I le luasefululima tausaga talu ai, na amata mai ia Tesema 1987, na tupu ai se fouvalega a Palesitina faasaga i le pulega a Isaraelu i Kasa. O le fouvalega na lauiloa lauiloa o le "Intifada"-ma tausaga mulimuli ane, o le "Intifada muamua," ina ua maeʻa le Intifada lona lua, le Al-Aqsa Intifada, na amata ia Setema 2000.
I le gagana Arapi, "intifada" o lona uiga o le tulaʻi i luga pe lulu ese. O le Intifada muamua na faʻaalia ai le tauiviga a Palesitina e manumalo i saʻolotoga faavae ua leva ona faʻafitia i latou e ala i faiga faʻavae a Isaraelu o le vavaeeseina ma le pule.
O le Intifada na faia e faasaga i le 20 tausaga o le nofoia o Kasa, le Faletupe i Sisifo ma Sinai-ma toetoe lava 40 tausaga o le aveesea e Isaraelu o Palesitina. E oo atu i le 1987, na nonofo ai Palesitina i se vaega itiiti o o latou fanua, faatasi ai ma le faitau miliona o tagata sulufai o se taunuuga o le 1948, ina ua faavaeina Isaraelu e ala i le tuliesea faamalosi o le silia ma le 700,000 Palesitina, ma le 1967, ina ua faamalosia e le taua a Isaraelu se tupulaga fou. i le tafeaga.
O lea aso ma lea aso, na matauina ai e Palesitina le fausiaina e Isaraelu o le tele o "mea moni i luga o le eleele" ua fuafuaina e faʻamalosia atili ai le pulega a Isaraelu i Palesitina uma: sili atu nofoaga; sili atu tapula'a i le olaga Palesitina, aganuu ma fa'aaliga fa'apolokiki; ma le faalumaina fou ma le faalumaina i lima o le autau a Isaraelu.
O nei faʻalumaina na faʻamaonia mo le tele o Palesitina ina ua, i le aso 8 o Tesema, 1987, na fasiotia ai e se loli a Isaraelu ni tagata Palesitina se toafa i tafatafa o se siaki tumutumu i le faitotoa i le Gaza Strip. O le mea na tupu na mafua ai se galu fou o le tetee, na faailogaina i le auai o se tupulaga fou o talavou Palesitina na ola i o latou olaga atoa i lalo o galuega.
O tupulaga talavou, matutua ma tamaiti laiti na o i luga o auala e tetee i soo se auala latou te mafaia. O le ata iloga o Palesitina o lo o togiina maa i tane ma fitafita Isaraelu na fanau mai.
Na feiloai le au a Isaraelu ma maa Palesitina, ma fana, ma fasiotia ai le faitau selau o Palesitina, o le toatele oi latou i lalo ifo o le 17 tausaga.
Ae o le tali a le Iunaite Setete o le faamatalaina lea o Palesitina o loo tutu atu ma o latou tino ma maa e tetee atu i le malosi atoa o le militeri a Isaraelu o ni tagata faatupu faalavelave. Na ta'u atu e le Amapasa o Amerika, Robert Pelletreau, i le ta'ita'i o le Palestine Liberation Organization (PLO), Yasser Arafat, e tatau ona ia fa'amuta le "feso'ota'iga" i totonu o Teritori o lo'o nofoia, "lea tatou te va'aia o ni faiga fa'atupu fa'atupu fa'asaga ia Isaraelu."
O le Intifada e le gata na faia ni fa'aaliga. E pei ona tusia e le au tusitala o Phyllis Bennis i totonu Malamalama i Feteʻenaʻiga Palesitina-Isaraelu: A Primer:
Na amata o ni gaioiga fa'afuase'i, o tamaiti ma'a taua'i ma'a ma talavou na lu'iina 'au ma tane a le 'autau a Isaraelu. Ae e le'i umi ae sili atu ona fa'amaopoopoina, ona o fa'alapotopotoga a le nu'u o lo'o i ai ... na fa'agasolo e tali atu i tulaga fou.
O tama'ita'i, tagata faigaluega, foma'i, tamaiti a'oga, fa'ato'aga ma fa'alapotopotoga fa'alaua'itele na faia ni galuega fou - fa'atupuina mea'ai i totonu o fale ma fa'ato'aga a le nu'u e sui ai oloa a Isaraelu o lo'o fa'atamaia nei; leoleoina magaala o le nuu i le po ma faaili e lapata'i ai fitafita o loo agai atu; falema'i feavea'i e tu'uina atu fesoasoani fa'afoma'i fa'afuase'i i nu'u po'o taulaga i lalo o le vavao; tetee lafoga; le fa'amalosia o se fa'asalalauga fa'apisinisi i aso ta'itasi e le'i leva ona fa'ailoa lea na tapunia ai pisinisi a Palesitina i le aoauli.
Na aliaʻe faalilolilo le taʻitaʻiga, faʻatasi ai ma laupepa na tufatufa atu i le po e tuʻuina atu ai faʻamatalaga e uiga i aso o le a oʻo mai, faʻamanatuga faʻapitoa o le Intifada, poʻo itumalo faʻapitoa e faʻapotopotoina i taimi faapitoa.
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
O faiga fou o faʻalapotopotoga na faʻafefe ai le taʻitaʻi faʻatagataotauaina a le PLO, lea na pulefaamalumalu i le tele o tausaga o le faʻaleagaina o aia tatau a Palesitina. O le PLO na tele lava ina le fesootai ma le moni o le olaga mo le tele o Palesitina, pe i totonu o le lautele, i Isaraelu lava ia poʻo totonu o Teritori o loʻo nofoia.
E leʻi na ona laa ese le faalapotopotoga, peitaʻi. Nai lo lena, na taumafai le taʻitaʻi o le PLO e faʻaaoga le Intifada e fai ma faʻatauga faʻatau e ausia ai se maliega ma Isaraelu o le a tuʻuina atu ai le pule o se faiga fou Palesitina Bantustan.
I lana tusi taua Isaraelu ma Palesitina: Fete'ena'i ma I'uga, ua faamatalaina e le tusitala Isaraelu o Moshé Machover le auala na tupu ai le faagasologa ma iʻu ai i le iʻuga o le mea ua taʻua o Oslo Accords i le 1993:
O le uluai Intifada, lea na pa i le faaiuga o le 1987 ma faaauau ai mo ni nai tausaga, na oo atu i le 1991 na aoaoina ai le taitai o Isaraelu e le mafai e Isaraelu ona faaauau lana pulega tuusaʻo i luga o Palesitina: o le tausia o le "poloaiga" i Teritori o loʻo nofoia e taugata tele-e le. na o tulaga tau tamaoaiga, ae faapea foi i ona aafiaga leaga i le autau a Isaraelu ma sosaiete. Na faaiʻu e Shimon Peres e tatau ona maua se auala e ave ai le au Palesitina e leoleo i latou lava. O le mea moni o lona uiga o le tuʻuina atu ia i latou o sina tikeri o le tutoʻatasi. Na manaʻomia foʻi se paaga Palesitina naunau, o le a sauni e taʻitaʻia se Pulega Tutoatasi Palesitina-i luga o tuutuuga a Isaraelu. O nei tuutuuga e aofia ai le tauaveina naʻo le matafaioi mo le puipuia o soʻo se osofaʻiga i fitafita Isaraelu, tagata nofoia poʻo tagata lautele-ma tuʻuaʻia atoatoa mo soʻo se osofaiga e tupu.
E pei ona tupu, o sea paaga na maua i le foliga foliga le mautonu o Yasser Arafat, o le sa matua naunau mo se fefaʻatauaʻiga i toetoe lava o soʻo se tau. O lona tulaga vaivai tau fefa'ataua'iga na faia e ia lava. E ala i le auai faavalevalea ma Saddam Hussein i le Taua i le Fagaloa (nai lo le faia o le tulaga tauamiotonuina ma le poto faapolokiki o "se mala i luga o o outou fale uma e lua"), na tipi ai e Arafat le lala tupe sa ia nofo lelei ai. Seia oo i le Taua a le Fagaloa, sa ia faatumauina lana pule o le PLO ma le faafoeina o ana tagata faigaluega e ala i le tele o tupe o loo tafe mai Saudi Arabia ma le Gulf States, e le gata o ni faiga tuusao a le malo ma o ni lafoga na faatagaina ai o ia e totogi i luga o le toatele o tagata sulufai Palesitina. o lo'o fa'afaigaluegaina e tagata lautele iina. Na faafuaseʻi lava ona motusia tupe, ma tuua ai Arafat ua leai sana mea e pulea ai.
Leitioa na sauni o ia e talia tuutuuga a Isaraelu i Oslo, e aunoa ma le lipoti a tagata mai totonu-e oo lava i le popole e faitau le tusi laiti.
Na manuia le tuleia e Isaraelu o le tele o le avega o le taofiofia o aia tatau a Palesitina i luga o tauau o le Pulega fou Palesitina. E pei ona faamatalaina e le Palemia Yitzhak Rabin i se faatalanoaga ma le nusipepa a Isaraelu Yedioth Aharonot:
Ou te fiafia i tagata Palesitina e feagai ma le faafitauli o le faamalosia o le poloaiga i Kasa. O le a sili atu le lelei o le au Palesitina nai lo tatou aua latou te le faatagaina se apili i le Faamasinoga Maualuga ma o le a taofia ai le [Isaraelu] Association mo Aia Tatau a Tagata mai le faitioina o tulaga iina.
O le a latou pule ai iina e ala ia latou lava metotia, faasaoloto-ma o le mea sili lea ona taua-o fitafita a Isaraelu mai le faia o mea latou te faia.
O faʻamoemoega o le Intifada e faʻamautinoa le faʻamautuina o le tagata lava ia ma le mamalu mo Palesitina na vave faʻalataina e le faiga o Oslo. O le tagata poto Palesitina o Edward W. Said na aoteleina atoatoa le uiga o le Oslo Accords i le faatinoga i se tusiga 1993 mo le London Review of Books:
I le taimi nei ua siitia nisi o le euphoria, ua mafai ona toe suʻesuʻeina le maliliega a Isaraelu-PLO ma le manaʻomia masani. O le mea e aliaʻe mai i ia suʻesuʻega o se fefaʻatauaʻiga e sili atu ona sese ... nai lo le tele na manatu muamua.
O uiga mataga o le sauniga o le White House, o le faaaliga mataga a Yasser Arafat e faafetaia ai tagata uma mo le taofia o le tele o aia tatau a ona tagata, ma le mamalu o le amio a Bill Clinton, e pei o le 20th-century Roma emeperoa o loo leoleoina ni tupu e toalua. sauniga o le faaleleiga ma le ifo: o nei mea uma e na o sina taimi e faanenefuina ai le tulaga ofoofogia moni o le pule a Palesitina.
Muamua la, ia tatou taʻua le maliliega i lona igoa moni: o se meafaigaluega o le toe faafoi atu o Palesitina, o le Palesitina Versailles.
- - - - - - - - - - - - - - - - - -
O le au'ili'iliga a Said ua matua'i fa'ailoa mai talu mai lena taimi. Ua matuā faateteleina nofoaga e nonofo ai, e faapena foʻi nofoaga e siaki ai Isaraelu, na o auala faa-Iutaia ma osofaʻiga a le pā o le apartheid.
O loʻo tumau pea le faʻalavelave Palesitina, ma o loʻo feagai ma faʻalavelave faʻafuaseʻi ua tatou vaʻaia na toe faʻaalia i Kasa ma le Operation Cast Lead i le 2008-09 ma le Operation Pillar of Cloud ia Novema 2012. O loʻo faʻaauau pea ona fausia e Isaraelu le tele o mea moni i luga o le eleele e faʻamalo atili ai soʻo se avanoa o se na'o le iugafono. O le olaga mo le toatele o tagata Palesitina o se olaga faalumaina faifai pea.
Ae e pei ona tusia e le tusisolo o William Butler Yeats i le maeʻa ai o le Taua Muamua a le Lalolagi, "e le mafai e le ogatotonu ona taofi." O faiga lē tonu lava ia na iʻu ai i se fouvalega lauiloa a Palesitina i le 25 tausaga ua mavae e sili atu ona leaga. Ma e mafai e tagata ona gauai atu i sauaga mo se taimi umi. O le tulaga ua le mafai.
Ae mo soʻo se osofaʻiga e maua ai se avanoa e ausia ai se suiga taua mo Palesitina, e tatau ona latou maua le lotogatasi o tagata i le lalolagi atoa o loʻo teena galuega, taua ma le lautele o Isaraelu nofoia-kolone. Aemaise lava, e tatau ona i ai i Palesitina le lagolago a tagata faʻamalosi i le Iunaite Setete-o le faʻapolokiki, militeri ma le tamaoaiga faʻamaonia o osofaiga a Isaraelu ma ana faiga faʻavae o le faʻaumatia. Ma e tatau ona latou maua le lagolago a o latou tuaoi, e pei o Aikupito, lea o loʻo faʻaauau ai le tauiviga e tetee atu i le pule faʻa-autocracy ma le mea ua leva ona faʻatusalia e Palesitina le saʻo-ma le manaʻomia-e tetee.
O le Intifada muamua o loʻo tumau pea o se faʻataʻitaʻiga musuia o tagata o loʻo tutu atu e faasaga ia latou tagata faʻasauā, e ui lava i faigata uma e faasaga ia i latou. Ae e avea foi o se tala lapataʻi i le auala e mafai ai ona faalataina na manaʻoga, o se mea e tatau ona puipuia mai.
Anthony Arnove o le tusitala o Iraki: Le Fa'atonuga o le Aveesea.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo