Kedu ihe ma ọ bụrụ na, site na mmalite, onye ọ bụla gburu na agha Iraq na Afghanistan ka e liri n'otu nnukwu ili ozu nke ndị America na-enweta ngwa ngwa? Ọ ga-eme ka ọgụ ahụ kwụsị ngwa ngwa ma ọ bụrụ na anyị ga-ahụ ọtụtụ narị puku okwute ili, ndị agha na ndị nkịtị, na-agbasa ugwu na ugwu, ubi ruo ubi, n'ofe ala anyị?
Achọpụtara m onwe m na-eche banyere nke a n'oge na-adịbeghị anya ka m na-eleta warara dị warara nke dị n'ebe ugwu France na Belgium nke nwere ọnụ ọgụgụ kasị ukwuu nke ili ụmụ okorobịa n'ụwa. Nke a bụ Western Front ochie nke Agha Ụwa Mbụ. Taa, ọ bụ ebe izu ike ikpeazụ maka ọtụtụ nde ndị agha. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọkara ahụ ha, bụ́ ndị ihe dị ka narị nde 700 ogbunigwe na mgbọ ogbunigwe ndị a gbara n'ebe a n'agbata 1914 na 1918 tụbara n'iberibe ndị a na-apụghị ịmata, dina n'ili ndị a na-amaghị ama; ndị fọdụrụ na narị otu narị na narị otu narị ili ndị agha, ka a na-eji nlezianya na-edozi ma na-akpụ ahịhịa, ahịrị nkume ndị a na-ahazi nke ọma ma ọ bụ obe na-ekpuchi akụkụ ugwu na ala ahịhịa.
Guzo n'elu ugwu n'otu n'ime saịtị ndị kacha egbu egbu - Ypres, the Somme, Verdun - ma ị nwere ike ịhụ ihe ruru ọkara iri na abụọ ili ozu, nnukwu na obere, gbara gị gburugburu. N'otu aka ahụ, Tyn Cot na Belgium, e nwere ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ 12,000 British, Canada, South Africa, Australian, New Zealander, na West India ili.
Kwa afọ, ọtụtụ nde mmadụ na-aga n'ili na ncheta nke Western Front, na-ahapụ okooko osisi na foto nke ndị ikwu nwụrụ anwụ ogologo oge. A na-etukarị ihe ncheta na ihe ncheta ndị ahụ ma bụrụ ndị a na-apụghị ịlụ agha n'ụzọ dị ịrịba ama. Ọ dịkarịa ala abụọ n'ime ihe ncheta ndị ahụ ememe ndị agha si n'akụkụ abụọ bụ onye si na olulu mmiri pụta na, na-enweghị ikike nke ndị ọchịagha ha, sonyere na ekeresimesi ekeresimesi a ma ama nke 1914, nke egwuregwu bọọlụ na-adịghị na mba mmadụ mara.
N’ụzọ dị ịrịba ama, ọnụ ọgụgụ ndị nwụrụ n’agha ahụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu narị afọ gara aga, bụ́ nke ihe karịrị 100,000 ndị America nwụrụ, aghọọla nke ukwuu karị. anya karịa ọnwụ n'agha anyị taa. Ọ bụ ya mere a na-ahụkarị Agha Ụwa Mbụ mgbe niile, n'adịghị ka agha anyị dị ugbu a, ọ bụghị naanị dị ka ihe jọgburu onwe ya, kama dị ka nzuzu igbu ọchụ nke kpochapụrụ akụkụ nke ọgbọ na n'ụzọ ọ bụla megharịa ụwa ka njọ?
Na Paris - ma ọ bụ Baghdad
N’ime ọkara afọ iri na abụọ gara aga, ebiwo m n’uche n’ụwa 1914-1918 ahụ, ide akwụkwọ banyere agha nke gburu ihe dị ka nde mmadụ 20, ndị agha na ndị nkịtị, ma mee ka akụkụ buru ibu nke Europe bụrụ mkpọmkpọ ebe na-ere ọkụ. Achọtala m n'ọgbọ agha na ebe a na-eli ozu, jụọ onye Belgian onye ọrụ ugbo ma m nwere ike ịbanye n'ime ebe a na-adọba ụgbọala n'oge agha nke na-edobe ewu ya ugbu a, ma gagharịa n'olulu ndị a rụgharịrị arụgharị na ọwara n'okpuru ala nke chebere ndị agha Canada na-ebuga mgboagha ha n'ihu agha.
N'ebe nchekwa gọọmentị, elelela m akụkọ laconic sitere n'aka ndị ọrụ agha lanarịrị agha nke ọtụtụ ndị agha ha nwụrụ; Egere m ihe ndekọ nke ndị agha agha ma kparịta otu nwoke onye nna nna ya na-agba mbọ n’ụlọ ikpe n’ihi na o degara ndị agha akwụkwọ ozi. Daily Mail na-eme mkpesa na onye ọrụ Britain ọ bụla e kenyere onye ọrụ nzuzo. N'ebe mara mma na-agbawa obi ili ozu nke osisi juputara na ndị agha Britain na onye isi ha (dị ka o buru n'amụma na ha ga-abụ) site n'otu egbe igwe German gbuturu. ụbọchị mmeghe nke Agha nke Somme, Ahụrụ m okwu n’akwụkwọ ndị ọbịa ahụ: “Ọ dịghịkwa ọzọ.”
Apụghị m inye aka ma na-eche: Ebee ka ebe ọha na eze na-eru újú n'ihi ọnụ ọgụgụ na-arị elu nke agha taa? Ebee ka mmetụta ahụ nke agaghị adị ọzọ dị?
Ihe jọgburu onwe ya banyere ịmụ Agha Ụwa Mbụ bụ ụzọ ị na-enweghị ike inye aka ma cheta akụkọ akụkọ taa. Dị ka ihe atụ, tụlee otú o si malite. Ndị isi ọchịchị nke alaeze ukwu Austro-Hungarian rickety, bụ ndị egwu agbụrụ agbụrụ n'etiti ndị Serbia nọ n'ókè ya na-atụ, chọrọ ikpochapụ Serbia gbara agbata obi, onye ịdị adị ya dị ka obodo nweere onwe ya, ha weere dị ka ihe iyi egwu. Ndị ọchịagha Austro-Hungary ewepụtala atụmatụ mbuso agha.
Mgbe otu agbụrụ Serb dị afọ 20 gbara ogbunigwe abụọ na-egbu egbu na onye Austrian Archduke Franz Ferdinand na nwunye ya na Sarajevo n'oge okpomọkụ nke 1914, ndị ọchịagha ahụ nwere ihe ngọpụ zuru oke iji tinye atụmatụ ha n'ọrụ - n'agbanyeghị na onye gburu ahụ bụ onye Austro- Nwa amaala Hungarian na ọ nweghị ihe akaebe na ụlọ ọrụ Serbia maara banyere atụmatụ ya. Ọ bụ ezie na agha ahụ rutere ngwa ngwa n'ọtụtụ mba ndị ọzọ, ụgbọ mmiri ndị Austro-Hungarian gbara agba mbụ ya n'ụgbọ agha Danube na Serbia.
Ka m na-amụtakwu banyere mmeghe agha ahụ, ka m na-echekwu banyere mbuso agha US na Iraq. Onye isi ala George W. Bush na ndị ndụmọdụ ya bụ isi anọwo na-agụ agụụ ịchụpụ onye ọchịchị aka ike Iraq Saddam Hussein n'ọchịchị. Dị ka ogbugbu archduke, mwakpo nke September 11, 2001, nyere ha ihe ngọpụ ha nọ na-eche - n'agbanyeghị na enweghị njikọ ọ bụla n'etiti ndị oji, ọkachasị ndị Saudis na ọchịchị Saddam Hussein.
Myirịta ndị ọzọ dị n'etiti Agha Ụwa Mbụ na agha nke taa juru. Ị nwere ike ịhụ foto ndị sitere na 1914 nke ndị agha German na-arịgoro n'ụgbọ okporo ígwè na "To Paris" n'akụkụ ha, na ndị agha France na-abanye n'ụgbọ ala ndị yiri ya nke akpọrọ "Gaa Berlin."
Kaiser Wilhelm nke Abụọ ji obi ike gwa ndị agha ya na August, "Unu ga-alọta, tupu akwụkwọ ahụ adapụ n'osisi." Nke ahụ ọ́ naghị echetara Bush na ọ rutere n'ụgbọelu na-ebu ụgbọ elu na 2003 ruo kwupụta, n'ihu a ọkọlọtọ nke White House rụpụtara ọgụgụ "Emezuola ozi," na "isi ọrụ ọgụ na Iraq akwụsịla"? Otu puku ijeri dollar na iri puku kwuru iri puku ndụ ka e mesịrị, ọrụ ọ bụla e nwere ike ịbụ na ọ ka bụ ihe ọ bụla ma e mezuru ya. N'otu aka ahụ, na Afghanistan, ebe Washington tụrụ anya (ma chee na ọ nwetala) mmeri kachasị ngwa ngwa na mkpebi siri ike, ndị agha US ka dị. kwadoro n'otu n'ime agha kachasị ogologo na akụkọ ntolite America.
Okwu Ifuru nke Agha
Dị ka Agha Ụwa Mbụ mere ka o doo anya n'ụzọ na-egbu mgbu, mgbe ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ndị ọchịagha na-eduga mba dị iche iche n'agha, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na ha na-enweta mmeri ngwa ngwa, ma na-enwe ọchịchọ na-adịgide adịgide n'ụzọ dị ịrịba ama ịghara ibu ụzọ hụ nsogbu ndị, n'ileghachi anya azụ, yiri ihe doro anya. Dị ka ihe atụ, na 1914, ọ dịghị mba ọ bụla e mere atụmatụ maka égbè igwe n’akụkụ nke ọzọ, bụ́ ngwá agha ndị ọchịchị Europe jiworo mee ihe ruo ọtụtụ iri afọ karịsịa dị ka ngwá ọrụ e ji egbochi ụmụ amaala obi ụtọ.
Akụkụ abụọ ahụ zigara nnukwu ndị agha ịnyịnya na Western Front - ndị German nkewa asatọ nwere ịnyịnya 40,000. Mana egbe igwe na waya a kara aka ga-akwụsị ụbọchị ebubo ndị agha ịnyịnya dị ebube ruo mgbe ebighị ebi. Maka atụmatụ dị ka German ama ama imeri French n'ime kpọmkwem ụbọchị 42, ha jupụtara n'oghere. Igwe ọkụ ọkụ dị n'ime bụ nwata, na n'izu mmalite nke agha ahụ, 60% nke gwongworo ndị agha German wakporo dara. Nke a pụtara na a ga-eji ịnyịnya na ụgbọ ala dọpụta ihe. Maka ịnyịnya ndị ahụ, ọ bụghị ikwu banyere chaja ndị agha ịnyịnya na-abaghị uru, ime obodo France enweghị ike ịnye nri zuru oke. Na-eri ọka na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ, ha dara ọrịa ma nwụọ site na iri puku kwuru iri puku, na-eme ka ọganihu ahụ kwụsịlata.
N'otu aka ahụ, Bush na ndị isi ya ji n'aka na ọ ga-aga nke ọma yana ndị Iraqi na-anabata "ntọhapụ" ha nke na ha echechaghị echiche banyere ihe ha kwesịrị ime otu oge na Baghdad. Ha were nnukwu ndị agha weghara otu mba, bụ́ nke ha mere ngwa ngwa na n'echeghị echiche etisasịwo nwere nsonaazụ ọjọọ. N'otu aka ahụ, n'agbanyeghị ogologo akụkọ ihe mere eme na-egbu mgbu iji duzie ha, ndị ọrụ nchịkwa enweghị ike ịtụle nke ahụ, n'agbanyeghị ọtụtụ ndị Afghanistan kpọrọ ndị Taliban asị, ha nwere ike ileda ndị mwakpo si mba ọzọ anya na-agaghị ala ọzọ.
Dị ka Agha Ụwa Mbụ na-echetara anyị, n'agbanyeghị na a ghọtara ebumnobi ndị na-abanye n'ọgụ ahụ, nkọwa nke agha bụ "nsonaazụ a na-atụghị anya ya." Ọ na-esi ike ịkatọ nwa okorobịa onye France bụ́ onye gara agha n’August 1914. A sị ka e kwuwe, Germany ka ezipụla ọtụtụ nde ndị agha ịwakpo France na Belgium, bụ́ ebe ha gosipụtara n’ike n’ike na ha bụ ndị bi na ha nwere obi ọjọọ. Ọ bụ na nke ahụ abaghị uru iguzogide? Ma ka ọ na-erule oge a manyere ndị Germany ka ha nyefee onwe ha ma wepụ afọ anọ na ọkara ka e mesịrị, ọkara N'ime ndị ikom France niile dị afọ 20 ruo 32 na 1914 e gburu. E nwekwara ihe ndị ahụ jọgburu onwe ha n'etiti mba ndị ọzọ na-alụ ọgụ. Agha ahụ merụọkwa nde mmadụ iri abụọ na otu, ọtụtụ n'ime ha na-efunahụ aka, ogwe aka, ụkwụ, anya, akụkụ ahụ.
Ọ bara uru? Ọ bụghị n'ezie. Ọnwụ nke Germany nọ nso n’oge agha ahụ, mmeri ya na-emenye ihere, na Nkwekọrịta nke Versailles nke a na-ezighị ezi kwadoro ịrị elu nke ndị Nazi, yana nke abụọ, ọbụna agha ụwa nke na-ebibi ihe karị, na njide ndị Germany na-enwe obi ọjọọ na France.
A ga-ajụrịrị otu ajụjụ ahụ gbasara agha anyị ugbu a na Afghanistan. N'ezie, na mmalite, e nwere ebumnuche nghọta maka agha ahụ: ka emechara, ọchịchị Afghanistan, n'adịghị ka nke Iraq, nwere. chebere ndị na-eme atụmatụ mwakpo 9/11. Mana ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ iri ka nke ahụ gasịrị, ọtụtụ ndị nkịtị Afghanistan karịa ọtụtụ ugboro anwuola karịa ndị e gburu na United States n'ụbọchị ahụ - na karịa 2,400 American, British, Canada, German, na ndị agha ndị ọzọ jikọrọ aka. N'ihe banyere nsonaazụ na-emeghị atụmatụ, ọ bụzi ihe a na-ahụkarị ọbụna maka ọnụ ọgụgụ dị elu na ntọala obodo anyị iji gosi na agha Afghanistan na Iraq emepụtala ọgbọ ọhụrụ nke jihadists.
Ọ bụrụ na ịchọrọ myirịta ikpeazụ n'etiti Agha Ụwa Mbụ na nke anyị nke ugbu a, tụlee nkwuwa okwu na-arị elu. A na-akpọ ọdachi nke 1914-1918 mgbe ụfọdụ agha ọgbara ọhụrụ nke, n'etiti ihe ndị ọzọ, pụtara na ọ gafeworo ruo mgbe ebighị ebi bụ oge mgbe "akara aka pụtara ìhè" ma ọ bụ "ibu onye ọcha" ga-abụ ihe na-eju afọ maka ịbanye n'agha. N'ime oge ndebanye aha na ọchịchị onye kwuo uche ya na-abawanye, agha nwere ike ibuso naanị - n'ọchịchị - maka ebumnuche dị elu, enweghị mmasị onwe onye.
N’ihi ya, ozugbo esemokwu ahụ malitere, echiche ndị dị elu jupụtara n’ikuku: “agha dị nsọ nke mmepeanya megide ịkpa ókè agbụrụ,” dị ka otu akwụkwọ akụkọ France bụ́ isi kwuru; agha a na-agha iji kwụsị Russia ibibi “ọdịbendị nke Ebe Ọdịda Anyanwụ Europe nile,” ka otu akwụkwọ akụkọ German kwuru; agha a na-alụ iji guzogide “yoke German,” kwusiri ike na ihe ngosi nke ndị edemede Russia, gụnyere ndị na-ekpe ekpe. Kaiser Wilhelm nke Abụọ kwere nkwa na ya na-alụ ọgụ maka “Ezigbo, nnwere onwe, nsọpụrụ, ụkpụrụ omume” (na n’oge ahụ, a na-ewere ha n’isi) na megide mmeri Britain nke ga-eme ka “ofufe nke ọlaedo” nọkwasị n’ocheeze. Nye Prime Minista England Herbert Asquith, Briten na-alụ ọgụ ọ bụghị maka “ọganihu nke ọdịmma nke ya, kama maka ụkpụrụ ndị dị mkpa maka ụwa mepere emepe.” Ya mere, ọ gara.
Ya mere, ọ ka na-aga. Okwu okwu agha dị elu nke taa na-ekwukarị naanị ihe mgbaru ọsọ kachasị mma: ịkwụsị ndị na-eyi ọha egwu maka ọdịmma mmadụ, ịchọta ngwá agha nke mbibi (cheta ha?), Na-agbasa "usoro ochichi onye kwuo uche," na-echebe ụmụ nwanyị site na Taliban. Ma n'okpuru okwu ndị mara mma, ọdịmma onwe onye nke mba dị ike dịka ọ dị ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu narị afọ gara aga.
Site na 1914 ruo 1918, ọ nweghị ebe nke a gba ọtọ karịa asọmpi maka nchekwa na ógbè. Dị ka ihe atụ, n'Afrịka, Germany rọrọ nguzobe Mittelafrika, nnukwu, enweghị agbaji eriri nke ókèala na-agbatị n'ofe kọntinent ahụ. Na ndị ụlọ ọrụ Britain hibere kọmitii Territorial Desiderata, nke eboro ebubo ịhọrọ ihe kacha enye nnukwu ego nke akụkụ nke ọzọ iji nweta na ngalaba nke ihe nkwata mgbe agha gasịrị. N'akụkụ elu nke ndepụta desiderata: ógbè ndị bara ọgaranya mmanụ nke Ottoman Turkey na, mgbe agha ahụ gasịrị, a ga-ejikọta ọnụ na nchekwa Britain nke Iraq.
A bịa n'ókèala ahụ, ọ dị onye ọ bụla na-eche na Washington gaara arụ ọrụ nke ọma na 2003 ma ọ bụrụ na, kama oke mmanụ, mbupụ ya bụ isi bụ turnips?
Otu ụbọchị, enweghị m obi abụọ ọ bụla, a ga-ahụ ndị nwụrụ anwụ site n'agha taa na ụdị iru uju yiri nke ahụ na mfu na nzuzu na-enweghị isi dị ka nde mmadụ ndị ahụ na-edina n'ebe a na-eli ozu nke France na Belgium - na ọtụtụ iri nde ndị America ga-enwe mmetụta. mkparị dị otú ahụ maka ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị na ndị ọchịagha bụ ndị na-etinye ego na ndụ ndị ọzọ. Mana nke a bụ ajụjụ na-ewute m: Kedu ihe ọ ga-ewe iji weta anyị n'oge ahụ?
[Isiokwu a pụtara na mbụ TomDispatch.com, a weblog nke National Institute, nke na-enye a nọgidere na-erugharị nke ọzọ isi mmalite, ozi ọma, na echiche si Tom Engelhardt, ogologo oge nchịkọta akụkọ na-ebipụta, ngalaba-nchoputa nke American Empire Project, onye edemede nke Ọgwụgwụ nke Mmeri Culture, dị ka nke akwụkwọ akụkọ, Ụbọchị Ikpeazụ nke mbipụta. Akwụkwọ ọhụrụ ya bụ The American Way of War: Olee otú agha Bush si ghọọ Obama's (Haymarket Books).]
A na-akwado ZNetwork naanị site na mmesapụ aka nke ndị na-agụ ya.
inye