Dị ka oké mmiri ozuzo nke anya mmiri agụ iyi na-ejupụta ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Ụwa, a na-ebelata akụkọ ihe mere eme. Ihe karịrị otu ọgbọ gara aga, Afghanistan meriri nnwere onwe ya, nke United States, Britain na "ndị enyi" ha bibiri.
Na 1978, otu ntọhapụ nke ndị People's Democratic Party of Afghanistan (PDPA) na-edu kwaturu ọchịchị aka ike nke Mohammad Dawd, nwa nwanne Eze Zahir Shar. Ọ bụ mgbanwe na-ewu ewu nke ukwuu nke tụrụ ndị Britain na ndị America n'anya.
Ndị nta akụkọ si mba ofesi na Kabul, kọrọ New York Times, O juru ha anya ịhụ na "ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ onye Afghanistan ọ bụla ha gbara ajụjụ ọnụ kwuru na obi dị ha ụtọ maka ọchịchị ahụ". Nke Wall Street Journal kọrọ na “mmadụ 150,000… mere ngagharị iwe iji sọpụrụ ọkọlọtọ ọhụrụ… ndị sonyere na ya nwere ezigbo ịnụ ọkụ n'obi.”
The Washington Post kọrọ na "Afghanistan iguzosi ike n'ihe nye gọọmentị enweghị ike ịjụ ajụjụ." Secular, modernist na, ruo n'ókè dị ukwuu, onye na-elekọta mmadụ, gọọmentị kwupụtara mmemme nke mgbanwe ọhụụ nke gụnyere ikike nha anya maka ụmụ nwanyị na ndị pere mpe. A tọhapụrụ ndị mkpọrọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị, kpọọkwa faịlụ ndị uwe ojii ọkụ n'ihu ọha.
N'okpuru ọchịchị eze, ndụ ndụ dị iri atọ na ise; otu n'ime ụmụaka atọ nwụrụ mgbe ọ bụ nwata. Pasent 90 nke ndị bi na ya agụghị akwụkwọ. Gọọmentị ọhụrụ webatara nlekọta ahụike n'efu. Emalitere mgbasa ozi ịgụ na ide.
Maka ụmụ nwanyị, uru ahụ enweghị ihe mbụ; Ka ọ na-erule ngwụsị 1980, ọkara ụmụ akwụkwọ mahadum bụ ụmụ nwanyị, na ụmụ nwanyị mejupụtara 40 pasent nke ndị dọkịta Afghanistan, pasent 70 nke ndị nkuzi ya na pasent 30 nke ndị ọrụ obodo.
Mgbanwe ndị ahụ siri nnọọ ike nke na ha nọgidere na-echeta ndị rite uru na ya. Saira Noorani, bụ́ dọkịta na-awa nwanyị nke gbapụrụ Afghanistan na 2001, chetara:
“Nwa agbọghọ ọ bụla nwere ike ịga ụlọ akwụkwọ sekọndrị na mahadum. Anyị nwere ike ịga ebe anyị chọrọ ma yiwe ihe masịrị anyị… Anyị na-aga na cafes na sinima iji hụ ihe nkiri India kacha ọhụrụ na Fraịde…… "
Maka United States, nsogbu dị n'ọchịchị PDPA bụ na Soviet Union kwadoro ya. N'agbanyeghị nke ahụ, ọ bụghị "nwa nkịta" ahụ a na-akwa emo na West, ọ bụghịkwa nkwekọ megide ọchịchị eze "Soviet kwadoro", dịka ndị nta akụkọ America na Britain kwuru n'oge ahụ.
Onye Odeakwụkwọ Ọchịchị nke Onye isi ala Jimmy Carter, bụ́ Cyrus Vance, mesịrị dee n’ihe ndekọ ya, sị: “Anyị enweghị ihe àmà ọ bụla na-egosi na Soviet jikọrọ aka ná ndọrọ ndọrọ ọchịchị ahụ.”
N'otu ọchịchị ahụ bụ Zbigniew Brzezinski, Onye Ndụmọdụ Nchebe Obodo Carter, onye Poland. kwagara na onye na-emegide ọchịchị Kọmunist na onye na-eme omume rụrụ arụ nke mmetụta na-adịgide adịgide na ndị isi America gwụchara naanị na ọnwụ ya na 2017.
Na 3 Julaị 1979, ndị America na ndị omeiwu amaghị, Carter nyere ikike $500 nde mmemme "ihe nzuzo" ịkwatu ọchịchị ụwa mbụ na nke na-aga n'ihu nke Afghanistan. Nke a bụ koodu-aha nke CIA Operation Cyclone.
Nde $500 ahụ zụtara, nyekwa aka ma jikwaa otu ìgwè ndị na-anụ ọkụ n'obi ebo na okpukpe a maara dị ka ndị mujahedin. N'akụkọ ihe mere eme nke ọkara ya, Washington Post onye nta akụkọ Bob Woodward dere na CIA ji nde $70 mee ihe iri ngo naanị. Ọ kọwara nzukọ dị n'etiti onye ọrụ CIA a maara dị ka "Gary" na onye agha a na-akpọ Amniat-Melli:
"Gary debere otu ùkwù ego na tebụl: $500,000 n'ụkwụ otu ụkwụ nke ụgwọ $100. O kwenyere na ọ ga-adọrọ mmasị karịa $ 200,000 mbụ, ụzọ kachasị mma isi kwuo na anyị nọ ebe a, anyị dị oke njọ, ego a bụ, anyị maara na ị chọrọ ya ... Gary ga-ajụ n'isi ụlọ ọrụ CIA ma nweta $10 nde ego. ”
N'ịbụ ndị e nwetara site na ụwa ndị Alakụba nile, a zụrụ ndị agha nzuzo America n'ogige ndị dị na Pakistan nke ndị ọgụgụ isi Pakistan, CIA na Britain MI6 na-agba. Akpọrọ ndị ọzọ n'ọrụ n'ụlọ akwụkwọ kọleji Islam dị na Brooklyn, New York - n'ihu ụlọ Twin Towers ga-emebi emebi. Otu n'ime ndị a na-ewekọrọ ọrụ bụ onye injinia Saudi a na-akpọ Osama bin Laden.
Ebumnobi ya bụ ịgbasa okpukpe ụgha na Central Asia na imebi ma mechaa bibie Soviet Union.
N'August, 1979, Ụlọ ọrụ Embassy US na Kabul kọrọ na "mmasị ndị United States ka ukwuu… ga-eje ozi site na njedebe nke ọchịchị PDPA, n'agbanyeghị ihe ndọghachi azụ ọ bụla nke a nwere ike ịpụta maka mgbanwe mmekọrịta ọha na eze na akụ na ụba n'ọdịnihu na Afghanistan. "
Gụgharịa okwu ndị dị n'elu ka m depụtara. Ọ bụghị mgbe niile ka a na-akọwapụta ebumnobi mkparị dị otú ahụ nke ọma. US na-ekwu na gọọmentị Afganistan na-aga n'ihu n'ezie na ikike ụmụ nwanyị Afghanistan nwere ike ịga hell.
Ọnwa isii ka e mesịrị, ndị Soviet mere njem ha na-egbu egbu na Afghanistan na nzaghachi maka iyi egwu jihadist nke America mepụtara n'ọnụ ụzọ ha. Ejiri ngwa agha Stinger nke CIA wetara wee mee ememe dị ka "ndị na-alụ ọgụ nnwere onwe" nke Margaret Thatcher kwuru. mujahedin mechara chụpụ ndị agha Red Army na Afghanistan.
Na-akpọ onwe ha Northern Alliance, ndị mujahedin Ọ bụ ndị isi agha bụ́ ndị na-achịkwa ahịa heroin ma na-atụ ụmụ nwanyị ime obodo ụjọ. Ndị Taliban bụ otu akụkụ dị oke ọcha, ndị mullahs yi uwe ojii ma taa ahụhụ ndị ohi, ndina n'ike na igbu ọchụ mana chụpụrụ ụmụ nwanyị na ndụ ọha.
N'afọ ndị 1980, akpọtụrụ m otu Revolutionary Association of the Women of Afghanistan, nke a maara dị ka RAWA, bụ ndị gbalịrị ime ka ụwa mara ahụhụ nke ụmụ nwanyị Afghanistan. N'oge ndị Taliban, ha zoro igwefoto n'okpuru ha burqas iji gosi ihe ngosi arụrụ arụ, ma mee otu ihe ahụ iji kpughee obi ọjọọ nke ndị Western na-akwado mujahedin. "Marina" nke RAWA gwara m, "Anyị wegara ndị otu mgbasa ozi bụ isi, mana ha achọghị ịma ...."
N'afọ 1996, ọchịchị PDPA nwere nghọta merichara. Onye isi ala, Mohammad Najibullah, agaala United Nations ịrịọ maka enyemaka. Mgbe ọ lọtara, a kwụgburu ya n'ọkụ okporo ámá.
Lord Curzon kwuru na 1898, sị: “Ana m ekwupụta na [mba] dị na bọọdụ chess, bụ́ nke a na-akpọ nnukwu egwuregwu maka ịchị ụwa.”
Viceroy nke India na-ezo aka karịsịa na Afghanistan. Otu narị afọ ka e mesịrị, praịm minista Tony Blair ji okwu dịtụ iche mee ihe.
"Nke a bụ oge ijide," ka o kwuru na-esochi 9/11. “Kaleidoscope a maa jijiji. Iberibe ndị ahụ na-aga n'ihu. N'oge na-adịghị, ha ga-edozi ọzọ. Tupu ha emee, ka anyị nyegharịa usoro ụwa a gbara anyị gburugburu.”
Na Afghanistan, ọ gbakwụnyere nke a: "Anyị agaghị apụ apụ [ma hụ na] ụzọ ụfọdụ pụọ na ịda ogbenye bụ ịdị adị gị nhụsianya."
Blair kwughachiri onye ndụmọdụ ya, President George W. Bush, onye gwara ndị ogbunigwe ya sitere na Oval Office: "Ndị a na-emegbu emegbu nke Afghanistan ga-amata mmesapụ aka nke America. Ka anyị na-eti ebumnobi ndị agha, anyị ga-ahapụkwa nri, ọgwụ na ihe enyemaka nye ndị agụụ na-agụ na nhụjuanya…“
Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ okwu ọ bụla bụ ụgha. Mkwuwapụta nchegbu ha bụ echiche obi ọjọọ maka obi ọjọọ nke alaeze ukwu "anyị" nọ n'Ebe Ọdịda Anyanwụ adịghị aghọta nke ahụ.
N'afọ 2001, e tiri Afghanistan ihe ma dabere na convoy enyemaka mberede si Pakistan. Dịka onye nta akụkọ Jonathan Steele siri kọọ, mwakpo ahụ kpatara ọnwụ ihe dị ka puku mmadụ iri abụọ n'ụzọ na-apụtaghị ìhè n'ihi na ihe e ji enyere ndị ụkọ mmiri ozuzo kwụsịrị na ndị mmadụ gbapụrụ n'ụlọ ha.
Ọnwa iri na asatọ ka e mesịrị, ahụrụ m bọmbụ ụyọkọ ndị America na-agbawabeghị n'ime mkpọmkpọ ebe nke Kabul bụ ndị a na-echekarị maka ngwugwu enyemaka edo edo nke sitere na ikuku. Ha kụpụrụ ụkwụ na ụkwụ na-eri nri, ụmụaka agụụ na-agụ.
N’ime obodo Bibi Maru, ahụrụ m otu nwaanyị a na-akpọ Orifa ka o gburu ikpere n’ala n’ili di ya, bụ́ Gul Ahmed, onye na-akpa ákwà kapet, na mmadụ asaa ndị ọzọ n’ezinụlọ ya, gụnyere ụmụaka isii, na ụmụaka abụọ e gburu n’akụkụ ha.
Ụgbọ elu F-16 America esiwo na mbara igwe na-acha anụnụ anụnụ pụta wee tụba bọmbụ Mk82 500-paụnd n'elu apịtị, nkume na ụlọ ahịhịa Orifa. Orifa anọghị ya n'oge ahụ. Mgbe ọ lọtara, ọ chịkọtara akụkụ ahụ ya.
Ọnwa ole na ole ka e mesịrị, otu ndị America si Kabul bịa ma nye ya envelopu nwere ndetu iri na ise: ngụkọta nke dollar 15. O kwuru, sị: “Dollar abụọ maka ezinụlọ m ọ bụla gburu.
Mwakpo nke Afghanistan bụ aghụghọ. Na mbido 9/11, ndị Taliban chọrọ ịwepụ onwe ha na Osama bin Laden. Ha bụ, n'ọtụtụ akụkụ, onye ahịa America nke ndị nchịkwa Bill Clinton mere ọtụtụ nkwekọrịta nzuzo iji kwe ka ụlọ ọrụ ụlọ ọrụ mmanụ US wuo pipeline gas gas dị ijeri $3.
Na nzuzo dị elu, a kpọrọ ndị isi Taliban òkù ka ha bịa na US ma bụrụ onye isi oche nke ụlọ ọrụ Unocal n'ụlọ obibi Texas ya na ndị CIA n'isi ụlọ ọrụ ya na Virginia. Otu n'ime ndị na-eme nkwekọrịta ahụ bụ Dick Cheney, mgbe e mesịrị George W. Bush's Vice-President.
Na 2010, m nọ na Washington wee mee ndokwa ịgba ajụjụ ọnụ onye isi nke oge nhụjuanya nke Afghanistan nke oge a, Zbigniew Brzezinski. Agwara m ya akwụkwọ akụkọ ndụ ya nke o kwetara na nnukwu atụmatụ ya maka ịbịaru ndị Soviet na Afghanistan kere " ole na ole kpalitere ndị Alakụba".
"Ị nwere akwa ụta ọ bụla?" Ajụrụ m.
“Akwa akwa! Nwute! Gịnị na-akwa ụta?”
Mgbe anyị na-ekiri ihe egwu dị ugbu a na ọdụ ụgbọ elu Kabul, ma na-ege ndị nta akụkọ na ndị ọchịagha nọ na ụlọ ọrụ TV dị anya na-akwa ákwá maka iwepụ "nchebe anyị", ọ bụghị oge ịge ntị n'eziokwu nke oge gara aga ka nhụjuanya a niile ghara ime. ọzọ?
Ihe nkiri John Pilger 2003, Breaking the Silence, dị maka ilele na http://johnpilger.com/videos/
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye