele 'arabische lente' song-n-danse begraven?... en de Assad als dictator ook?... en de 'barrel bombs' canard, evenals het vergassen van zijn eigen volk? ... het inkopen en opnieuw verkopen van dit afval is de hoogste daad om de steeds groeiende militaristische vernietiging van andere landen mogelijk te maken, met als doel de imperiale machten van onze tijd verder te verrijken , ten koste van de mensen die leven in landen die we begeren, of van de minerale/fossiele rijkdommen die zich daarin bevinden... het idee dat de opstand in Syrië een 'burgeroorlog' zou zijn is absolute onzin... Isis, wahhabisme, salafisme zijn allemaal gecreëerde instrumenten door de westerse machten gebruikt om grotere nationale entiteiten op te splitsen in kleinere strijdende partijen, gebaseerd op veronderstelde ideologische verschillen...verdeel en heers is springlevend...en deze man levert er de nodige rechtvaardiging voor...r2p, nietwaar?...gewoon zoals Joegoslavië, keer op keer...word wakker...
https://gowans.wordpress.com/
Ik ben het eens met de opmerking van Joseph Val.