Nara li jien kkritikat qrib leġġendarju issa; u peress li miet twil ilu, dan huwa sigur għal dawk kollha kkonċernati.
Il-ġurnata l-oħra, bil-kalendarji li juru Jannar 2002, radju kien qed ikollu l-effett tas-soltu — sakemm f'daqqa waħda għajnejja nfetħu. Żagħżugħ jismu Ken Burns kien qed jitkellem dwari. Smajt b’attenzjoni f’każ li nista’, fl-aħħar, nitgħallem it-tifsira tal-ħajja glorjuża u miżera tiegħi.
Użinni fuq imwieżen letterarji, il-kbir tiegħu kien tqil fuq in-naħa tal-glorja. Jien mhux se toġġezzjona, għalkemm nista' niċċassa ftit.
Fuq il-programm (NPR's "Morning Edition"), il-filmmaker Burns ġabni fil-preżent. “Mill-karattri storiċi kollha li ppruvajt inkabbar f’dawn l-aħħar 25 sena,” qal, “Twain huwa l-unika persuna li naħseb li tista’ tinżel fiha llum u fi żmien madwar 15-il minuta kulħadd ikun iridu. Huwa jkun fuq l-ispettaklu tiegħek. Huwa jkun fuq il-kanali kollha tal-kejbil.”
Ukoll, dan jiddependi. Il-film tar-raġel stess jiddeskrivi fil-qosor x’ġara meta ktibt attakk estiż fuq is-serq qtil tar-Re Leopoldu fil-Kongo: “L-ebda pubblikatur Amerikan ma azzarda jipprintjah.”
L-impressjoni tgħajjatni li mhux daqshekk inbidlet.
Il-film juri ritratt ta’ nies indiġeni b’idejhom maqtugħin talli ma ssodisfawx lis-sinċerti tal-kummerċ tal-gomma ta’ Leopold fil-Kongo, li saru “Belġjani” minn regħba massiva u saħansitra aktar krudeltà enormi.
Issa, mitt sena wara li l-forzi intraprenditorjali tal-Belġju kienu qed jikkaġunaw l-ewwel olokawst tas-seklu 20, ejjew nikkunsidraw avvenimenti aktar riċenti daqsxejn aktar lejn in-Nofsinhar tal-istess kontinent, fejn l-Angola saret il-kapitali tad-dinja tal-amputee.
Ħafna Angolani huma nieqsa mir-riġlejn minħabba mini tal-art iffinanzjati minn dawk li jħallsu t-taxxa Amerikani hekk kif il-President Ronald Reagan faħħar il-"ġellieda tal-libertà" tal-gwerillieri. Bil-gvern tal-Istati Uniti iġorr responsabbiltà kbira għall-karnaġġjon, il-gwerra kompliet fl-għaxar snin li ġejjin. Matul perjodu ta’ 18-il xahar li spiċċa f’Marzu 1994, mietu nofs miljun ruħ fl-Angola. Nistaqsi, kemm hu probabbli li niġi mistieden “fuq il-kanali kollha tal-kejbil” biex niddiskuti b’mod ċar kwistjonijiet bħal dawn?
Fix-Xlokk tal-Asja, madwar il-kampanja tal-Laos, mill-inqas 18-il miljun bomba cluster — li tħallew warajhom mill-militar tal-Istati Uniti — jibqgħu rieqda. Huma apt li jisplodu meta jostled. "Bombies," huma msejħa. Trivjali wisq biex l-umanitarji nobbli f'Washington imorru lura u jneħħu.
Sa mill-bidu tas-snin sebgħin, il-bombi tat-tip cluster ħadu 1970 ħajja ċivili fil-Laos, fejn qed ikomplu joqtlu jew jimminaw 12,000 ruħ kull sena. Tlieta u erbgħin fil-mija tal-vittmi huma tfal.
Fl-Afganistan, fejn diversi eluf ta’ ċivili mietu għal kollox mill-bumbardamenti tal-Istati Uniti fil-ħarifa li għaddiet, ajruplani Amerikani tefgħu pjuttost ftit bombi tat-tip cluster. Il-President George W. Bush, moralizzatur akkanit, mhuwiex imfixkel li xi wħud minn dawk l-isplussivi se jfixklu jew joqtlu tfal u Afgani oħra fix-xhur u s-snin li ġejjin.
Aħfirli. Il-paragrafi ta’ qabel jaqgħu fil-kategorija ta’ “dijatribi politiċi” — frażi użata mir-rakkont tal-film tas-Sur Burns biex tirreferi għal ċerti tendenzi fis-snin ta’ wara tiegħi.
Hekk kif kont nara “Mark Twain” (fuq il-PBS f’nofs Jannar), ħajti kollha ħarġet quddiem għajnejja. Sa l-aħħar tal-film, kieku ma kontx diġà mejjet, kont ġejt ipprovdut b'ħafna inċentiv.
Tajjeb, ma kontx imbajda daqs iċ-ċint taz-zija Polly. Il-film kien jinkludi din id-dikjarazzjoni li għamilt: “Jien anti-imperjalista. Jien nopponi li l-ajkla tpoġġi d-dwiefer tagħha fuq kwalunkwe art oħra.”
Madankollu, l- udjenza tal- modernisti tas- seklu 21 ma kinitx tkun imweġġaʼ bla bżonn meta tismaʼ kliem mill- pinna tiegħi bħal dawn: “Min huma l- oppressori? Il-ftit: is-sultan, il-kapitalista u numru żgħir ta’ indokraturi u surintendenti oħra. Min huma l-oppressi? Il-ħafna: il-ġnus tad-dinja; il-personaġġi siewja; il-ħaddiema; dawk li jagħmlu l-ħobż li jieklu l-idhom artab u l-għajxien.”
Din mhix prospettiva li spiss tidher fuq it-televiżjoni. Minflok, li ma tantx ivarjaw, l-istejjer tal-aħbarijiet jirrepetu ruħhom bla tarf. Huma jġegħelni nfakkar rakkont li smajt bosta drabi fuq stagecoaches tul it-traċċa Overland, ħajt (irrakkuntat fi "Roughing It") dwar Horace Greeley u r-rikba tiegħu minn Carson City sa Placerville.
Waqt li qed nisserva li reciter aħbarijiet wieħed wara l-ieħor fuq il-kanali tal-kejbil, irrid ngħi kif għamilt darba ilu: “Ipproċedi bil-periklu tiegħek. Int tara fija t-tifrik melankoniku ta’ manhood darba sod u magnífico. X’wassalni għal dan? Dik il-ħaġa li se tgħid. Bil-mod il-mod iżda żgur, dak l-aneddot qadim ta’ għeja saħħlili s-saħħa, immina l-kostituzzjoni tiegħi, nixfet ħajti. Ħasra d-dgħufija tiegħi. Eħlesni din darba biss, u għidli dwar iż-żgħażagħ George Washington u l-hatchet żgħir tiegħu għal bidla.”
_______________________________________________
L-aħħar ktieb ta’ Norman Solomon huwa “The Habits of Highly Deceptive Media.” Il-kolonna sindakata tiegħu tiffoka fuq il-midja u l-politika.