Ha a ngola webosaeteng ea BBC khoeling e fetileng, sengoli sa Litaba tsa Lefatše Paul Reynolds o hlokometse hore George Bush o ne a sokola ho fetola Iraq naha e tsitsitseng pele nako ea hae e fela ka Pherekhong 2009:
"Haeba mopresidente a e tlohela, a ka siea lefa leo esale a le batla Middle East - Iraq e le mohlala oa demokrasi o lokafatsang ntoa le litšenyehelo."
Rea u amohela phetolelong ea BBC ea sepheo, litlaleho tse hlokang leeme! Ha e le hantle, Reynolds a ka ba le maikutlo a fokolang a liketsahalo tse ka morao ho Iraq. Ka linako tse ling ho na le litlaleho tsa maqiti a US a lokisang ts'ebetso ea lipolotiki, empa hoo e ka bang ha ho baqolotsi ba litaba ba ikemiselitseng ho ba sebete literateng tsa Iraq ho iphumanela. Mokhelo ke Robert Fisk oa Independent, ea hlalosang kamoo boralitaba ba Bophirimela bo seng bo nyametse Iraq:
"E mong oa basebetsi ba Amerika oa lumela hore ha a e-s'o ka a tsoela ka ntle 'likhoeli tse ngata'. Motlalehi oa Moarabia o etsa tlaleho ea seterateng; Moamerika o pota-pota Iraq - empa feela e le 'ho kopanya' le masole a US. Ha ho baqolotsi ba litaba ba Amerika ba tsoang ofising ena ba tsamaeang literateng tsa Baghdad Sena ha se boqolotsi ba litaba ba hotele, joalo ka ha ke bo hlalositse.
E ikarotse lefatšeng la 'nete, baqolotsi ba litaba ba BBC ba thabetse ho nka George Bush lentsoeng la hae ha a re o lakatsa "mohlala oa demokrasi" Iraq. Ha 'mali oa Media Lens a phephetsa tseko ea hae ea hore Bush a ka khona ho lokafatsa polao ea baahi ba Iraq. Reynolds o ile a araba:
"Ke ne ke sa bolele hore u bale seo ha ke ntse ke lokafatsa ntoa empa seo Monghali Bush a neng a tla se bua."
Reynolds o ne a ikemiselitse ho lumela le ho lokisa phoso ea hae, e leng ntho e tloaelehileng haholo bakeng sa ts'ebetso ea BBC. Ka hona, khoeling e fetileng, mohlahlobisisi oa BBC Middle East, Roger Hardy, o ngotse hore George Bush "o ikemiselitse ho khomarela kemiso ea nako ea lipolotiki e tla mo nolofalletsa ho qala ho ntša masole a US Iraq selemong se tlang. 'leano la ho tsoa' le mo qobella ho lahla tabatabelo ea ho theha demokrasi ea morao-rao ea lefatše ho tsoa moloreng oa bohatelli ba Saddam?"
Haeba a phephetsoa, mohlomong Hardy o ne a tla boela a arabe ka hore o ne a bolela ho buisana "seo Monghali Bush a neng a tla se bua" ke tabatabelo ea hae; hore Bush o ne a tla re o ikemiselitse ho tlosa mabotho a US ho tloha Iraq, ho sa tsotellehe kaho ea ketane ea metheo ea US e sa feleng. Ka la 29 Phato, molaoli ea ka sehloohong oa Sesole sa Meea sa US o boletse hore lifofane tsa ntoa tsa US li tla lula Iraq hantle kamora hore mabotho a fatše a US a tlohe naheng eo. General John Jumper o itse:
"Re tla tsoelapele ka boteng ba potoloho ea mofuta o itseng sebakeng seo ka nako e sa lekanyetsoang. Re na le lithahasello karolong eo ea lefats'e le thahasello ea ho lula re buisana le masole a teng."
Boqolotsi ba litaba bo bongata bo na le 'liphoso' tse tsamaellanang le matla. Ka Phupu, koranta ea Independent - e neng e nkuoa e le e 'ngoe ea likoranta tsa Brithani tse nang le kelello le tse tšepahalang - e hanne likhakanyo tse hatisitsoeng koranteng ea mahlale, The Lancet, hore baahi ba 100,000 ba bolailoe ho tloha qalong ea ho hapa Iraq. Pampiri e boletse hore sampole e sebelisitsoeng ho bala palo ea batho ba shoang e ne e le "nyane", ea eketsa:
"Le hoja ho se mohla ho kileng ha nyatsuoa ka ho feletseng, lipalo tseo li ne li belaelloa haholo, li lumella ba boholong US le Brithani ho li qhelela ka thōko e le leshano."
Ke ile ka phephetsa mongoli, sengoli se phahameng sa bahlophisi Mary Dejevsky, ea ileng a araba:
"Ka bonna, ke nahana hore ho bile le bothata ka mokhoa oa extrapolation, hobane - leha sampole e kanna ea ba e tloaelehileng bakeng sa ntho ea mofuta oo - e ne e bonahala e le nyane ho ea ka maikutlo a batho ba sa tsebeng hore na ho na le liqeto tse entsoeng mme ho ne ho bonahala eka tlaleho e nyane haholo e nkuoe maemo a fapaneng a merusu libakeng tse fapaneng."
Ke ile ka botsa sengoli se ka sehloohong sa tlaleho ea Lancet, Les Roberts, e mong oa litsebi tse tummeng ka ho fetisisa tsa mafu a seoa lefatšeng, hore a fane ka maikutlo mabapi le ho nyatsa ha Dejevsky.
Setsebi sa Epidemiologist e Makatsang
Karabong ea hae, Roberts o ile a ngola hore Dejevsky o ne a fositse esita le ho bua ho latela "mokhoa oa ho eketsa" tlaleho - sehlopha se ile sa etsa sampole, eseng extrapolated, data. Mabapi le mohopolo oa hore sampole e "nyane", Robert o ile a fana ka maikutlo:
"Sena se makatsa ka ho fetisisa? Mafu a 142 ka mor'a tlhaselo ea malapa a 988 ke a mangata a shoang, 'me bakeng sa boemo, lipuisano tse ngata. batho ba ne ba ntlafalitse Cryptosporidium ho qhoma ho hoholo ho kileng ha tlalehoa lefatšeng le tsoetseng pele, ha ho motho ea ileng a re malapa a 1993 e ne e se sampuli e lekaneng e lekaneng. "
Ruri hoa makatsa. Ka 2000 Roberts o ile a qala tlhahlobo ea pele ho tse tharo Congo bakeng sa Komiti ea Machaba ea Pholoso moo a sebelisitseng mekhoa e tšoanang le ea boithuto ba hae ba Iraq. Phuputso ea pele ea Roberts e hakantse hore batho ba limilione tse 1.7 ba shoele Congo likhoeling tse 22 tsa ntoa ea libetsa. Joalokaha Roberts a bolela, karabelo e ka be e bile e fapaneng haholo:
"Tony Blair le Colin Powell ba qotsitse liphetho tseo nako le nako ntle le potso mabapi le ho nepahala kapa ho nepahala."
Ka sebele, ka mor’a khoeli, Lekhotla la Tšireletso la Machaba a Kopaneng le ile la etsa qeto ea hore mabotho ’ohle a linaha tse ling a tlameha ho tloha Congo, ’me hamorao selemong seo, Machaba a Kopaneng a ile a kōpa thuso ea liranta tse limillione tse 140 naheng eo, ho feta kopo ea eona ea selemo le selemo habeli. Hamorao, ho qotsa phuputso, Lefapha la Naha la United States le phatlalalitse boitlamo ba $ 10 milione e eketsehileng bakeng sa mananeo a tšohanyetso Congo.
Leha ho le joalo, ka mokhoa o tsotehang, ka October 2004, Daily Mail e tlaleha "khalefo e ntseng e eketseha Washington le London" ka "mekhoa e sebelisoang ho bokella" tlaleho ea Iraq ea Roberts - haholo-holo mekhoa e tšoanang e neng e sebelisoa Congo.
Se ileng sa tšoenya ka ho fetisisa karabong ea Roberts e ne e le karabo ea hae ho lipolelo tsa Dejevsky tsa hore maemo a sa tšoaneng a merusu e mabifi Iraq a ile a senya ho nepahala ha lipalo. Ha e le hantle thuto ha ea ka ea ikarabella feela bakeng sa phapang ena, e fositse ka lehlakoreng la tlhokomeliso ka ho se kenye lintlha tse tsoang Fallujah moo lefu le neng le phahame ka tsela e sa tloaelehang. Fallujah e fane ka temohisiso feela ea litoropo tse nang le pefo e feteletseng (e leng, Ramadi, Tallafar, Fallujah, Najaf); ba bang kaofela ba ile ba fetisoa sampoleng ka tšohanyetso. Sena se bolela hore palo ea batho ba shoang e ka ba holimo ho 100,000. Roberts o ile a re ho Dejevsky:
"Ka kopo utloisisa hore na re ne re le hlokolosi hakae: re entse phuputso e hakantseng hore ~ batho ba 285,000 ba shoele ka lebaka la likhoeli tse 18 tsa tlhaselo le mosebetsi mme re e tlalehile bonyane ~ 100,000."
Roberts o ile a etsa qeto:
"Hona joale ho na le bonyane likhakanyo tse ikemetseng tsa 8 tsa palo kapa sekhahla sa lefu le bakoang ke tlhaselo ea Iraq. Mohloli o ratoang haholo ke batšehetsi ba ntoa (Iraqbodycount.org) ke o tlaase ka ho fetisisa. Khakanyo ea rona ke ea boraro ho tloha holimo. likhakanyo li beha palo ea ba shoeleng ka holimo ho 100,000."
Bo-ralipolotiki le baqolotsi ba litaba ba sebelisitse palo e tlase ea Iraqbody ho hlasela boithuto ba Lancet. Ba boetse ba entse maikutlo a mangata a entsoeng Washington Post ke Marc E. Garlasco, mohlahlobi e moholo oa sesole oa Human Rights Watch, ea ileng a bua ka lipalo tsa Roberts: "Linomoro tsena li bonahala li phahame."
Seo mecha ea litaba e sa se tlalehang + ke litlhaloso tse entsoeng ho tloha ka Garlasco, eo hona joale a reng o ne a e-s'o bale pampiri ea Lancet ka nako eo 'me a bitsa tlhaloso ea hae ho Post "ka bomalimabe". Garlasco o re o bolelletse moqolotsi oa litaba:
"Ha ke e-s'o e bale. Ha ke e-s'o e bone. Ha ke tsebe letho ka eona, kahoo ha kea lokela ho bua ka eona." Empa "joaloka moqolotsi e mong le e mong ea molemo, o ile a nthusa."
Boholo ba baqolotsi ba litaba ba qheletseng tlaleho ea Lancet ha baa ka ba thatafalloa ho theha, kapa ho batla, pono e nang le tsebo ea saense. Ho e-na le hoo, ba ile ba khetha ho furalla lipolelo le mashano a bontšang botsoalle ba ’muso. Ka lebaka la boima ba taba eo ho buisanoang ka eona - boikarabello ba mmuso oa rona bakeng sa polao e seng molaong ea batho ba mashome, mohlomong makholo a likete - ha ho bonolo ho nahana ka ho hloleha ho hoholo ha boqolotsi ba litaba.
Mohlomong lentsoe la ho qetela le lokela ho ea ho Roberts ka boeena. Ho ea qetellong ea lengolo-tsoibila la hae ho Dejevsky, re utloa lentsoe la rasaense ea nang le kelello haholo ea nang le phihlelo, ka botlalo, kamoo mecha ea litaba e ka bang e sa utloahaleng kateng:
"Hoa makatsa hore ebe mohopolo oa lefu la seoa o amoheloang ke boralitaba letsatsi le leng le le leng mabapi le lithethefatsi tse ncha kapa likotsi tsa bophelo bo botle ka tsela e itseng e fetoha ha mokhoa oa lefu e le mabotho a bona a hlometseng."
David Edwards ke mohlophisi e mong oa www.medialens.org