İran prezidenti Mahmud Əhmədinejadın seçkilərdə qalib gəlməsi ABŞ prezidenti Barak Obamanın ölkəsinin İranla münaqişəsinə yeni yanaşmasını çətinləşdirə bilər. Gözlənilən maneənin səbəbi nə ABŞ, nə də İranın gələcək dialoqdan imtina etməsi deyil, İsrailin problemə sərt yanaşmada israrıdır.
İranda iyunun 12-də keçiriləcək prezident seçkiləri Yaxın Şərqdə “mötədillər”lə “ekstremistlər” arasında növbəti mübarizəni təmsil edəcək. Yaxın Şərqi - ABŞ-ın üstünlük təşkil edən xarici siyasət diskursuna uyğun olaraq - Amerikapərəst və anti-Amerika düşərgələrinə rahat şəkildə bölən bu təsvir İran məsələsində Fələstində və ən son Livanda olduğu qədər aydın deyildi.
Əhmədinejadın əsas rəqibi Mir Hüseyn Musəvi İranın ən çətin dövrlərindən biri, İraqla müharibəsi zamanı 8 il (1981-1989-cu illər arasında) İranın baş naziri vəzifəsində çalışıb. Onda onu demək olar ki, “mötədil” görmürdülər. Bundan əlavə, Musəvi də öz ölkəsinin dinc məqsədlər üçün atom enerjisi istehsal etmək hüququnda eyni dərəcədə qətiyyətli idi. ABŞ-ın bölgədəki maraqlarına gəlincə, həm Əhmədinejad, həm də Musəvi ABŞ-la dialoqda maraqlıdırlar və çətin ki, öz ölkələrinin İraqın işğalı, Livanda Hizbullah və Fələstində HƏMAS-a dəstəyinə münasibətini dəyişdirsinlər. İran siyasətinin ölkə prezidentindən başqa digər daxili qüvvələr tərəfindən formalaşdırıldığını nəzərə alsaq, İranı Yaxın Şərqdə regional güc oyunundan kənarlaşdırmağa heç biri hazır, istəməz və ya açığı, bacarmır.
Bu o demək deyil ki, hər iki lider bir və eynidir. Orta iranlı üçün Əhmədinejad və Musəvinin İranın canlı seçki kampaniyaları zamanı verdiyi bəyanatlar həqiqətən də onların həyatlarında, gündəlik mübarizələrində və gələcəklərində böyük dəyişikliklər vəd edirdi. Ancaq yenə də bu iki adam xarici dünyaya iki əlverişli şəxsiyyət təqdim etmək üçün karikaturaya çəkildi: hirsli nüvə aludəçisi, “İsraili xəritədən silmək” niyyətində olan bir adam və yumşaq danışan, öyrənilmiş “mötədil”. Qərblə 'məşğul olmaq' və sələfinin günahlarını ödəmək.
Təəssüf ki, Obama administrasiyası üçün əsas media tərəfindən ləkələnmiş ilk mənfi imic və İsrailin maraqlarına həsr olunmuş qüvvələrin illərlə imic manipulyasiyası qalib gəldi. İrandakı seçkilərin nəticələri gənc Obamanı böyük problemlə qarşı-qarşıya qoyur: əgər o, diplomatik yanaşmasını və guya Holokostu inkarçı tərəfindən idarə olunan İrana qarşı yumşaq təkliflərini davam etdirsə, o, şübhəsiz ki, uğursuz prezident kimi görünəcək və bunu dərk etməyə cəsarət edib. İsrailin bölgədəki maraqları ikinci plandadır; digər tərəfdən, Obama ölkəsinin bütün regionda rəqabət aparan qüvvələrin formalaşmasında əsas oyunçu olan İrana qarşı yeni yanaşmasından kənara çıxa bilməz.
Hansısa mənada Əhmədinejadın qələbəsi İsrail üçün ən yaxşı xəbər oldu. İndi Təl-Əviv Obamaya İrana qarşı "hərəkət" etməsi üçün təzyiq etməyə davam edəcək, çünki ikincisi, hazırkı prezidentinin dövründə İsrail üçün "ekzistensial təhlükə"dir, bu iddia Vaşinqtonda azdır. Əhmədinejadın daha bir prezidentlik müddətinə qalib gəldiyi aydın olandan bir gün sonra anonimlik şərti ilə bir İsrail rəsmisi “New York Times”a deyib: “Biz Əhmədinejada kök saldığımız kimi deyil”.
Lakin İsrailin seçkilərin nəticələrindən dərhal yararlanmaq cəhdini nəzərə alsaq, İranın “mötədil” düşərgəsinin məğlubiyyətinin İsrail üçün ən yaxşı ssenari olmadığı barədə sual yaranır. İran Yaxın Şərqdə gələcək sülhə maneə kimi təqdim olunmağa davam edəcək və İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahuya “sülh prosesi” ilə bağlı hər hansı məsuliyyətdən yayınmağa imkan verəcək. Əslində, çox da uzaq olmayan “ekzistensial təhlükə” ilə Vaşinqtonda çox az adam İsrailin işğal olunmuş İordan çayının qərb sahilində və Şərqi Qüdsdə məskunlaşma siyasətinə, Qəzzanı ölümcül mühasirəsinə və ya əslində Suriya və Hizbullaha qarşı qarşıdurma mövqeyinə etiraz etməyə cürət edə bilər. Livan, ikincisi 'İran dəstəkli milis' olaraq görülür.
İsrailin baş nazirinin müavini Silvan Şalom 13 iyunda İsraildə bu məqamdan istifadə edən ilk yüksək vəzifəli şəxslərdən biri olub. O, İranda keçirilən seçkilərin nəticələrini, “İranın həqiqi dialoq üçün qurulduğunu düşünənlərin üzündə partladılacağını söylədi. Azad dünya öz nüvə proqramını dayandırır”. Göründüyü kimi, Şalomun mesajı Təl-Əvivdəki kiçik bir auditoriyaya yönəldilib, lakin onun əsl hədəf auditoriyası əslində Obamanın özü idi.
Obamanın İrana qarşı təklifləri mütləq ABŞ-ın xarici siyasətində əsaslı dəyişikliyin göstəricisi deyil, İranın regionda artan təsirinin və ABŞ-ın İraqda çıxılmaz və uğursuz mübarizəsinin real etirafı idi. İyunun 2-də BBC-yə müsahibəsində səsləndirdiyi kimi bəyanatları məcbur edən Obamanın ABŞ xarici siyasətindəki mənəvi dəyişikliyi deyil, praqmatizmi idi: “Mən inanıram ki, İranın qanuni enerji narahatlıqları, qanuni istəkləri var. Digər tərəfdən, beynəlxalq ictimaiyyət regionda nüvə silahı yarışının qarşısını almaqda çox real maraqlıdır”.
İsrail üçün isə Obamanın ritorikası ABŞ-ın İrana qarşı keçmiş sərt yanaşmasından sapmadır. İsrailin yaşatmaq istədiyi şey, İranın nüvə ambisiyalarını cilovlamaq və Yaxın Şərqdəki əsas hərbi rəqibini aradan qaldırmaq üçün əlverişli variant kimi müharibənin müzakirəsidir.
İsrailyönlü Amerika Müəssisə İnstitutunun baş əməkdaşı Con R. Bolton Wall Street Journal-da bu yaxınlarda dərc olunmuş məqaləsində İsrailyönlü kütlənin müharibə qızışdıran mantrasını belə ifadə edib: “İsrail İrana hücum etsə nə olacaq?”: “Çoxları mübahisə edir. İsrailin hərbi əməliyyatı iranlıların molla rejiminə dəstək aksiyasına səbəb olacaq və bölgəni siyasi xaosa sürükləyəcək. Əksinə, effektiv xalq diplomatiyası ilə müşayiət olunan tətil İranın müxtəlif əhalisini zalım rejimə qarşı çevirə bilər”.
Əhmədinejadın qələbəsi İsrail və onun ABŞ-dakı havadarları nöqteyi-nəzərindən İranla diplomatiyanın seçim olmadığına daha bir sübut olacaq. Obamanın İrana qarşı müsbət ritorikasını davam etdirib-etməyəcəyi isə görünəcək. Bununla belə, bunu etməmək onun ölkəsinin Yaxın Şərqdəki maraqlarını daha da sarsıdacaq və keçmiş illərdə Buş administrasiyası boyunca bir qrup neomühafizəkar sərt xətt tərəfdarları tərəfindən dəstəklənən soyuq müharibə ədavət atmosferini uzadacaq.
Ramzy Baroud (www.ramzybaroud.net) PalestineChronicle.com-un müəllifi və redaktorudur. Onun əsərləri dünyanın bir çox qəzetlərində, jurnallarında və antologiyalarında dərc olunub. Onun son kitabı “İkinci Fələstin İntifadası: Xalq Mübarizəsinin Salnaməsi” (Pluto Press, London) və gələcək kitabı “Mənim Atam Azadlıq Mübarizəsi idi: Qəzzanın danışılmamış hekayəsi”dir (Pluto Press, London)
ZNetwork yalnız oxucularının səxavəti hesabına maliyyələşdirilir.
ianə vermək