Ebe ọ bụ na Hugo Chavez nke Venezuela tụrụ aro ka a kagbuo otu pati 24 na-akwado ọchịchị ya na nguzobe otu pati na Disemba 15, 2007, enweela ọtụtụ arụmụka n'etiti ndị otu metụtara. Dị ka Chavez si kwuo, otu United Socialist Party of Venezuela (PSUV) a tụrụ aro ga-ejikọta ndị niile na-akwado ya n'otu ọkọlọtọ iji lụso ịrọ òtù, esemokwu na nrụrụ aka ọgụ. 13 n'ime otu ndị a, gụnyere otu ndị a ma ama dịka Chavez's own Fifth Republic Movement (MVR), kwetara na ntinye. Ndị ọzọ, dị ka Communist Party of Venezuela (PCV), Anyị nwere ike (PODEMOS), na Fatherland for All (PPT), rịọrọ ka e nyekwuo oge iji arụrịta ụka n'atụmatụ na tụlee ya na-abịa congresses.
Na mpụga otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị, enweela echiche dị iche gbasara nkwupụta Chavez. Ụfọdụ ndị nwere ọgụgụ isi akatọọla ihe ha na-ahụ dị ka ụzọ mpako si Chavez kwupụta ọkwa ya gbasara pati ọhụrụ ahụ kama itinye ya maka arụmụka. Ụfọdụ ndị isi nke otu obodo akwadola atụmatụ ọhụrụ a ebe ndị ọzọ megidere echiche ahụ. N'ụzọ doro anya, ajụjụ gbasara ọtụtụ na nsonye dị na egwuregwu ebe a. Ma ihe dịkwa n'ihe ize ndụ bụ ọrụ na mkpa nke usoro pati ahụ n'ime mmegharị maka mgbanwe mmekọrịta ọha na eze n'ofe mpaghara ahụ. Chavez's MVR egosila na ọ nwere nkwado pere mpe karịa nke ndị Kọmunist Party na Cuba, ndị Sandinistas na Nicaragua ma ọ bụ FMLN na El Salvador nwere n'oge gara aga. Otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọ dị mkpa na mpaghara Latin America nke oge a?
Nsogbu ụgwọ nke 1980s mere ka ndị otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọdịnala na ụlọ ọrụ ọrụ ike na ntọala nke ụdị mmepe mba, dị ka nke metụtara Import Substitution Industrialization (ISI). Na mgbanwe ndị sochirinụ nke steeti Venezuelan mere, a kagburu n'ihu n'ihu n'ihu n'ihe owuwu pati etiti agbakọtara. N'afọ 1984, Onye isi ala Jaime Lusinchi kere Commission President for Reform of the State (COPRE), bụ nke kwadoro mgbanwe n'ime otu pati; usoro nhoputa ndi ochichi na-adighi nma, ebe ndi nhoputa ndi ochichi na-ahọrọ ndi nhoputa ndi ochichi n'otu n'otu ma e jiri ya tụnyere usoro gara aga nke ndepụta mechiri emechi na ntuli aka; ntụli aka nke ndị gọvanọ na ndị isi obodo; nhazigharị ikpe; na ịnyefe ikike site n'aka gọọmentị etiti gaa na mpaghara mpaghara na nke ime obodo. E meriri atụmatụ ndị a na mbụ na Congress, ma n'ikpeazụ na 1988 ndị omebe iwu nke mba kwadoro nhọpụta ndị isi obodo kpọmkwem, nkwenye nke usoro ntuli aka nke ndị otu agwakọtara, na iwu maka ịgbazinye ego na nchịkwa ego. N'agbanyeghị mgbanwe ndị a nwere oke, dịka ndị isi otu pati mba ahụ jisiri ike na-achịkwa usoro nke ịchịisi.
N'etiti etiti afọ iri itoolu bụ oge nsogbu na enweghị ntụkwasị obi. Mgbe ọgba aghara e mere n'okporo ámá nke 1989, nke a maara dị ka Caracazo, a kparịrị òtù ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọdịnala ọzọ, ka ebe ọhụrụ ndị ọchịchị na-ewu ewu si pụta. N'ikwekọ na nkwalite mmekọrịta ọha na eze na-eto eto na barios n'oge mmalite 1990s, Chavez haziri otu nzuzo radical group n'ime ndị agha a maara dị ka Movimiento Bolivariano Revolucionario 200 (MBR-200) na na February na Nọvemba 1992 ọ duru ndị agha abụọ. Na Disemba 1998, a họpụtara Chavez ka ọ bụrụ onyeisi oche, na-akwado ndị otu ndọrọndọrọ ọchịchị nke akpọrọ Patriotic Front, nke MVR na-edu. Site na mbido enwere ndoro-ndoro ochichi na esemokwu n'etiti pati pro-Chavez, ma o doro anya na nkwado ha na ntuli aka bụ nke sitere na mkpakọrịta ha na ndị ọchịchị charismatic Chavez.
N'ime mkpọsa ntuli aka nke Nọvemba 2006 mgbe ndị na-akwado Chavez kpọkọtara ka emee ya ka a họpụta ya na Disemba 3, nkatọ na-abawanye ụba nke ọrụ ndị otu pro-Chavez na-arụ, ọkachasị n'etiti ngalaba ama ama. E boro pati ndị a ebubo na ha na-arụ ọrụ ọchịchị na nrụrụ aka site n'aka ndị na-ewu ewu, na-etinye aka na ahịa ahịa, ha enweghị usoro nke ọchịchị onye kwuo uche ya, na ha enweghị ike imekọ ihe ọnụ n'ofe otu. Ndị agha pati enweghị ike ịmalite mmekọrịta bara uru na ndị nkịtị n'ihi na ha anaghị etinye aka na ọrụ obodo. Dị ka otu onye na-ekiri ihe nkiri kwuru, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-enwe mgbakọ ha n'ọnụ ụlọ ọgbakọ nke ụlọ oriri na ọṅụṅụ ndị pụrụ iche, ọ bụghị n'ebe a na-adọba ụgbọala, n'ụlọ ọrụ mmepụta ihe, ma ọ bụ n'èzí.
Ntuli aka n'oge na-adịbeghị anya nwere ọtụtụ myirịta na ntuli aka ncheta nke 2004, mgbe ndị mmadụ chịkọtara imeri atụmatụ nke ndị mmegide chụpụrụ Chavez n'ọchịchị. Ọ bụ ezie na MVR dara n'ịhazi ndị mmadụ na barrios, ike na-akpata mgbasa ozi pro-Chavez sitere n'aka ndị na-akwado obodo a haziri ahazi, bụ ndị malitere mgbasa ozi ike ịdebanye aha na ịchịkọta ndị ntuli aka ịtụ vootu na referendum. N'otu aka ahụ, n'oge ntuli aka nke December 2006, òtù dị iche iche nke obodo wepụtara mgbasa ozi ntuli aka nke ha, nwee mgbakọ, ma mee mkpọsa n'èzí n'òtù ndọrọ ndọrọ ọchịchị. N'akụkụ ụfọdụ a ma ama dị ka La Vega, nnọkọ oriri na ọṅụṅụ na-ejupụta n'esemokwu na ịrọ òtù nke mere na ha kewapụrụ ọtụtụ ndị nkịtị. Mgbasa mgbasa ozi nhoputa ndi ochichi, dika referendum, gara nke ọma n'ihi mbọ nke ndi otu obodo, ebe ndi otu ndọrọndọrọ ọchịchị nọrọ n'akụkụ. Ụfọdụ na-arụ ụka na ndị isi ọchịchị hụrụ mwepu a na-arị elu nke ndị mmadụ na pati ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nkwupụta nke Chavez nke otu pati dị n'otu bụ otu ụzọ isi gbochie ịrọ òtù na esemokwu nke pati ahụ.
A ga-ahụkwa nkwupụta nke otu pati dị n'otu n'ihe gbasara mkpebi ndị ọzọ e mere na ntuli aka ahụ, ebe Chavez ji pasent 63 nke votu merie. Chavez kwuru maka inyefe ike karịa na kansụl obodo, dị ka otu mpaghara mpaghara nke ezinụlọ 200 '400. Ebe ọ bụ na o kwuputara ọkwa ahụ na February 2006 iji wepụta ego ka ukwuu n'aka ndị kansụl obodo, ndị bi na Caracas na-ezukọ na mgbakọ iji kparịta nhazi nke kansụl obodo nke ha na ịhazi obere ndị ọrụ. Nhazi nke kansụl obodo yiri ka ọ na-emegide echiche ahụ na Venezuela na-aga n'ihu n'ịgbasawanye ike na itinye uche nke ike na ọnụ ọgụgụ nke Chavez. Kama nke ahụ, ihe a na-emesi ike dị ka ọ bụ ịmepụta ngalaba na-akwado onwe ya nke ike a ma ama nke na-akọwapụta na steeti site na otu nrụzigharị nke na-ejikọta ya na mgbọrọgwụ ahịhịa.
Mana ụfọdụ otu obodo akatọọla echiche otu pati dị n'otu. Otu onye nhazi na La Vega hụrụ nchikota nke otu niile n'okpuru otu ọkọlọtọ dị ka ụzọ ndị ọkachamara ga-esi mee ka ike ha dịkwuo n'ime mgbanwe mgbanwe, na nke a ga-enye ọbụna ihe mgbochi ka ukwuu maka mmegharị ndị na-ewu ewu iji kwalite atụmatụ ha. Ọ bụghị echiche nke otu pati dị n'otu bụ nsogbu, kama ọ bụ ụzọ a na-esi arụ otu a: site n'ikike onye isi ala site n'elu ala, na site n'aka ndị isi ụlọ ọrụ na pati rụrụ arụ kama site n'aka ndị na-akwado obodo.
Otu ihe atụ nke otu pati nke yiri ka ọ na-enwe mmetụta dị ukwuu n'etiti ndị na-akwado obodo Venezuelan bụ otu Movement Towards Socialism (MAS) na Bolivia. MAS bụ mkpokọta aka ekpe ọdịnala, yana ndị Bolivia na-ewu ewu na ụmụ amaala, gụnyere ndị ọrụ, ndị ọrụ ugbo, otu ụmụ amaala ala dị larịị na ugwu ugwu, yana mmegharị mmekọrịta ọha na eze dị ka Movement of the Landless. MAS chịkọtara njikọta nke otu ndị a na ngagharị iwe mba na-aga nke ọma megide ịweghasị ihe onwunwe nke eke, yana n'oge edegharịgharị iwu hydrocarbons. Na Maachị 2005, MAS haziri ọgụ na mgbochi yana otu ndị ọzọ, na-amanye onye isi ala Carlos Mesa ịgba arụkwaghịm. Ha mere mkpọsa nke ọma n'ime Disemba 2005 ịhọpụta onye ndu amaala Evo Morales dịka onye isi ala. Ndị na-akwado MAS chọrọ iwulite otu ahụ site na mgbada site na itinye aka na mgba siri ike. Ha jiri fọm otu pati dị ka ụzọ isi wulite njikọ aka, dịka ụgbọ ntuli aka, yana ụzọ isi tinye aka na ụlọ ọrụ.
N'iburu n'uche nsogbu dị egwu na elitism nke ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị Venezuelan, ọ dị ka ọ ga-esi ike ịmegharị ha ka ha bụrụ otu ọhụrụ n'usoro nke Bolivia's MAS. Kama, ihe onye nhazi sitere na La Vega tụrụ aro bụ na mmegharị mmekọrịta mmadụ na ibe ya nwere ike wulite ntọala site na ọgbakọ ọgbakọ ma jiri nke a mebie ikike nke ndị otu ahụ.
Mkparịta ụka banyere ọrụ nke ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na mmegharị maka mgbanwe mmekọrịta ọha na eze abụghị nanị na Venezuela. N'oge mbụ nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ndị otu na ndị otu na-arụ ọrụ na-enwe ike iru ma na-anọchite anya nnukwu mpaghara, ha nwere mmetụta na ime usoro iwu na ọkwa dị iche iche, ma nwee ike ịmepụta njikọ nke mba na mba iji kwado mgba ndị ọrụ. Mana ka oge na-aga, ọtụtụ n'ime ihe owuwu ndị a aghọwo ndị siri ike na ndị na-adịghị anabata ihe ndị mpaghara ha chọrọ. N'iburu n'uche njirimara kachasị nke ndị ọrụ; mkpa nke agbụrụ, agbụrụ, na okike na-eto eto; na ngbanwe site na ụlọ ọrụ mmepụta ihe gaa na barrio dị ka saịtị maka nhazi, ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na otu ndị ọrụ egosila na ọ bụ ihe mgbe ochie na enweghị mgbanwe. Ọchịchị ha na etiti etiti ha dị iche na ụzọ ọchịchị onye kwuo uche ya nke mgbakọ na-ewu ewu na-arụ ọrụ na mpaghara ndị ewu ewu. Ka a sịkwa ihe mere ụdị mgba kachasị ọhụrụ na-apụta ọ bụghị site na ndọrọ ndọrọ ọchịchị kama n'ụdị dị ka redio obodo, òtù ndị ọrụ na-arụ ọrụ n'ime obodo, mgbakọ ndị agbata obi na ụlọ ọrụ ndị a gbakere agbake.
Iwulite ụzọ ọhụrụ nke nrụgide ụlọ ọrụ, njikọ aka, na njikọ ọhụrụ n'etiti òtù ndị a ma ama na steeti abụghị ọrụ dị mfe. N'ikpeazụ, ọ dị obere ma ọ na-ewe ụdị otu pati dị n'otu ma ọ bụ Bolivia-dị ka MAS ma dabere karịa na nguzozi nke ndị agha dị njikere ịhazi ndị mmadụ na ntọala iji gosipụta ọchịchị onye kwuo uche ya na obodo ha, na ịmepụta njikọ obodo na obodo site na. ala elu.
Sujatha Fernandes: [email protected]
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye