Hete lucht blazen over een redux uit de Koude Oorlog heeft nieuwe hoogten bereikt na de crisis in Oekraïne. Het onthulde het niveau van hysterie onder Russische en Amerikaanse ideologen. Zozeer zelfs dat zelfs de koelbloedigen begonnen te spreken over de noodzaak om een ​​nieuwe Koude Oorlog af te wenden “die we ons niet kunnen veroorloven”.  

Maar is een Koude Oorlog 2.0 überhaupt plausibel? (Een onderwerp voor discussie in de volgende aflevering van EMPIRE).

Veel van degenen die tegenwoordig de term ‘Koude Oorlog’ gebruiken, doen dat terloops om te waarschuwen voor de gevaren van een steeds groter wordende kloof tussen Moskou en Washington. Dat is prijzenswaardig.

Maar de alarmisten, die een strategische en historische betekenis aan deze verwijzing hechten, hebben de neiging een hernieuwde militaire opbouw in Europa te bepleiten. Dat is zowel gebrekkig als gevaarlijk.

Het eerste dat je moet onthouden over de Koude Oorlog is het feit dat het in het Noorden niet echt een oorlog was, en dat het in het Zuiden ook niet koud was. En het was uniek in de manier waarop het tegelijkertijd op meerdere fronten werd ‘gevoerd’: ideologisch (filosofisch/intellectueel), universeel (een visie op de toekomst van de wereld), mondiaal (nucleair), internationaal (op elk continent en in elke staat). ), en strategisch tussen de grootste militaire machines in de wereldgeschiedenis.

Koude rekensom

De strategie van Washington was bedoeld om de Sovjets buiten te houden, de Duitsers buiten en de Amerikanen in West-Europa. Tegelijkertijd was de strategie van Moskou erop gericht de Oost-Duitsers onder controle te houden, Amerika buiten Oost-Europa en de Sovjets binnen te houden. 

In dit proces bouwden de twee de meest formidabele militaire allianties uit de geschiedenis op: de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en de Warschaupact, en omarmde de grootste inzet van militair materieel op de breuklijnen tussen Oost- en West-Europa.

Hun vermogen tot totale vernietiging in Europa, inclusief de totale vernietiging van elkaar door middel van kernwapens, beperkte hun strategische analyse en transformeerde de Koude Oorlog in een decennialang staakt-het-vuren. Een patstelling die uiteindelijk – en op verbazingwekkende wijze – eindigde met het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de ineenstorting van de Moskouse overheersing in Oost-Europa, zonder dat er ook maar één schot werd afgevuurd.  

Het is dus nogal absurd om vandaag de dag over een Koude Oorlog te spreken, gezien het feit dat het Warschaupact niet meer bestaat, de NAVO voor de deur van Rusland staat en Amerika zojuist de terugtrekking van tweederde van zijn troepen uit Europa heeft afgerond als onderdeel van een wereldwijde herschikking die onder meer een draai naar Azië.

Ondertussen zijn Rusland en zijn voormalige Europese satellieten, in verschillende mate, economisch geïntegreerd in het Westen. En Duitsland, de facto de nieuwe leider van het geïntegreerde Europa, is gekant tegen een terugkeer naar de spanningen van het Koude Oorlog-type.

Sinds het begin van de crisis wil bondskanselier Merkel graag met Poetin samenwerken om de crisis te de-escaleren en probeert hij de kloof tussen Washington en Moskou te overbruggen. Zonder de goedkeuring en deelname van Berlijn zal Amerika worden uitgedaagd een agressieve strategie ten aanzien van Rusland op te zetten. Zelfs de voorgestelde sancties zouden niet kunnen werken zonder Duitsland, de grootste handelspartner van Rusland. 

Het is onwaarschijnlijk dat dit alles ten aanzien van Oekraïne ongedaan wordt gemaakt, tenzij er sprake is van een politieke aardbeving. Interessant is dat presidenten Obama en Poetin misschien weinig hebben gedaan om de crisis te de-escaleren, maar dat ze zich hebben afgewend van de visie en hun extreme strategieën van de alarmisten. 

En hete oorlogen

Een terugkeer naar de Koude Oorlog betekent ook mondiaal gaan. Decennia lang steunde Washington autoritaire regimes tegen de communistische expansie, en Moskou bouwde totalitaire bewegingen en regimes op tegen het kapitalistische/imperialistische Westen. Daarbij bewapenden ze misdadigers, steunden ze terroristen, organiseerden ze criminelen en financierden ze moordenaars over de hele wereld.

Hun strategieën culmineerden in proxy-oorlogen binnen en tussen landen in het zich ontwikkelende zuiden. Langdurige oorlogen die in meer dan één opzicht vreselijk kostbaar bleken voor mensen in Azië, Afrika en Latijns-Amerika.

Maar net zoals Washington stond voor vrijheid en mensenrechten – althans theoretisch, leek het meer dan eens aan de verkeerde kant van de geschiedenis te staan, omdat het antikoloniale en anti-autoritaire bewegingen ondermijnde, uit angst voor onder andere de Sovjet-expansie.

Het soort beleid waar president Obama publiekelijk spijt van had toen hij sprak over Amerika dat zijn kortetermijnbelangen boven zijn langetermijnwaarden stelt.

Niemand betwist dat Washington de Koude Oorlog heeft gewonnen en Moskou heeft verloren. En ondanks herhaalde mislukkingen sindsdien blijft Washington de fantasie in stand houden om de wereld te veranderen en blijft hij invloed uitoefenen in de Derde Wereld als ‘de enige supermacht ter wereld’ en ‘leider van de vrije wereld’.

Maar Moskou heeft zijn ideologische fantasie en zijn mondiale missie om de wereld te veranderen opgegeven. Ja, het werpt zo nu en dan zijn gewicht achter een dictator of een aartsvijand van de Verenigde Staten, maar deze opportunistische bewegingen bereiken niet het mondiale bereik van de Koude Oorlog.

In het beste geval probeert Rusland een regionale macht te zijn, maar de goede oude tijd van het ‘kwade rijk’ is al lang voorbij. 

Voor de wederopstanding van het imperium is meer nodig dan de hand van Bashar al-Assad vasthouden of de Egyptische Abdel Fattah al-Sisi op de rug tikken. Het vereist een zekere ideologische invloed, economische macht en een andere visie op de wereld, iets wat Moskou ontbeert.

Onnodig te zeggen dat er na de Koude Oorlog nog steeds miljoenen burgers omkwamen in zinloze oorlogen – van Colombia tot Joegoslavië en van Rwanda tot Afghanistan. Maar deze werden niet langer veroorzaakt of geëscaleerd door de ideologische kloof tussen Oost en West.  

Opwarming van het kapitalisme

Een terugkeer naar de Koude Oorlog betekent ook botsende universele visies. Maar de communisten vormen een kleine minderheid in Rusland, de voormalige Sovjetrepublieken en in heel Oost-Europa.

Het communisme als een verbindende ideologische visie voor de toekomst van de wereld is al lang voorbij en Rusland heeft geen eigen visie om te prediken of te exporteren. Het heeft de westerse kapitalistische productiewijze omarmd, met wisselende mate van staatsinterventie, na een golf van overdreven liberalisering in de jaren negentig.

De leidende politieke partijen van Rusland, waaronder Poetins Verenigd Rusland, omarmen een variant van westerse liberale, nationalistische, conservatieve of sociaal-democratische oriëntaties, met een vleugje populisme en misschien Russisch-orthodoxie – wat dat ook mag betekenen.

Moskou heeft Rusland langzaam maar zeker in de wereldeconomie geïntegreerd door zich aan te sluiten bij de door het Westen geleide Wereldhandelsorganisatie en het achtste lid te worden van de leidende geïndustrialiseerde economieën ter wereld, de G8.  

Hoewel de handel met de VS laag is – rond de 38 miljard dollar (en nog steeds ongeveer XNUMX miljard dollar). $ 139 bn in Amerikaanse staatsobligaties) is de eerste handelspartner van Rusland de Europese Unie, of 50 procent van de totale export en import, met bijna $330 miljard per jaar verhandeld. Bovendien is Rusland een belangrijke bestemming voor Duitse investeerders, met 6,200 Duitse bedrijven die er zaken doen, net zoals Groot-Brittannië een bestemming is voor 11 miljard dollar aan Russische investeringen. 

Dat is de reden waarom, ondanks herhaalde waarschuwingen van Washington, de leidende economieën van Europa niet van plan zijn de klok terug te draaien in hun economische betrekkingen met Rusland, niet alleen omdat dit zakelijk gezien niet zinvol is; maar zij denken dat zakendoen de betere weg naar veiligheid is. 

Op zoek naar een ‘derde stem’

De Koude Oorlog is niet terug. En noch Rusland, noch de Verenigde Staten kunnen zich dat überhaupt permitteren.

De Verenigde Staten, die uit de Tweede Wereldoorlog zijn voortgekomen 50 procent van het bbp van de wereld schommelt momenteel rond de 20 procent (op PPP-basis) en daalt.

Het valt nog te bezien of de Oekraïne-crisis een gamechanger zal zijn in de betrekkingen van Rusland met het Westen. Maar zolang er geen terugkeer naar de Koude Oorlog plaatsvindt, zou het zich ontvouwende strategische drama tussen de twee hoofdsteden ernstige gevolgen kunnen hebben voor de stabiliteit in Europa en elders.

Dat is de reden waarom bezorgde staten en machten over de hele wereld de aanhoudende polarisatie moeten vermijden en zich moeten verenigen rond een alternatieve oplossing in Oekraïne en daarbuiten om de oorlogshitsers in de VS en Rusland te kalmeren.

Het Westen zou gevoeliger kunnen zijn voor de onzekerheden van Rusland, en Rusland zou verstandiger kunnen zijn in zijn strategische houding. Dat omvat onder meer het handhaven van de niet-geallieerde status van Oekraïne als bufferland tussen Rusland en de Noord-Atlantische Alliantie. De verklaring van de waarnemend premier van Oekraïne, Arseni Jatsenjoek, dat Kiev niet tot de NAVO zal toetreden, is een stap in de goede richting.

Het omvat ook het afwijzen van elke poging van de twee hoofdrolspelers om hun spanningen en conflicten naar het Midden-Oosten, Azië en daarbuiten te exporteren. Dit is gewoon onaanvaardbaar.

Bovendien moeten Washington en Moskou doorgaan met hun kernwapenreductie na de Koude Oorlog in de richting van totale troonsafstand, zoals bepaald in het NPV-verdrag. Niet alleen blijft Mutual Assured Destruction – of MAD – een theoretische mogelijkheid, andere staten zouden worden aangemoedigd om kernwapens te ontwikkelen als de VS en Rusland de aanhoudende spanningen exploiteren om te proberen een nucleaire opbouw te bewerkstelligen.

De ideologen uit de Koude Oorlog maken te veel lawaai omdat het vredeskamp niet hardop genoeg spreekt. Tijd om de trend te keren en de oorlogshitsers onder controle te houden.

Marwan Bishara is senior politiek analist bij Al Jazeera.