Хамгийн сүүлд Орос улс Дэлхийн худалдааны байгууллагын хаалгыг арван жилийн эхээр тогшиж байсан. Дараа нь ихэнх хүмүүс ДХБ гэж юу болох талаар бүрхэг ойлголттой байсан тул олон нийтэд түгшүүр төрүүлээгүй. Харин томоохон корпорацууд эрс эсэргүүцэж байсан нь элсэх үйл явц удаан үргэлжилсэн шалтгаан байж болох юм.
Өнгөрсөн долоо хоногт бид Москва, Вашингтон хоёр тохиролцоонд хүрч, ДХБ-д орох зам нээлттэй байгааг сонссон. Харин гишүүнчлэлд хандах хандлага өөрчлөгдсөн. Хөрөнгийг татах, дэлхий дахинд нэвтрэх боломжийг эрэлхийлж буй корпорацууд одоо ДХБ-ын талаар эргэлзэж байна. Нийт хүн ам сандарч байгаа нь шалтгаангүй биш.
Мэдээжийн хэрэг Орос улс тус байгууллагад элсэх эсэх нь хараахан шийдэгдээгүй байна. Нэгдүгээрт, саяхан сонгогдсон Ардчилсан намаас олонхи болсон АНУ-ын Конгресс цөөн хэдэн асуудал үүсгэж болзошгүй. Хоёрдугаарт, Москватай улс төр, худалдааны маргаантай хуучин ЗХУ-ын бүгд найрамдах улс болох Молдав, Гүрж энэ үйл явцыг удаашруулж магадгүй юм. Кремлээс гаргасан тушаал болгоныг ягштал биелүүлдэггүй засгийн газрууддаа шахалт үзүүлэхийг оролдсон Оросын засгийн газар Оросын зах зээлд экспортлох уламжлалт барааг нь хааж, арилжааны бойкот бодлого хэрэгжүүлэхээр шийджээ. Хоёр зууны турш Оросын хэрэглээний нэг хэсэг байсан дарс, рашаан уснаас өөр юу ч зарж чадахгүй байгаа эдгээр эдийн засагт энэ нь хүнд цохилт болсон юм. Одоо хоёр бүгд найрамдах улс хариу арга хэмжээ авах боломжтой. ДХБ-ын гишүүдийн хувьд тэд шуугиан дэгдээж, ОХУ-ын бүтээгдэхүүнд шударга хандахыг шаардаж, Москваг ДХБ-д гишүүнээр элсүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэхийг шаардахыг нэлээд хичээж байна.
Гэсэн хэдий ч энэ нь томоохон асуудал болохгүй. Кремль “олон улсын зуучлал”-ыг эрэлхийлэхээр шийдэмгий байна. Бодит байдал дээр энэ нь АНУ, Европын холбооноос Гүрж, Молдав улсад шахалт үзүүлж, гомдлоо амаа хамхихыг шаардана гэсэн үг юм. Хэрэв барууны гүрнүүд Оросыг ДХБ-ын шинэ гишүүнээр элсүүлэхэд үнэхээр хэрэгтэй бол үнэхээр тийм байх болно.
Кремль дэх төрийн албан хаагчдын сэтгэл санаа үнэхээр сайхан байна. Тэд “бусдын адил улс” болох зорилгодоо ойртсон бололтой. Өнөөг хүртэл Орос улс ДХБ-аас гадуур цорын ганц томоохон эдийн засаг байсан. Үүнийг засах ёстой! Оросын компаниуд дэлхий дахинд гарах боломжтой болсон. ДХБ-д элсэх нь тэдний өргөжин тэлэх сайн талтай. Тийм ч учраас ДХБ-ыг эсэргүүцсэн компаниуд дууслаа.
Олон нийтэд тийм ч энгийн зүйл биш.
Либерал эдийн засагчид дахин сэтгэл засалчийн үүрэг гүйцэтгэж, биднийг тайвшруулахыг оролдож байна. Орос улс аль хэдийн ДХБ-ын гишүүн болсон юм шиг аашилж байгаа тул үүнээс ч дордохгүй гэж тэд хэлж байна. Мөн 2012 он хүртэл үргэлжлэх шилжилтийн үе байх тул дасан зохицох хугацаа бий.
Арван жилийн эхэнд протекционист арга хэмжээнүүд нь Орос дахь барууны компаниудын автомашин, хүнсний үйлдвэрлэл, гэр ахуйн хэрэгслийн үйлдвэрлэлд хурдацтай өсөлтийг бий болгосон. Бүх алдартай автомашины брэндүүд одоо Орост үйлдвэрлэгдэж байна: Volkswagem ба BMW, Ford ба GM, Toyota, Hyundai, бүгд энд байна. Гэсэн хэдий ч хүн бүр мэддэг: хэрэв протекционист тариф байхгүй бол Москвагийн Fords болон Hyundai машинууд Ростов мужийн Санкт-Петербург, Таганрогоос ирэхгүй, харин Турк эсвэл Хятадаас ирдэг.
1998 онд рублийн ханш уналтад орсноор импортыг орлох үйл ажиллагаа эхэлсэн. Импорт уналтад ороход зах зээлд эзлэх хувийг хэвээр үлдээхийг хүссэн гадаадын компаниуд үйлдвэрлэлээ тус улсад шилжүүлэхээс өөр аргагүй болсон. ОХУ-ын цалин хамгийн бага түвшинд байгаа нь тийм ч тааламжгүй хэтийн төлөв байсангүй. Үүнээс хойшхи он жилүүдэд дундаж давхаргын орлого, хэрэглээний өсөлт ажиглагдаж байна. Ажилчдын цалин ч мөн адил өсч эхэлсэн нь хэрэглэгчдийн тасралтгүй өсөлтийг өдөөж, эрэлтийг тогтвортой байлгахад тусалж, эдгээр шинэ аж ахуйн нэгжүүдийн өсөлтийг хадгалсан. Гэвч шилжилтийн үеийн дараа ДХБ-ын хэмжээнд үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэхийн тулд өрсөлдөөн нэмэгдэх ёстой. Энэ нь цалинг бууруулна гэсэн үг.
Гэсэн хэдий ч энэ бол асуудлын зөвхөн нэг хэсэг юм. ОХУ-ын эдийн засгийн өсөлт, хэрэглээний өсөлт, цалингийн өсөлт зэрэг нь газрын тосны үнэ өндөр байгаатай холбоотой. Эдгээр үнэ үүрд үргэлжлэх үү? Энэ нь өөрөө тодорхой биш юм. Дэлхийн зах зээл дээрх газрын тосны үнэ түүхэндээ 10-12 жилийн мөчлөгтэй байдаг. Энэ нь ДХБ-ын шаардлагууд бүрэн хэрэгжиж эхлэхтэй зэрэгцэн нефтийн долларын урсгал зайлшгүй буурах магадлалтай гэсэн үг юм. Зөөлөн буулт байхгүй болно.
Фордын үйлдвэрчний эвлэлийн удирдагч Алексей Этманов надад хэлэхдээ цалин нь компанийн үйлдвэрлэлийн зардлын 2.5 орчим хувийг эзэлдэг нь Латин Америкийн стандартад ч бага байна. Гэхдээ Африк эсвэл Азийн зарим хэсэгт хүмүүс үүнээс ч бага цалинтай ажиллах болно.
Форд бол Оросын хөдөлмөрийн хөдөлгөөний амжилтын түүх гэдгээрээ алдартай. Хэд хэдэн ажил хаялт, хөдөлмөрийн маргааны дараа ажилчид нөхцөл байдлаа сайжруулж чадсан. Хэрэв Фордын ажилчид зардлынхаа цалингийн хэсгийг одон орны 3 хувь хүртэл өсгөж чадвал яах вэ? Ажилчид нь түүний гол үйлчлүүлэгч байх ёстой гэсэн Хенри Фордын хэлснийг удирдлага санаж байгаа байх гэж та бодож байна.
Гэхдээ ДХБ-ын үндсэн зорилго бол эдгээр холбоог таслах явдал юм. Дундаж давхаргын өсөн нэмэгдэж буй эрэлт хэрэгцээ нь ядуу буурай орнуудад боолын хөдөлмөрийг мөлжлөгөөр хангана. Үйлдвэрлэлээ хаах аюулын дор манай ажилчдын олсон ашгийг хураах болно. Өнөөдөр Форд, Хьюндай, БМВ нар Орост заръя гэвэл Орост үйлдвэрлэх ёстой. Гэвч ДХБ-ын дүрэм хүчин төгөлдөр болмогц энэ байдал өөрчлөгдөнө.
Өмнө нь Сергей Витте, Петр Столыпин зэрэг Оросын либералууд өөрсдийгөө орхих нь Оросын аж үйлдвэрийг үхэлд хүргэх болно гэдгийг ойлгодог тул протекционист бодлого баримталдаг байв. Дотоодын зах зээлийг хамгаалах нь Япон, дараа нь Өмнөд Солонгосын аж үйлдвэрийн өсөлтийн салшгүй хэсэг байв. Түүхээс харахад АНУ-д үйлдвэржилт нь мөн протекционист бодлогод тулгуурласан байдаг.
Эдгээр орнуудын аж үйлдвэрийн хөгжил нь ерөнхийдөө амьжиргааны түвшин буурах биш харин өсөлт дагалдаж ирсэн бөгөөд цалингийн өсөлт нь ихэвчлэн хөдөлмөрийн хүчтэй хөдөлгөөнөөс үүдэлтэй байдаг. Харин ДХБ-ын гол зарчим бол өрсөлдөх чадвар нэрийн дор цалин хөлс, нийгмийн “тэтгэмж”-ийг бууруулах явдал юм. ДХБ бол зөвхөн тодорхой эдийн засгийн бодлого баримталдаг байгууллага биш, ангийн дайны гол элемент юм.
Элитүүдэд ашигтай зүйл нь нийгэмд бүхэлдээ ашиггүй байдаг. Байгалийн баялгийн монополь нь Орост хөрөнгөтний хөгжилд хүргэдэг бөгөөд тэдний албан тушаалтнуудтай харилцах харилцаа нь олигархи засгийн газрын үндэс суурийг бүрдүүлдэг. Гэвч энэ эрх баригч анги үндэсний соёл, тэр байтугай аж үйлдвэрийг төдийлөн сонирхдоггүй. Үндэсний соёлыг Большой театрт үнэтэй сэргээн засварлах замаар сольж, үйлдвэрийг гадаадынханд өгөх болно. Нөхцөл байдал өөрчлөгдөж, тэр гадаадынхан үйлдвэрээ хааж, Хятад руу үйлдвэрлэлээ шилжүүлбэл зүгээр. Тэднийг явуул