Ramon Torres, Peresitene o Familias Unidas por la Justicia, teuteu vao vine vine i luga o le fanua o le kamupani fou a le iuni, Tierra y Libertad.
I le 2013, i le Setete o Uosigitone, na fanau ai Familias Unidas por la Justicia ina ua mumusu le au pikiina blueberry mai Mekisiko e malaga atu i fanua o Sakuma Brothers Farms ina ua faateʻa se tasi o i latou ona o le talosaga mo se siitaga o totogi. Ona fa'atulagaina lea e le au faigaluega tu'u galuega mo le isi fa tausaga e si'itia ai le totogi fa'asoa. I le taimi lava e tasi, na latou faʻatulagaina komiti boycott i taulaga i le Talafatai o le Pasefika e faʻamalosia le faʻatau autu a Sakuma, le faʻatau tele o berry Driscoll's Inc. I le 2017, na malilie ai tagata e ana le faʻatoʻaga i se palota, ma manumalo ai le iuni. Na fa'atalanoaina e Familias Unidas se konekarate e lua tausaga ma Sakuma Brothers Farms.
“Matou te iloa o lenei konekarate o le a suia ai o matou olaga,” o le tala lea a Ramon Torres, le peresitene o le FUJ. “Sa avea lava i matou ma tagata e lē o vaaia, ae o le taimi nei o le a maua e le ma fanau le avanoa e faaauau ai ona suʻesuʻe. E le faapea tatou te mananao e aveese i latou mai le fanua ae matou te mananao ia latou maua se avanoa e filifili ai latou te mananao ai. Ua malamalama o tatou tagata e le na o ni tagata fai faatoaga. O matou o se vaega o se fa'alapotopotoga."
Talu mai le sainia o le konekarate, ua taofia galuega i le tele o lafumanu lata ane. O le toʻatele o na tagata faigaluega o Mixtec ma Triqui o loʻo malaga mai Oaxaca ma Guerrero i le itu i saute o Mekisiko, o loʻo nonofo nei i tua i Washington. Ua mafai e Familias Unidas ona fesoasoani i tagata faigaluega i nei osofa'iga fa'afuase'i. Ua matua'i si'itia le tau o le tau o vine i Sakuma Brothers Farms, ma o nisi o tagata faigaluega o lo'o maua le $30 i le itula. O lea la ua fai se gaioiga a le aufai faatoaga i isi faatoaga e sii ai o latou totogi.
“O totogi i isi faatoaga e matua maualalo lava,” o le tala lea a Torres. “O le matou va'ai mamao o le fesoasoani lea e fausia ni iuni tuto'atasi ma fa'atalanoa konekarate iina fo'i. O mea uma e taʻitaʻia e le aufaigaluega. O le fa’amoemoe o le fa’atupuina o le iuni, ina ia maua uma e i tatou totogi sa’o”.
Ina ua manumalo i lana konekarate, na faʻatulagaina e sui o le FUJ le Co-operativa Tierra y Libertad. Rosalinda Guillen, faatonu o Community2Community Development i Bellingham, na fesoasoani i tagata faigaluega e fausia uma le iuni ma le co-op. “O le taimi nei o le gaosiga o meaʻai e faʻatatau i le tele o tupe mama e mafai e le faifaatoʻaga poʻo se faʻalapotopotoga," o lana moliaga. “O le au faifa’ato’aga o se tau. E le fa'atupe e le au faifa'ato'aga ia i matou ona latou te le talitonu e aoga i matou."
O tagata faigaluega faʻatoʻaga ma a latou lagolago na savavali e tetee i le maliu o Honesto Silva, i le aso faamanatu o lona maliu i le tausaga na muamua atu. O Hosesto Silva o se tagata faigaluega malo na faafaigaluegaina e galue i Sarbanand Farms. Ua molia e isi tagata faigaluega faifaatoaga na maliu o ia ona o le vevela tele ma le mamafa o le kamupani e galue pea.
Ae talitonu o ia o le aganu'u a tagata faigaluega fa'ato'aga o se alagaoa mo le atina'eina o fa'ato'aga gafataulimaina. “O le tele o tagata malaga mai i Amerika o faifaatoaga i Mekisiko ma Amerika Tutotonu. Ona o maliega tau fefaʻatauaʻiga e pei o le NAFTA, na latou faʻateʻaina ma siitia atu i matu. E to'atele o lo'o i totonu o ta'avale, ma o lo'o iai nei i nofoaga o lo'o taofia ai i Amerika Ae latou te iloa le totōina o mea'ai e aunoa ma ni vaila'au, fa'asao vai, tausia le fanua. E tatau ona tatou faʻatulagaina nei faifaʻatoʻaga ma vaʻai i latou o se punaoa, aua o le faiga o meaʻai faʻapisinisi o loʻo oona ai le eleele ma le vai. O le aufaifaatoaga e mafatia i gasegase mai vailaau, ma tino malepelepe ona o le mamafa e galulue vave, i tulaga leaga. Ole averesi ole soifua ole tagata faigaluega ile faatoaga e 49 tausaga. E sefulufa tausaga talu ai e 47.”
I le vaaiga a Torres ma le aufaigaluega, o le galulue faatasi o se isi auala mo tagata faigaluega i le faʻaaogaina o totogi na latou mafatia ai talu ona o mai i le US. tagata faigaluega lava latou. "I totonu o le co-op o loʻo matou aʻoaʻoina tagata faigaluega," o lana tala lea. “Matou te fia avea ma se faataitaiga. Matou te le manaʻomia ni supavaisa poʻo ni pule. Matou te le manaʻomia ni tagata e ona. E mafai ona avea i matou ma tagata e ona – matou te mana’omia lava fanua.”
Tierra y Libertad faatoa sainia se maliliega e faatau ai le 65 eka i Everson, e faaopoopo atu i le lua eka ua uma ona fai faatoaga e latalata i Sumas. E luasefulu eka o lo'o totoina i vine mumu, fitu i blueberries ma fa i strawberries. E ese mai i le toaitiiti o sui faavae, e toalima isi aiga o loo aoaoina i galuega a le faalapotopotoga. O le tausaga na tea nei na faatau atu ai vine i faleoloa o taumafa a nuu, faleoloa i Kamano Island, fruterias i le lotoifale, ma e oo lava i luma o falesa pe a uma sauniga. A amata le seleselega i le tautotogo e sosoo ai e faamoemoe e faalautele atu foi i isi vaega.
“Matou te mananao i se faiga e mafai ai ona matou nonofo ma faatau i le lotoifale,” o le tala lea a Torres, “lea e tumau ai a matou tupe maua iinei i le itumalo. I le taimi lava e tasi o le a matou tauva ai ma kamupani o loʻo maua tupe mai ia i matou."
Fa'avae i le va'aiga a le FUJ ma le co-op o le manatu o galuega fa'ato'aga e tomai, ma e tatau ona maua ai se olaga lelei ma le fa'aaloalo mo i latou e faia. O se tasi o faʻalavelave tele, peitaʻi, o le tuputupu aʻe o le polokalame visa H-2A, lea e faʻaogaina ai le au faifaatoaga mai fafo e pei o ni tagata faigaluega le tumau, faʻakonekarate mo le seleselega ona toe auina atu lea i Mekisiko pe a maeʻa.
O tagata faigaluega faʻatoʻaga ma a latou lagolago e savavali atu i le ofisa o Sakuma Farms, o se tagata fai vine tele lea na latou teteʻe ai i le 2013. Na latou manaʻomia le kamupani e faʻatau se konekarate ma le latou iuni, Familias Unidas por la Justicia.
Kamupani o lo'o fa'aogaina le polokalame H-2A e tatau ona talosaga i le US Department of Leipa, lisi galuega ma tulaga ola ma totogi o le a maua e tagata faigaluega. E tatau i le kamupani ona tuʻuina atu felauaiga ma fale. E lei atoa le tausaga e tasi e tuuina atu i tagata faigaluega, ma e tatau ona tuua le atunuu pe a maea a latou galuega. E na'o le kamupani e fa'akonekarate i latou e mafai ona galulue ai, ma afai e leiloa lena galuega e tatau ona latou o loa loa.
I le 2017 Uosigitone faifaatoʻaga na tuʻuina atu visa H-2A mo le 18,796 tagata faigaluega, e tusa ma le 12,000 o latou na faʻafaigaluegaina e le Washington Farm Labor Association (WAFLA). O le tausaga talu ai e tusa ma le 200,000 H-2A tagata faigaluega na aumai i le US ma o le tausaga nei o le numera o le a sili atu i le 240,000. "I totonu o faiga faʻa-kapitalis matou e faʻaaogaina ma faigofie ona sui," o le tala lea a Guillen. “O le polokalame o tagata faigaluega asiasi o se faʻataʻitaʻiga lelei. E te aumaia tagata i totonu ma ave i fafo ma maua ai tupe mai ia i latou. Ua oo i le taimi e faamuta ai lena mea. O i matou o tagata soifua ma o matou o se vaega o le nuʻu."
I le taumafanafana o le 2017 fitusefulu H-2A tagata faigaluega na mumusu e faigaluega i Sarbanand Farms i Sumas, ina ua paʻu se tasi o le aufaigaluega i le fanua, ma mulimuli ane maliu. Ona tutuli ai lea o le au tete’e ona e leai se aia tatau a tagata faigaluega e iai nei visa e tete’e ai. "O le aʻafiaga o lenei faiga i le gafatia o tagata faigaluega faʻatoʻaga e faʻatulagaina e leaga tele," o moliaga Guillen. Sa feagai foi le au faigaluega ma sui i le Sakuma Brothers Farms, a o lei feutagai le konekarate a le iuni.
E le na'o le feoai o tagata faigaluega e feagai ma le aufaifaatoaga i Uosigitone. Talu ai nei na asiasi atu ai ni taitai se toalua o le iuni tutoatasi fou mo tagata faigaluega i faatoaga i Baja Kalefonia i San Quintin Valley i le FUJ ma le kamupani fou. “O tagata faigaluega i Mekisiko ma le Iunaite Setete e galulue i kamupani lava e tasi, e pei o Driscoll's. fai mai Lorenzo Rodriguez, le failautusi aoao o le National Independent Democratic Union of Farm Workers (SINDJA i ona mataitusi faaSipaniolo). “E taua tele le faia o so’otaga ma tagata faigaluega o atunu’u eseese. E na o le pau lena o le auala e mafai ai ona tatou feagai ma kamupani. E faamaopoopo uma. E tatau foi ona tatou galulue faatasi.”
Faaopoopo mai Abelina Ramirez, le failautusi a le SINDJA mo le tulaga tutusa o alii ma tamaitai, “e tusa lava po o le a le atunuu tatou te nonofo ai e i ai a tatou aia tatau i aoaoga, i le tausiga o le soifua maloloina, i le manuia o a tatou fanau. Afai tatou te tutu faatasi ma faamaopoopo, e mafai ona tatou manumalo i nei aia tatau.”
Modesto Hernandez, o se sui o le Familias Unidas por la Justicia, na te tipi laau vine i luga o le fanua o le kamupani fou a le iuni, Tierra y Libertad.
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo