Sa ou le manuia i le pu'eina polio. Sa i Cork, Aialani i le 1956 i le taimi o se tasi o faʻamaʻi polio mulimuli na i ai i Europa i sisifo ma le US. O se tui na faʻataʻitaʻiina ma le manuia i le tausaga talu ai ma, i le taimi na ou maʻi ai, o le tele o tui na faʻataʻavaleina mo le taimi muamua e taofi ai le sosolo o le siama i Chicago.
Ole numera o fa'ama'i fou na fa'aitiitia ile puipuiga o le lafu manu na fa'atūina, e fa'ailogaina ai se suiga i le taumafaiga e taofi fa'ama'i polio. O le manuia o lenei tauvaga umi o le sefulu tausaga o se tasi lea o mea sili na ausia e le US i le 20th seneturi. E le faapea na aoga ia te au i lena taimi a o ou ulufale i le falemai fiva St Finbarr i Cork city i le aso 30 o Setema.
Ina ua tatalaina aʻu i le tolu masina mulimuli ane, sa ou taoto muamua i le moega pe sa ou i luga o se nofoa faataavalevale ma toe aoao ai e savali ma uamea uamea i luga o oʻu vae ma ofuina se ofuvae palasitika e tuu saʻo ai loʻu tua. E ui ina sa matua faaleleia lo'u fealuai i le tele o tausaga, ae sa le mafai ona ou tamoe ma sa ou savali pea lava ma se vae matua.
Sa ou nofouta i oʻu le atoatoa, ae ou te leʻi mafaufau tele pe aisea ua tupu ai lenei mea ia te aʻu. Na o le faaiuga o le 90s, ina ua ou i ai i Iraq o se tusitala talanoa i fomaʻi ma tagata mamaʻi i falemaʻi e leʻi saunia na lavea e UN faʻasalaga, pe na amata ona ou lagona le uiga ese o loʻu iloa atili e uiga i maʻi i Baghdad nai lo le pipili i Cork, pe a ou taoto i le moega o le falemaʻi.
Na amata ona ou faitau e uiga i le maʻi, lea e iai masalo sa i ai mo le faitau afe o tausaga. Ae e leʻi oʻo i le afa muamua o le 20 senituri na amata ai ona sosolo faʻamaʻi polio i totonu o taulaga. A'o le'i o'o i lena taimi, o le to'atele o tagata na maua i le virusi a'o pepe, ina ua fesoasoani fa'ama'i a lo latou tina e maua ai le puipuiga.
A'o le'i leva ona ta'uta'ua e le fa'ama'i Covid-19 le faaupuga "puipuiga o lafu manu", o le vaitaele o tagata na maua i le polio e aunoa ma le iloaina ua lava lona tele e puipuia ai fa'ama'i. O le fa'aonaponei na maua ai le fa'ama'i polio lona avanoa: a'o maua e 'a'ai o le 19th seneturi sapalai vai mama ma alavai lelei, ua le toe maua e pepe le siama i se numera tele e maua ai le puipuiga.
Pe a faʻavaivaia le puipuiga faʻapitoa, o faʻamaʻi o le a faʻateleina i lea taimi ma lea taimi i taulaga e pei o Niu Ioka, Melepone, Copenhagen, Chicago. E ui lava ina fa'aleagaina nei fa'ama'i, e seasea tutupu i le taimi e tasi i nofoaga eseese ona o le a'afia i le siama e eseese.
E leai se tasi na tusia se talaʻaga o le faʻamaʻi o Cork, lea na faʻaumatia ai se vaega o Aialani mo le vaega sili ona lelei o le tausaga, e ui lava na ola pea i manatuaga lauiloa o se mea mataʻutia ma e toʻatele tagata na afaina o loʻo ola pea talu ona latou pipili aʻo laiti. .
Na ou fesili i fomaʻi na ola mai i lena vaitaimi pe aisea ua tupu ai lenei mea. Na latou fai mai latou te talitonu o tagata i Cork sa matua fefefe i le faʻamaʻi na latou manaʻo e faʻagalo tasi o tui ua aveesea ai le lamatiaga. O le polio sa masani lava ona tauaveina se moliaga faaopoopo o le fefe pe a faatusatusa i isi faamai ona o i latou na aafia, oe na pipili pe fasiotia, o tamaiti laiti.
I le 2005, na ou lomia ai se faʻamanatuga e uiga i le faʻamaʻi e taʻua Le Tama Gagana. Sa ou faamatalaina ou aafiaga i le tulaga o loʻu aiga ma Aialani i le 50s. O le tele o tusitusiga na fa'anoanoa ai le faitau ae na fa'ai'u i luga o se fa'amaufa'ailoga lea na mulimuli ane i'u ina ova le fa'amoemoe.
I le faaiuga o le mataupu mulimuli, sa ou tusia ma le le fiafia i le laina faavaloaga mulimuli i totonu O le tala a Albert Camus Le Mala, lea na ia tusi ai e faapea, “e oo mai le aso e aʻoaʻoina ai tagata po o se malaia, e fafagu ai e le mala ona iole ma auina atu i latou e feoti i se aai lotomalie”.
Na ou iloa o lenei mea e fai si mataʻutia ma tuai, i le tusiaina o le polio atonu o se tasi o mala mulimuli e lamatia ai le ola, e pei o le lepela, kolera, mamapala, typhus, misela, malaria ma le fiva samasama, e tatau ona aveesea pe pulea i le 20 senituri.
O fa'ama'i fa'ama'i fa'ama'i polio sa i ai se galuega fa'ate'ia puupuu: i lalo ifo o le 70 tausaga i le va o le fa'ai'uga o le puipuiga fa'alenatura ma le fa'aaoga lautele ole tui ole Salk. O se tala e foliga fiafia lona i'uga ma o le autu lea o la'u tusi muamua. E toaitiiti tagata na iloa - e mautinoa lava ou te leʻi iloaina - afai o faʻamaʻi polio o se mea faʻaonaponei ae le o le tua, e ono avanoa le auala mo isi faʻamaʻi e tutusa pe sili atu le ogaoga.
Sa ou ofo ae sa ou le popole tele pe a Covid-19 na muamua iloa i Wuhan i le faaiuga o le 2019 ona o faʻamaʻi muamua o le coronavirus, e pei o le Sars 1 ma Mers, e leʻi sosolo mamao ma sa taofiofia. A o tele faʻamatalaga e uiga i le siama na aliaʻe mai i le amataga o masina o le 2020, na taia ai aʻu i nisi itu o le faʻamaʻi e sili atu ona pei o se faʻamaʻi polio i le lalolagi atoa nai lo le 1918/19 Fa'ama'i le fulū Sepania lea sa masani ona faatusaina i ai.
Covid-19 ma le poliomyelitis - ia taʻu i ai lona igoa atoa - e tutusa i le maualuga o le faʻamaʻi ma o le tele o i latou ua aʻafia e itiiti pe a iai ni faʻailoga ma vave ona toe malosi. Ae e avea i latou o ave feʻaveaʻi tutusa uma, faʻamaʻi isi, o nisi oi latou e mafai ona auai i lele manuia 1 pe 2 pasene - o loʻo i ai le tele o fefinauaiga e uiga i le maliu o tagata na afaina i le Covid-19 - o ai o le a lagona le faʻaleagaina atoatoa o le siama.
E iai mea tutusa i le togafitiga o faʻamaʻi uma e lua, aemaise lava i le taumafai e taofi tagata e manava: o le "mama uʻamea" na faia i le US i le 1929 ma o le uluai potu maʻi tigaina na faia i Tenimaka i le 1952, i le tali atu i le polio. Auala faigofie e tetee atu ai i siama e lua e pei ole fufuluina lima e tutusa.
O le poliovirus na sili atu ona leaga mo tamaiti laiti; mo le coronavirus o tagata matutua e sili ona afaina. Mo fa'ama'i uma e lua, fesoasoani manava - o le "mama u'amea" ma le vaalele – ua avea ma faailoga o le tauiviga ina ia ola tagata. I Cork i le 1956, e foliga mai e leʻi malamalama fomaʻi i le mataʻutia o ia masini mo tamaiti: a o ou i ai i St Finbarr's, na ee se tasi teine ma tauivi ina ua taumafai fomaʻi e tuu o ia i totonu o se mama uʻamea ona sa ia manatu o se pusa oti ma sa tanumia ola o ia.
E masani ona faʻatusatusa e le au faipule le faʻaupuga e taofiofia le coronavirus i le tau faasaga i se fili mataʻutia: latou te afifiina le fuʻa ia i latou lava ma valaau mo le lotogatasi o le atunuu. O le fefe ma le mana'omia e va'ai i gaioiga fa'aalia e fa'afetauia ai, o se vaega o fa'ama'i uma. I Cork, na talitonu fomaʻi e naʻo le taofia o le faʻamaʻi pe a leai ni tagata na afaina.
I le tusi ou te taʻua ai Jack Saunders, le pule sili o fomaʻi o le taulaga, fai mai e le mafai ona faia se puipuiga moni aua "mo mataupu uma na maua e tasi pe lua selau e le o iloa pe le iloa i totonu o le nuu, aemaise lava i tamaiti." O upu faapena sa tatau ona faaaogā i le 66 tausaga mulimuli ane i Suetena ma i setete o Amerika e pei o Texas, Florida ma North Dakota e taʻufaatauvaaina le faʻamaʻi Covid-19 pe fautua mai e leai se auala e taofia ai.
E iai foʻi mea e tutusa ai le tali atu a malo ma tagata i le taufaamataʻu. I soʻo se tulaga o sosaiete ma le setete, o le fefe i le oti - poʻo, sili atu le saʻo, o le fefe i le nafa ma maliu - na mafua ai le faia o filifiliga.
O se taunuuga, sa masani ona le faamasinoina lenei mea ma le le lelei ma le soona tali atu e suitulaga ai le tasi i le isi a o agai mai pulega. tapunia pisinisi i toe tatala vave. O le taulaga o Wuhan i le totonugalemu o Saina ma le faitau aofaʻi o le 11 miliona e tau le mafai ona sili atu ona ese mai Cork ma naʻo le 114,000 tagata nonofo i le 1956, ae o tali lauiloa e tutusa uma. E pei o Wuhan, o tagata i le lotoifale i Cork na faʻamaonia i latou lava o loʻo fafagaina i latou i faʻamatalaga sese e faʻaititia ai le ogaoga o le faʻamaʻi.
"Sa i ai tala i soo se mea i le taulaga," o le tala lea a Pauline Kent, o se fomaʻi fomaʻi na togafitia i latou na afaina, "o tino oti o loʻo ave i fafo o le faitotoa pito i tua o St Finbarr's i le po."
O pulega faafomaʻi i Cork na faʻasalalau moni le numera o mataupu fou ma maliu i taeao uma, e ui lava na latou faʻaleagaina lo latou lava faʻamaoni e ala i le tuʻuina atu o faʻamatalaga faʻamaonia, lipotia ma le faʻamaoni i nusipepa a le lotoifale, ma ulutala e pei o le "Panic Reaction Without Justification" ma le " E Le'i Matautia le Ma'i, Fai mai Fomai”.
O finauga e uiga i loka, tapunia pisinisi ma karantina na sasao i se fua laititi i Cork i le taimi e pei lava ona latou faia i le tele o tausaga mulimuli ane i Amerika ma Europa.
O le laveai na oo mai ina ua mu le faamai ma o tui muamua o le tui na faia e Dr Jonas Salk na taunuu i Cork i le 1957. O se manaoga faapena na gaoia ai se vaega o le uta muamua.
E itiiti se mea e ofo ai ona o le tui faʻaola ola na atiaʻe i le US, lea na vaʻaia e le toʻatele o tagata i Europa i sisifo, i le maeʻa ai o le Taua Lona Lua a le Lalolagi, o le puna o mea lelei uma ma faʻamatalaga faasaienisi aemaise lava. O le manatu o le agavaa ma le gafatia o Amerika na faʻaalia i se vaega e ala i lona faʻatoʻilaloina o le polio.
O mea uma na faia sa'o ile polio na sese ile Covid-19. O Peresitene Franklin Delano Roosevelt, o ia lava na pipili i le polio, sa avea ma malosiaga faapolokiki i tua atu o le fausiaina o se tui polio, ae o Donald Trump. faʻaitiitia le lamatiaga e mafua mai i le Covid-19, mumusu e fai se ufimata ma fautuaina vaifofo quack.
i 1956 Elvis Presley na pueina i luga o le lauiloa tele Fa'aaliga Ed Sullivan i luga o le televise o loʻo faʻaalia lona lima agavale pito i luga e fai tui, ae ia Ianuari 2021 Trump tui faalilolilo i le White House. Masalo, na te leʻi manaʻo e faʻatiga i latou o ona soo o loʻo masalosalo e uiga i le tui ma manatu i ai e le o se tane.
O le polio sa ta'ua i nisi taimi o se fa'ama'i "ogatotonu" i Europa aua e sili atu le tagata na sili ona mafatia. Ua leiloa lo latou puipuiga faalenatura ona sa latou inuina vai mama ma faaaoga faiga tumama faaonaponei. E leʻi iloa lava e oʻu mātua e sili atu le lamatia o a latou fanau i lo matou fale maotua na i lo le mea na matou nonofo ai i nofoaga maotua i Cork.
O le faafeagai na tupu i le faʻamaʻi o le Covid-19 lea sa i ai tagata matitiva o loʻo nonofo i nofoaga vaapiapi ma faʻatasi ai ma le soifua maloloina leaga na i ai muamua. e sili atu ona pisia ma feoti. O le le tutusa o le soifua maloloina na toe fa'atusaina le le tutusa lautele. I Peretania sa i ai se tala taufaaleaga e faapea o le loka na na o le vasega ogatotonu, aua latou te nonofo i le fale ae o le vasega faigaluega e aumai ia i latou meaai ma isi mea e manaʻomia.
E tasi le eseesega tele i le va o faʻamaʻi e lua ma o latou taunuuga o le Covid-19 na fasiotia ai le toʻatele o tagata, ae tusa lava pe umi Covid, o le aʻafiaga umi o le coronavirus e le iloa ma faʻaleagaina nai lo le polio. O le vaega mulimuli na aafia ai tamaiti laiti ma tuua ai se vaega o i latou e pipili mo le olaga atoa. O le mea lea na mafua ai le mataʻu tele i lena taimi - ma e moni lava i le taimi nei, ma lipoti o le fa'ama'i fa'ama'i fa'ama'i fa'ama'i fa'ama'i o lo'o maua i totonu o otaota vale i Lonetona- a o le fefe ia Covid-19 e leʻi faʻateleina.
O le polio na mamanuina lo'u olaga. E le mafai ona ou manatua pe na faape'ī le le atoatoa o le tino ma ua avea ma vaega o loʻu faasinomaga. Ae ou te leʻi faanoanoa lava iā te aʻu lava ma tiaʻi aʻu tootoo a o oʻu iai i le aʻoga nofotumau pe a ma le 10. E leai se tasi na sauā mai iā te aʻu, e ui e mautinoa lava ou te lavea pe ana latou taumafai.
Na ou iloa i se olaga mulimuli ane, sa ou nofo filemu i nofoaga sauā mai Belfast i Baghdad ma sa ou manatu e iai se mea na tupu i oʻu aafiaga i le falemaʻi i Cork i le 1956 ina ua lē toe ʻai ma manatu oʻu mātua ua ou oti.
Sa ou le mautonu pe fia oti i lo'u lava mafatiaga mai lo'u laitiiti ae e le faapea na ou fiafia ai. O le mavae atu o taimi e leʻi faaitiitia ai le leaga o le mea na tupu, ae na o loʻu masani i le taulimaina o mea e manatua ai.
I nisi taimi, e fai mai ma le lagolago tagata atonu na ou manuia i tulaga o uiga ma le maufetuunaʻi mai le feagai ma luitau i le amataga o le olaga. E lē taumatea o la latou faamatalaga sa fai o se ituaiga o faamalo e faamalosia ai le agaga. Ae sa le mafai ona taofia lo'u ita, ma le lagona oona o nei uiga, ma faapea o loo i ai lava, sa faatauina i se tau maualuga tele.
O se fa'amatalaga fa'atonu mai Le Tama Gagana saunia e Patrick Cockburn. Ua lomia se lomiga fou i le aso 7 Iulai (OR Tusi)
O le ZNetwork o loʻo faʻatupeina naʻo le agalelei o ana tagata faitau.
lafo